Έκδοση της εναλλακτικής κοινότητας «Πελίτι» - Πελίτι 2008

Αφιερωμένο

Στον κύριο Γιώργο Κηπουρό που με συνέπεια κράτησε τους δικούς του σπόρους για πενήντα χρόνια και στο τέλος της καριέρας του, παρέδωσε τους σπόρους του σε όλους εμάς. Σ’ ευχαριστούμε κ. Γιώργο

Συμφωνία μ’ ένα δέντρο

Έχω φίλο μου πιστό ένα δέντρο φουντωντό.

Συμφωνία του’ χω κάνει με χαρτί και με μελάνι.

Να του δίνω εγώ νερό. Να μου δίνει αυτό χορό.

Να παινεύω τα πουλιά του. Να του λέω σ’ αγαπώ.

Να μου δίνει τον καρπό. Ν’ αγκαλιάζω τον κορμό του.

Να με λέει κι αδερφό του. Και να ζήσουμε μαζί όσο ζω κι όσο θα ζει.

Γιώργης Κρόκος

Μπορεί να μην είναι εύκολο να φτιάξουμε όλο τον κόσμο όπως τον θέλουμε.

Σίγουρα όμως μπορούμε να φτιάξουμε ένα μικρό του κομμάτι καλύτερο.

Δύο λόγια για το εγχειρίδιο

Σε μια προσπάθεια να δώσουμε στους συνεργαζόμενους καλλιεργητές οδηγίες για την ασφαλή καλλιέργεια των ποικιλιών:

 Το 1998 εκδώσαμε το «Εγχειρίδιο για τους συνεργαζόμενους καλλιεργητές».

 Τον Αύγ 1998 εκδώσαμε το «Καλλιέργεια λαχανικών για σπόρο», με σκοπό «…να βοηθήσει τους ερασιτέχνες και επαγγελματίες καλλιεργητές στο να κρατάνε το δικό τους σπόρο από τα λαχανικά που καλλιεργούν».

 Τον Ιούλ 2001 εκδίδεται «το εγχειρίδιο για τη συλλογή και την καλλιέργεια των ντόπιων ποικιλιών» περιλαμβάνοντας το υλικό από τις δύο προηγούμενες εκδόσεις και νέες πληροφορίες.

 Τον Απρ 2005, εκδώσαμε: «Το εγχειρίδιο για συλλογή & διατήρηση των ντόπιων ποικιλιών».

 Τον Μαΐ 2008 εκδίδουμε το παρόν εγχειρίδιο πιο πλούσιο από το 2005.

Φέτος αφιερώνουμε το εγχειρίδιο στον κ. Γιώργο Κηπουρό. Τον Κύριο Γιώργο τον συναντήσαμε στο παζάρι των Σερρών, κάπου στο 2000. Από τότε άρχισε μια συνεργασία που έμελε να παίξει καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του Πελίτι και όχι μόνο. Ο κ. Γιώργος έγινε ο βασικός προμηθευτής σπόρων. Έτσι με αυτή του την προσφορά μπορούσαμε να ανταπεξέρθουμε στη μεγάλη ζήτηση σπόρων που είχαμε. Επίσης οργανώσαμε στο χωράφι του μαθήματα καλλιέργειας λαχανικών. Με πολύ αγάπη, ακούραστα και απλόχερα μετέδιδε στους «μαθητές» του όσα ο ίδιος έμαθε στην πορεία των χρόνων, παρατηρώντας με υπομονή το καθετί. Φέτος πριν λίγο καιρό ο κ. Γιώργος μας έστειλε τους τελευταίους του σπόρους και μας είπε ότι αποσύρεται τελείως από τη γεωργία για λόγους υγείας. Μετά από 50 συνεχόμενα χρόνια καλλιέργειας της γης χωρίς φάρμακα, λιπάσματα, κοπριές, με 30 παραδοσιακές ποικιλίες στα χέρια του και εμπιστοσύνη στη φύση, παραδίνει σε μας τους θησαυρούς του. Ως ελάχιστη τιμή, του αφιερώνουμε αυτό το έντυπο και του ευχόμαστε η φύση και οι άνθρωποι τους οποίους τόσο σεβάστηκε να του ανταποδώσουν την αγάπη και τη φροντίδα για το υπόλοιπο της ζωής του.

Μέσα από αυτές τις σελίδες στόχος μας είναι να γνωρίσετε το Πελίτι και τις δράσεις του, να δώσουμε θεωρητικές πληροφορίες για το τι είναι φυτογενετικοί πόροι, και από τι κινδυνεύουν και τέλος χρήσιμες οδηγίες για το πώς να συλλέξετε και να διατηρήσετε σπόρους για την επόμενη χρονιά.

Είναι στο χέρι μας, μέσα από τη στάση της ζωής μας, να επιλέξουμε τι θα κρατήσουμε για να παραδώσουμε στις επόμενες γενιές.

Κλείνοντας θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε όλους όσους εργάστηκαν για την ολοκλήρωση του έντυπου.

Για το Πελίτι Παναγιώτης Σαϊνατούδης Σοφία Γίδα

Γνωριμία με το Πελίτι

Αντί να στεναχωριέσαι για το σκοτάδι άναψε ένα φως. Η εναλλακτική κοινότητα Πελίτι (για λόγους συντομίας, Πελίτι) ξεκίνησε, την άνοιξη του 1995 από τον Παναγιώτη Σαϊνατούδη και σημερινό συντονιστή των δράσεών της. Το Πελίτι έχει τρεις θεματικές δράσεις:

Α. Τη συλλογή, διατήρηση και διάδοση των ντόπιων ποικιλιών και την καταγραφή των αυτοχθόνων αγροτικών ζώων.

Β. Την ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών χωρίς χρήματα.

Γ. Την δημιουργία μιας οικολογικής κοινότητας.

Το Πελίτι σήμερα είναι μία από τις σημαντικότερες μη κυβερνητικές οργανώσεις στην Ελλάδα, στο θέμα της συλλογής, διάσωσης και διάδοσης των ντόπιων ποικιλιών. «Πελίτ» σημαίνει βελανιδιά στα ποντιακά. Την ονομασία Πελίτι τη δανειστήκαμε από μια μεγάλη βελανίδια που βρίσκεται στο Δασωτό Κάτω Νευροκοπίου, του νομού Δράμας.

Φιλοσοφικό υπόβαθρο του Πελίτι

Ξεκινάμε από την άποψη ότι όλοι μας φέρουμε ευθύνη γι’ αυτά που γίνονται σε προσωπικό αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο. Εμείς οι ίδιοι οδηγούμε τα γεγονότα με τη στάση και τη σκέψη μας.

Επίσης ο καθένας μας κρατάει ένα μέρος από τη λύση των προβλημάτων σε προσωπικό και σε παγκόσμιο επίπεδο. Δεν είμαστε θύματα καταστάσεων ούτε φταίνε οι άλλοι γι’ αυτά που ζούμε εμείς. Εστιάζουμε την προσοχή μας στα θετικά πράγματα που γίνονται και αυτά ως δια μαγείας αυξάνουν. Δε γνωρίζουμε τι είναι το καλό και τι το κακό. Δε γνωρίζουμε γιατί γίνονται κάποια γεγονότα. Αν δούμε τα πράγματα μέσα στην πορεία του χρόνου, αυτό που σήμερα είναι πόνος αύριο θα είναι χαρά και μετά μπορεί να είναι πάλι πόνος και ούτω καθεξής.

Δεν έχει σημασία η κοινωνική ή η οικονομική μας θέση. Η σκέψη μας είναι πολύ δυνατή και αρκετή για να κατευθύνει τα πράγματα. Όλοι μαζί έχουμε ακόμη πιο μεγάλη δύναμη.

Το σημαντικό δεν είναι να βλέπουμε τι κάνουν οι άλλοι αλλά τι κάνουμε εμείς.

Το πρόβλημα δεν είναι αν θα βγει στην αγορά ένα καινούριο προϊόν. Το ζήτημα είναι αν θα το στηρίξουμε ή όχι. Οι πολυεθνικές κάνουν τη δουλειά τους κι εμείς τη δική μας. Δεν καταναλώνουμε και δε στηρίζουμε τα προϊόντα που καταστρέφουν το περιβάλλον. Δεν πολεμάμε με κανέναν έξω από μας, αυξάνουμε τη συνειδητότητά μας και αυτό είναι αρκετό για να φέρει τεράστιες αλλαγές.

Εξερευνητικές αποστολές. Σε όλη τη διάρκεια του χρόνου πραγματοποιούνται εξερευνητικές αποστολές στην ηπειρωτική και την νησιώτικη χώρα. Μέχρι σήμερα έχουν συγκεντρωθεί και διανεμηθεί πάνω από 1500 ποικιλίες λαχανικών, σιτηρών, κ. λ. π., σε 40.000 ερασιτέχνες και επαγγελματίες καλλιεργητές.

Η διατήρηση των ποικιλιών. Ένα μέρος από τις ποικιλίες που βρίσκουμε στις εξερευνητικές αποστολές το δίνουμε στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού, που είναι ο εθνικός φορέας για το φυτικό γενετικό υλικό.

Ένα άλλο μέρος το δίνουμε σε συνεργαζόμενους καλλιεργητές – διατηρητές, προκειμένου να αναλάβουν την ζωντανή διατήρησή του και την αξιολόγησή του.

Αποστολές σπόρων. Το Πελίτι έχει την δυνατότητα να δίνει μικρές ποσότητες σπόρων σε καλλιεργητές. Οι σπόροι αυτοί δίνονται κυρίως σε ανοιχτές εκδηλώσεις, ομιλίες, κ.λ.π

Πανελλαδικό Δίκτυο Διάδοσης και Διάσωσης των Ντόπιων Ποικιλιών. Το Πανελλαδικό Δίκτυο Διάδοσης και Διάσωσης των Ντόπιων Ποικιλιών του Πελίτι, ξεκίνησε το 2000. Είναι ένα δίκτυο καλλιεργητών ντόπιων ποικιλιών. Κάθε χρόνο δημοσιεύουμε: τα ονόματα τους το τηλέφωνο τους την περιοχή καλλιέργειας και τις ποικιλίες που κρατάνε και ο κάθε ενδιαφερόμενος μπορεί να βρει τους σπόρους που ζητάει. Οι ποικιλίες διανέμονται. δωρεάν. Τα ονόματα των καλλιεργητών δημοσιεύονται στο ετήσιο έντυπο του Πελίτι «Κατά τόπους αγροκτήματα για τη διαφύλαξη των ντόπιων ποικιλιών και των αυτοχθόνων αγροτικών ζώων» Την περίοδο 2007-2008 συμμετέχουν 106 καλλιεργητές. Το δίκτυο φτιάχτηκε με σκοπό περισσότεροι καλλιεργητές να εμπλακούν στη ζωντανή διατήρηση των ντόπιων ποικιλιών και στη διάδοση τους

Κατά τόπους αγροκτήματα. Τα «Κατά τόπους αγροκτήματα για τη διαφύλαξη των ντόπιων ποικιλιών. και των αυτοχθόνων αγροτικών ζώων» κυκλοφορούν κάθε Σεπτέμβριο σε έντυπη μορφή είναι το κύριο έντυπο του Πελίτι, όπου παρουσιάζει τις δράσεις μας, τους συμμετέχοντες καλλιεργητές στο Πανελλαδικό Δίκτυο Διάδοσης και Διάσωσης των Ντόπιων Ποικιλιών τους κτηνοτρόφους που εκτρέφουν αυτόχθονα αγροτικά ζώα κείμενα πάνω στο θέμα κ. λ. π.

7η Απριλίου μέρα αφιερωμένη από το Πελίτι στις ντόπιες ποικιλίες. Το 2002 το Πελίτι πρότεινε και καθιέρωσε την 7η Απριλίου ως μέρα αφιερωμένη στις ντόπιες ποικιλίες. Η ιδέα ήρθε από μια ομάδα μαθητών που είχαν συνεργαστεί με το Πελίτι, από το Γυμνάσιο και το Λύκειο Λεχαίου Κορινθίας. Οι μαθητές αυτοί κάθε χρόνο κάνουν φυτά και τα μοιράζουν στη «γιορτή των σπόρων» σεκαλλιεργητές της περιοχής τους. Με παρόμοιο τρόπο γιορτάζεται η μέρα αυτή από το 2002. στο νομό Ροδόπης, Δράμας, Ημαθίας, Αττικής, Λέσβου κ. α.

Πανελλαδική Γιορτή Ανταλλαγής Ντόπιων Ποικιλιών. Το Μάρτιο του 1999, το Πελίτι οργάνωσε την 1η Πανελλαδική Γιορτή Ανταλλαγής Ντόπιων Ποικιλιών. Στις 3 Μαΐου του 2008, οργανώνουμε την 8η Πανελλαδική Γιορτή Ανταλλαγής Ντόπιων Ποικιλιών. Η γιορτή φυλοξενίτε στους χώρους της Ιεράς Μονής Τιμίου Προδρόμου στην Ανατολή Κισσάβου.

Οι στόχοι – όροι της γιορτής είναι:

1. Να δοθούν σε όσο το δυνατόν περισσότερους καλλιεργητές παραδοσιακές ποικιλίες λαχανικών, σιτηρών κ. α.

2. Να έρθουν σε επαφή μεταξύ τους οικαλλιεργητές ντόπιων ποικιλιών και να ανταλλάξουν ποικιλίες, πληροφορίες και εμπειρίες.

3. Να βρουν παραδοσιακές ποικιλίες οι καλλιεργητές που δεν έχουνπαραδοσιακούς σπόρους.

4. Να γίνουν όλες οι ανταλλαγές ελεύθερα, χωρίς τη μεσολάβηση του χρήματος.

Ενθαρρύνοντας τοπικές ομάδες. Το Πελίτι έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στην ενθάρρυνση και δημιουργία τοπικών ομάδων για τη συλλογή και διάδοση των ντόπιων ποικιλιών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περιβαλλοντική ομάδα Ερέτριας.

Οι εκδόσεις του Πελίτι. Τα κύρια έντυπα του Πελίτι είναι:

1. το «κατά τόπους αγροκτήματα για τη διαφύλαξη των ντόπιων ποικιλιών και των αυτοχθόνων αγροτικών ζώων»

2. «από χέρι σε χέρι και από καρδιά σε καρδιά»

3. «εγχειρίδιο για την συλλογή και διατήρηση των ντόπιων ποικιλιών»

Πανελλαδικό Δίκτυο Ανταλλαγής Αγαθών και Υπηρεσιών Χωρίς Χρήματα. Το 2001 το Πελίτι ξεκίνησε το «Πανελλαδικό Δίκτυο Ανταλλαγής Αγαθών και Υπηρεσιών Χωρίς Χρήματα» με σκοπό την επαφή και συνεργασία των ανθρώπων χωρίς τη μεσολάβηση του χρήματος. Κάθε χρόνο εκδίδεται το έντυπο «Από χέρι σε χέρι και από καρδιά σε καρδιά». Για το 2007 – 2008 συμμετέχουν 54 άτομα από όλη την Ελλάδα. Τα στοιχεία των συμμετεχόντων μπορείτε να τα βρείτε και στην ιστοσελίδα του Πελίτι στη διασύνδεση www.peliti.gr\apo xeri se xeri.htm

Τα Οικονομικά του Πελίτι. Όλοι όσοι συμμετέχουμε στις δράσεις του Πελίτι είμαστε εθελοντές. Σε σύνολο κάθε χρόνο προσφέρουν εργασία, γνώσεις, τεχνική υποστήριξη κ.λ.π. περίπου 50 εθελοντές. Στον εορτασμό της 7η Απριλίου συμμετέχουν κάθε χρόνο περισσότεροι από 150 μαθητές.

Τα έσοδα του Πελίτι είναι από τις προσφορές των φίλων του και από τις εκδόσεις. Αν επιθυμείς να στηρίξεις οικονομικά το Πελίτι μπορείς να γίνει οικονομικός υποστηρικτής προσφέροντας τουλάχιστον 20 ευρώ.

Για την οικονομική υποστήριξη του Πελίτι έχει ανοιχτεί τραπεζικός λογαριασμός στην Αγροτική τράπεζα της Ελλάδος. IBAN :GR21 0430 2120 0019 8040 0303 349

Ένα αγρόκτημα για το μέλλον μια «κιβωτός» για το παρόν. Ονειρευόμαστε τη δημιουργία ενός αγροκτήματος – κοινότητας κιβωτού για τις ντόπιες ποικιλίες. Μια κοινότητα ειρήνης και αγάπης όπου η διατήρηση των ντόπιων ποικιλιών θα είναι μια φυσική στάση των ανθρώπων, που θα πηγάζει μέσα από την αγάπη τους για τη ζωή και την ποικιλομορφία της φύσης. Όλα τα πράγματα που κατασκεύασε ο άνθρωπος πρώτα πέρασαν από την φαντασία του. Μια μέρα η κοινότητα μας θα είναι μια πραγματικότητα.

Η πρόταση του Πελίτι. .Για να αντιμετωπίσουμε όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω μας είναι απαραίτητο να οδηγηθούμε: στην αύξηση της συνειδητότητας και στην ολιγάρκεια με στόχο την αυτάρκεια.

Μέρος Πρώτο

Η γεωργική βιοποικιλότητα

Ν Σταυρόπουλος, Σ Σαμαράς, Α. Ματθαίου, ΕΘΙΑΓΕ – ΚΓΕΜΘ – Τράπεζα Γενετικού Υλικού.

Τι είναι Γεωργική Βιολογική Ποικιλότητα

Η Γεωργική Βιοποικιλότητα αποτελεί ένα υποσύνολο, ένα σημαντικό κομμάτι της συνολικής βιοποικιλότητας. Με τον όρο αυτό περιγράφεται η πολυμορφία και πολυλειτουργικότητα όλων των έμβιων οργανισμών, φυτών, ζώων, μικροβίων κ.α. που έχουν σημασία για τη γεωργία σήμερα, ή μπορεί να έχουν σημασία στο μέλλον, καθώς και των οικολογικών συστημάτων των οποίων αποτελούν μέρος.

Περιλαμβάνει όλα τα χρησιμοποιούμενα σήμερα στη γεωργική παραγωγή φυτά, ζώα, μικροοργανισμούς κλπ., όσο και τα άγρια συγγενικά είδη που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη γενετική τους βελτίωση. Με απλά λόγια, είναι το σύνολο των ζωντανών οργανισμών που υπάρχουν στον πλανήτη και έχουν σημασία για τη σημερινή ή μελλοντική γεωργία, καθώς και το περιβάλλον στο οποίο ζουν. Συνεπώς η γεωργική βιοποικιλότητα αποτελεί τη βάση για την εξασφάλιση της Παγκόσμιας Διατροφής και γεωργίας.(3)

Ως γενετικό υλικό ( germplasm ) χαρακτηρίζεται όλο το φυτικό δυναμικό που συμβάλλει σήμερα ή μπορεί να συμβάλει στο μέλλον στην βελτίωση ενός είδους (Bennettt 1978).

Ο όρος φυτογενετικοί πόροι ( genetic resources ) είναι μια στενότερη έννοια που περιλαμβάνει μόνο εκείνες τις κατηγορίες του γενετικού υλικού που δενπροστατεύονται από ειδικές νομοθεσίες, όπως :

1 Ντόπιες ποικιλίες παραδοσιακής καλλιέργειας ( landraces ή varieties ) που εκτοπίζονται από τις μοντέρνες ποικιλίες και κινδυνεύουν με εξαφάνιση.

2 Άγρια ( wild) ή ημιάγρια ( weedy ) είδη , που είναι συγγενή ή προγονικά των καλλιεργούμενων ειδών.

3 Άγρια φυτικά είδη χρησιμοποιούμενα άμεσα για την διατροφή ανθρώπων και ζώων, την βιομηχανική παραγωγή ή την διακόσμηση (αυτοφυή αρωματικά και φαρμακευτικά, αρτυματικά, βαφικά, δασικά, μελισσοκομικά, ανθοκομικά -διακοσμητικά κλπ. φυτά).

4 Παλιές ποικιλίες, δημιουργίες βελτιωτών που αποσύρθηκαν από την παραγωγή αλλά διασώζονται μέχρι σήμερα ( obsolete cultivars ) ή έληξε η νομική τους προστασία

5 Καθαρές σειρές με μεγάλη σημασία για τη γεωργία.

Σημασία των φυτογενετικών πόρων

Οι Φυτογενετικοί Πόροι αποτέλεσαν επί αιώνες ένα από τα θεμελιώδη στοιχεία για την ανάπτυξη της γεωργίας, μια και είναι η πρώτη ύλη από την οποία δημιουργήθηκαν στη διαδρομή των αιώνων αρχικά οι παραδοσιακές εντόπιοι πληθυσμοί και ποικιλίες με επιλογή από τους αγρότες και στην τελευταία περίπου εκατονταετία οι νέες ανταγωνιστικές ποικιλίες από την σύγχρονη βελτιωτική επιστήμη.

Στις μέρες μας αποκτούν όλο και μεγαλύτερη στρατηγική σημασία για τον έλεγχο της παγκόσμιας διατροφής και γεωργίας. Οι ραγδαίες εξελίξεις τόσο στην γενετική επιστήμη και βιοτεχνολογία, αλλά και στις συναφείς διεθνείς ρυθμίσεις κυρίως κατά την τελευταία δεκαπενταετία (Συνθήκη Προστασίας της Βιοποικιλότητας, νέες ρυθμίσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου και του ΟΟΣΑ, αναγνώριση Πνευματικών Δικαιωμάτων για νέες ποικιλίες που παράγονται με γενετική μηχανική, γενετικά τροποποιημένα φυτά, η Διεθνής Συνθήκη για τους Φυτογενετικούς Πόρους του FAO, νέα Αγροπεριβαλλοντική πολιτική της Ε.Ε.) δημιούργησαν νέες μεγάλες δυνατότητες στη βελτίωση των φυτών και έδωσαν πολύ μεγαλύτερη αξία σε αυτό το επί πολλές δεκαετίες παραμελημένο γενετικό δυναμικό. Συνεπώς η ενεργός προστασία τους και η εξασφάλιση σημαντικών αποθεμάτων γενετικού υλικού έχει εξαιρετική σημασία για την αγροτική οικονομία της χώρας και την μελλοντική υποστήριξη της ανταγωνιστικότητάς της.

Πέρα όμως από τη σημασία τους για τη γενετική βελτίωση και την παγκόσμια γεωργία, για αρκετές χώρες, όπως οι χώρες της Ε.Ε., έχουν σήμερα επιπρόσθετη αξία σαν μια από τις παραμέτρους ενίσχυσης της ανάπτυξης της γεωργικής υπαίθρου, ιδίως σε μειονεκτικές περιοχές, μέσα στα πλαίσια μιας ολοκληρωμένης αγροπεριβαλλοντικής πολιτικής που αναγνωρίζει τον πολυλειτουργικό χαρακτήρα της γεωργίας και ενθαρρύνει την περιβαλλοντικά φιλική γεωργική ανάπτυξη, με παράλληλη προστασία του αγροτικού τοπίου, της γεωργικής βιοποικιλότητας, της αγροτικής παράδοσης και πολιτισμού, και γενικά του βιοτικού επιπέδου των πληθυσμών και περιοχών που ζουν από τη γεωργία.

Τέλος, οι φυτογενετικοί πόροι αποτελούν σήμερα ένα ποιοτικό στοιχείο στην διατροφή των ανθρώπων και ζώων, γιατί παρέχουν το απαραίτητο γενετικό εύρος για την κάλυψη των διαφορετικών αναγκών και ποιοτικών προτιμήσεων των ανθρώπινων κοινωνιών, που συνδέονται με την ποιότητα της ζωής τους, αλλά είναι επίσης πιο κατάλληλοι για περιβαλλοντικά φιλική και ποιοτική αγροτική παραγωγή που αποτελεί σημαντικό στόχο της νέας εθνικής και

κοινοτικής αγροπεριβαλλοντικής στρατηγικής στις μέρες μας (1)

Γενετική Διάβρωση

Μέχρι τα μέσα του προηγούμενου αιώνα μας η έννοια αυτή ήταν άγνωστη. Με την κλειστή αυτοσυντηρούμενη οικονομία των μικρών αγροτικών κοινωνιών δεν ήταν ορατός κανένας κίνδυνος για τις χρησιμοποιούμενες τοπικές ποικιλίες και πληθυσμούς ή για τα φυσικά οικοσυστήματα. Όμως με την τεχνολογική και οικονομική επανάσταση που επικράτησε μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο οι νέες συνθήκες οδήγησαν στην επικράτηση, στις εθνικές αγορές πρώτα και στην παγκόσμια κατόπιν, λίγων εκλεκτών ποικιλιών με υψηλή ποιότητα και απόδοση που δημιουργήθηκαν από επιστημονικά κρατικά ιδρύματα αρχικά και ιδιωτικές βελτιωτικές εταιρείες αργότερα, οι οποίες εκμεταλλεύτηκαν το ευνοϊκό νομικό πλαίσιο προστασίας των δημιουργιών τους που επικράτησε διεθνώς μετά το 1960.

Αποτέλεσμα αυτών των νέων τάσεων ήταν να εκτοπισθεί από την καλλιέργεια και να χαθεί ένα μεγάλο μέρος του παραδοσιακού γενετικού υλικού που μας κληροδότησαν οι προηγούμενες γενεές. Αυτή η απώλεια γενετικού δυναμικού χαρακτηρίσθηκε ως Γενετική Διάβρωση (Genetic erosion). Το μέγεθος της γενετικής διάβρωσης στη χώρα είναι αποκαρδιωτικό. Πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι μόνο το 1 % των εντόπιων ποικιλιών Σίτου και το 2-3 % των ποικιλιών λαχανικών που υπήρχαν πριν 50 χρόνια στην Ελλάδα έχει διασωθεί υπό καλλιέργεια μέχρι τις μέρες μας. Ένα σημαντικό πάντως κομμάτι αυτού του γενετικού δυναμικού έχει διασωθεί και διατηρείται στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού.

Περιορισμός της Γενετικής Βάσης

Στην προσπάθειά τους να δημιουργήσουν γρήγορα νέες βελτιωμένες ποικιλίες οι βελτιωτές οδηγήθηκαν στη υπερχρησιμοποίηση ως γονέων πολύ ολίγων εκλεκτών ποικιλιών. Έτσι μικρό μόνο τμήμα από το μεγάλο γονιδιακό εύρος μίας καλλιέργειας συμμετέχει στην γενετική σύσταση των νέων ποικιλιών. Σχεδόν το 40% των ποικιλιών φασολιών με τρυφερό πράσινο σαρκώδη και χωρίς ίνες λοβό έχουν ως βάση τον γονότυπο της ποικιλίας Tendercrop. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την χρησιμοποίηση μίας Στενής Γενετικής Βάσης ( Narrow genetic base ) και όχι ολόκληρου του γενετικού δυναμικού για την βελτίωση του είδους. Επικίνδυνος περιορισμός της γενετικής βάσης παρατηρήθηκε τα τελευταία 30 χρόνια σε όλες σχεδόν τις σημαντικές καλλιέργειες. Για πολλές από αυτές δεν χρησιμοποιούνται στην βελτίωση περισσότερο από το 5-10% της διαθέσιμης παραλλακτικότητας.

Γενετική ευπάθεια των καλλιεργειών

Η μείωση της γενετικής βάσης των καλλιεργειών, η αυξανόμενη γενετική ομοιομορφία και η καλλιέργεια τεράστιων εκτάσεων με μία μόνο ή πολύ λίγες ποικιλίες οδήγησε σταδιακά στην αύξηση της "Γενετικής Ευπάθειας" (Genetic vulnerability) των καλλιεργειών στα εξελισσόμενα παθογόνα. Από γενετική άποψη, η ευπάθεια αυτή γίνεται τόσο μεγαλύτερη όσο μειώνεται η γενετική ποικιλότητα. Η τελευταία είναι μέγιστη στους αβελτίωτους πληθυσμούς, πολύ μικρή στις καθαρές σειρές και ελάχιστη στα υβρίδια και τους κλώνους. Έτσι, οι κλώνοι και τα υβρίδια είναι γενετικά οι πιο ευπαθείς κατηγορίες φυτών. Γι αυτό και οι μεγαλύτερες και καταστροφικότερες επιδημίες εμφανίσθηκαν σε τέτοια είδη. Χαρακτηριστικά αναφέρεται η επιδημία του Περονοσπόρου της πατάτας το 1850 στην Ιρλανδία, του ωίδιου, Περονόσπορου και Φυλλοξήρας στην Ευρώπη στο δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα, του Δορυφόρου της πατάτας και του ιού της Σάρκα στη δεκαετία του 70 στην Ευρώπη, της Πυραλίδας και του Ελμινθοσπόριου του καλαμποκιού στις δεκαετίες του 1930 και 1970 αντίστοιχα στις ΗΠΑ κ.α.

Πολυλειτουργικότητα της Γεωργίας (Multifunctionality of Agriculture)

Είναι μια έννοια που εισήχθηκε πρόσφατα από την Ε.Ε. ως επιχείρημα για την υποστήριξη της κοινοτικής γεωργίας, ιδιαίτερα σε μη προνομιούχες αγροτικές περιοχές. Για πρώτη φορά αναγνωρίσθηκε ότι η γεωργία δεν αποτελεί μονοδιάστατη οικονομική δραστηριότητα από την οποία αντλούν το εισόδημά τους και ζουν εκατομμύρια γεωργοί, αλλά ότι παράλληλα εξυπηρετεί και άλλους ευρείς και σημαντικούς πολιτικούς, κοινωνικούς, περιβαλλοντικούς και εθνικούς στόχους.

Έγινε ευρύτατα αντιληπτό ότι η γεωργία διασφαλίζει τη γεωγραφική, εθνική και κοινωνική συνοχή μίας χώρας και την κατά το δυνατόν πιο ισόρροπη ανάπτυξή της. Χωρίς την οπτική γωνία της Πολυλειτουργικότητας, οι περισσότερες κοινοτικές χώρες θα κατέληγαν μαθηματικά σε δομές που θα περιλάμβαναν λίγα κέντρα ισχυρής ανταγωνιστικής οικονομικής ανάπτυξης και μεγάλο αριθμό εγκαταλειμμένων μη παραγωγικών περιοχών, όπου θα επικρατούσε ένα μεγάλο οικονομικό, πολιτικό, πολιτιστικό και γεωργικό κενό..(2)

Αίτια της μείωσης της βιοποικιλότητας. Η επικράτηση κατά τη μεταπολεμική περίοδο των κανόνων της ελεύθερης δράσης και του ανταγωνισμού σε ολόκληρο σχεδόν τον κόσμο, όχι μόνο στην οικονομία αλλά σε όλους σχεδόν τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, σε συνδυασμό με την αυξημένη επικοινωνία και αλληλεπίδραση των ανθρώπινων κοινωνιών και την εκπληκτική πρόοδο της επιστήμης και τεχνολογίας, οδήγησαν σταδιακά στην σχεδόν ολοκληρωτική επικράτηση συγκεκριμένων προτύπων που ανταποκρίνονται καλύτερα στις σημερινές οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές συνθήκες.

Αρνητική συνέπεια αυτής της εκρηκτικής με τεχνο-οικονομικά κριτήρια προόδου, υπήρξε η εκτόπιση από το προσκήνιο και η βαθμιαία εξαφάνιση πολλών μη άμεσα χρήσιμων και λιγότερο ανταγωνιστικών παραδοσιακών πολιτισμικών, γεωργικών και φυσικών πόρων και γενικά μια σημαντική και ανησυχητική μείωση της ποικιλότητας σε ένα ευρύτατο φάσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας και στο φυσικό και γεωργικό περιβάλλον.

Η Γεωργία και το φυσικό περιβάλλον έχασαν πολύ γρήγορα μεγάλο κομμάτι της βιοποικιλότητάς τους. Ειδικά στη Γεωργία, το μεγαλύτερο μέρος του εντόπιου γενετικού υλικού εκτοπίσθηκε ταχύτατα από την παραγωγική διαδικασία ως λιγότερο ανταγωνιστικό και σύντομα χάθηκε οριστικά. Μικρό μόνο μέρος του διασώζεται ακόμη σήμερα σε οριακές ορεινές κοινότητες από μικρό αριθμό υπερηλίκων γεωργών που ακόμη καλλιεργούν τις μη ανταγωνιστικές εντόπιες ποικιλίες σε πείσμα των καιρών, θεωρώντας τες κομμάτι της γεωργικής παράδοσης και του γεωργικού πολιτισμού του τόπου τους.  

Σήμερα όμως ο κίνδυνος έγινε αντιληπτός, όχι μόνο από την επιστημονική κοινότητα, αλλά και από τον απλό πολίτη. Οι Φυτογενετικοί Πόροι και οι Γεωργική Βιοποικιλότητα γενικότερα, παραμελημένη και απειλούμενη στο πρόσφατο παρελθόν με εξαφάνιση, αποκτά στις μέρες μας όλο και μεγαλύτερη στρατηγική αξία, γιατί αποτελεί το θεμέλιο για την Διασφάλιση της Διατροφής

των ανθρώπων και των ζώων και την πρώτη ύλη για τη δημιουργία των σύγχρονων ποικιλιών της ανταγωνιστικής γεωργίας του μέλλοντος, με δεδομένες τις επαναστατικές δυνατότητες που δίνει η καλπάζουσα σήμερα γενετική επιστήμη.

Πλήθος διεθνών ρυθμίσεων έχουν ήδη θεσπισθεί ή βρίσκονται σήμερα υπό διαπραγμάτευση (Συνθήκη Προστασίας Βιοποικιλότητας, Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, Διεθνής Δέσμευση του FAO, Παγκόσμιο Πρόγραμμα Δράσης του FAO, Προστασία Δικαιωμάτων των Βελτιωτών, Προστασία Δικαιωμάτων Πνευματικής Ιδιοκτησίας για τις Φυτικές δημιουργίες κ.α.) με σκοπό την προστασία, μελέτη, αξιοποίηση και τον έλεγχο αυτού του στρατηγικού αγαθού. Στα πλαίσια των παραπάνω διεθνών συνθηκών, η χώρα έχει δεσμευθεί να δημιουργήσει την απαραίτητη υποδομή και να εκπονήσει την αναγκαία εθνική στρατηγική για την ανάπτυξη δράσεων προστασίας, μελέτης και αξιοποίησης των φυτογενετικών πόρων και της γεωργικής βιοποικιλότητάς της, και να συμμετάσχει σε διεθνείς δράσεις συνεργασίας σε περιφερειακό και

παγκόσμιο επίπεδο.

Ανεξάρτητα πάντως από τις διεθνείς υποχρεώσεις, η χώρα έχει κάθε συμφέρον να προστατεύσει και να αξιοποιήσει προς όφελός της το σημαντικό αυτό για τη γεωργική οικονομία και την επιστημονική ανάπτυξη στρατηγικό αγαθό, με το οποίο την προίκισε η φύση και οι γενεές των παραδοσιακών γεωργών που ανάπτυξαν αυτό το γενετικό πλούτο μέσα στους αιώνες και τον διατήρησαν μέχρι τις μέρες μας.(3) 

Πηγές

1. Η γεωργική βιοποικιλότητα και το έργο της Ελληνικής Τράπεζας

Γενετικού Υλικού. 2. Σύγχρονες τάσεις στην προστασία και αξιοποίηση των φυτογενετικών πόρων. Σταυρόπουλος, Σ. Σαμαράς, Α. Ματθαίου ΕΘΙΑΓΕ, ΚΓΕΜΘ.

3. Η προστασία και αξιοποίηση των εντόπιων παραδοσιακών ποικιλιών σαν εργαλείο για την ανάπτυξη της υπαίθρου, Σ. Σαμαράς, Ν. Σταυρόπουλος, Α. Ματθαίου μΕΘΙΑΓΕ - ΚΓΕΜΘ Τράπεζα Γενετικού Υλικού.

Γεωργική βιοποικιλότητα και μερικές οικονομικές διαστάσεις της: η περίπτωση των Κυκλάδων

Ρ. ΘΑΝΟΠΟΥΛΟΣ (Στην εργασία αυτή εκφράζονται προσωπικές απόψεις)

Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Ειδική Γραμματεία Γ! Κ.Π.Σ.,

Ε.Π.Α.Α., Λεωφ. Αθηνών 58, 104 41 Αθήνα

Η εργασία παρουσιάστηκε στο Συνέδριο με θέμα:

«Ο Φυτογενετικός Πλούτος και η Αγροτική Παράδοση των Κυκλάδων»

23-25 Σεπτέμβρη 2004, στη Σαντορίνη

Οργανωτές: www.santorini.net και Ηλιότοπος Συνέδρια

Περίληψη 

Η γεωργική βιοποικιλότητα της Ελλάδας θεωρείται αξιόλογη, παρά τη γενετική διάβρωση. Στις Κυκλάδες έγιναν πολλές αποστολές συλλογής γενετικού υλικού από ξένους επιστήμονες και δημιουργήθηκαν νέες ποικιλίες με οικονομικά οφέλη. Όμως από αυτές τις ποικιλίες κανένα όφελος δεν είχε η χώρα μας και οι Κυκλάδες. Δημιουργούνται λοιπόν ερωτήματα για την οικονομική διαχείριση των φυτογενετικών πόρων και για τον καταμερισμό των ωφελειών που προκύπτουν από την αξιοποίηση τους. Γι’ αυτό απαιτείται καλύτερη οργάνωση της διαχείρισης της φυτοποικιλότητας στη χώρα μας.

Εισαγωγή

Η Μεσόγειος είναι μια σημαντική πηγή φυτογενετικών πόρων για τη γεωργία για τρεις λόγους:

α. Αποτελεί ένα από τα κέντρα καταγωγής των καλλιεργούμενων φυτών με πολλούς άγριους συγγενείς τους (Williams, 1995)

β. Εξαιτίας της μακροχρόνιας καλλιέργειας των φυτών σε ποικίλα περιβάλλοντα έχει δημιουργηθεί μια πλούσια γεωργική βιοποικιλότητα. Αυτή οφείλεται σε κοινωνικούς, πολιτικούς, αγροκλιματικούς, οικολογικούς και γενετικούς παράγοντες (ibid.).

γ. Έχει πλούσια φυσική φυτοποικιλότητα, με ενδημισμό 37,4% (Greuter, 1991), που αποτελεί, μεταξύ των άλλων, πηγή γενετικού υλικού για την γεωργία και την κτηνοτροφία.

Η βιοποικιλότητα στην Ελλάδα

Η Ελλάδα όχι μόνο διαθέτει φυτογενετικούς πόρους για τη γεωργία αλλά συμπεριλαμβάνεται στις 17 περιοχές της γης που η φυτοποικιλότητα τους έχει παγκόσμια σημασία (Anonymous, 1997). Στη χώρα μας φύονται περίπου 5700 (Strid & Tan, 1997) είδη φυτών από τα οποία τα 740 (13%) είναι ενδημικά μόνο στην Ελλάδα (ibid.). Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι μεταξύ των 30 χωρών που έχουν επισκεφτεί Αυστραλοί ερευνητές, από τη δεκαετία του 1950 μέχρι σήμερα, με στόχο τη συλλογή γενετικού υλικού ψυχανθών, η Ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση με 19 επισκέψεις (Anonymous, 2003a).

Η περίπτωση των Κυκλάδων

Οι Κυκλάδες διαθέτουν χλωρίδα που έχει μεγάλη αξία για τα αγροτικά συστήματα παρόμοιων συνθηκών (ξηροθερμικό κλίμα και όξινα εδάφη) που στερούνται όμως κατάλληλων φυτογενετικών πόρων. Επί πλέον η αυτοφυής χλωρίδα τους έχει προσαρμοστεί σε ψηλή βοσκοφόρτωση, ιδιότητα επιθυμητή για λειμώνια είδη. Γι’ αυτό οι συλλογές που έχουν πραγματοποιηθεί στις Κυκλάδες από ξένους κυρίως ερευνητές περιλαμβάνουν φυτικούς γενετικούς πόρους όχι μόνο καλλιεργούμενων φυτών αλλά και αυτοφυών. Τα αυτοφυή φυτά αποτελούν μια, πρακτικά ανεξάντλητη, δεξαμενή γενετικών πόρων, από την οποία μπορεί να αντληθούν είτε νέα είδη για την αγροτική παραγωγή είτε επιθυμητά χαρακτηριστικά. Ένα παράδειγμα νέου είδους είναι το Ornithopus compressus.(Φωτογραφία 1) Αυτό το είδος συλλέχθηκε ανατολικά της Παροικίας της Πάρου (Gladstones et al., 1990). Από τη συλλογή αυτή

δημιουργήθηκε η ομώνυμη καλλιεργούμενη ποικιλία Paros, που χρησιμοποιείται για σπορά τεχνητών λειμώνων (ibid.).

Φωτογραφία 1. Το είδος Ornithopus compressus (Leguminosae) στο φυσικό του περιβάλλον.

Παράδειγμα επιλογής επιθυμητού χαρακτηριστικού για βελτιωτικούς σκοπούς είναι το Dactylis marina, ένα αγρωστώδες με εξαιρετικά χαμηλή παραγωγικότητα, που παρουσιάζει όμως πεπτικότητα πολύ καλύτερη από τα καλλιεργούμενα είδη. Ο σχετικός οικότυπος συλλέχθηκε στην Πορτογαλία και η διασταύρωση του με το Dactylis glomerata αναμένεται να βελτιώσει την

πεπτικότητα του (Tyler, 1979). Ειδικά σε σχέση με τα ψυχανθή, συλλέγονται όχι μόνο τα φυτικά είδη αλλά και τα ριζόβια (Rhizobium) που συμβιώνουν στο ριζικό τους σύστημα. Ας ακολουθήσουμε μια αποστολή συλλογής γενετικού υλικού που έγινε στις Κυκλάδες από το Co-operative Research Centre for Legumes in Mediterranean Agriculture (Nutt et al., 1996). Την «ανατομία» μιας τέτοιας αποστολής μπορούμε να την παρακολουθήσουμε στον Πίνακα 1.

Παρατηρούμε ότι έγιναν επισκέψεις σε οκτώ νησιά των Κυκλάδων και συλλέχθηκε γενετικό υλικό από 86 περιοχές που περιλάμβανε: α. 61 στελέχη ριζοβίων που είχαν συμβιωτική σχέση με 11 είδη οσπρίων και με 22 είδη αυτοφυών ψυχανθών,

Πίνακας 1. Πληροφορίες σχετικά με τη συλλογή γενετικού υλικού που πραγματοποιήθηκε σε αποστολή στις Κυκλάδες το 1995 (με βάση στοιχεία του Nutt et al., 1996)

26 Πελίτι Εγχειρίδιο για τη συλλογή και τη διατήρηση των ντόπιων ποικιλιών.

Νησί Περιοχές συλλογής Αριθμός συλλογών ριζοβίων Αριθμός φυτικών ειδών Αριθμός συλλογών

φυτικών ειδών

Σαντορίνη 24 22 23 82 Ίος 10 6 26 59 Νάξος 11 3 66 71 Πάρος 7 6 20 34 Αντίπαρος 1 - 5 5 Τήνος 7 8 21 32 Μύκονος 23 16 39 166 Δήλος 3 - 12 15  Σύνολο 86 61 -* 464

* Χωρίς σύνολο γιατί υπάρχει αλληλοκάλυψη ειδών

β. 24 είδη οσπρίων και 51 χορτοδοτικών και λειμωνίων ειδών. Σ’ αυτή την

αποστολή συλλέχθηκαν συνολικά 461 οικότυποι ψυχανθών.

Η συλλογή γενετικού υλικού μέσα από την βελτιωτική διαδικασία οδηγεί στην

δημιουργία νέων καλλιεργούμενων ποικιλιών. Το γενετικό υλικό των Κυκλάδων

έχει συντελέσει στη δημιουργία αρκετών καλλιεργούμενων ποικιλιών και

εμβολίων ριζοβίων (Πίνακας 2).

Οικονομική σημασία των γενετικών πόρων

Η εισαγωγή νέων ειδών για καλλιέργεια μπορεί να πάρει μεγάλη έκταση και να αλλάξει την διάρθρωση των καλλιεργειών σε μια χώρα. Το αυτοσπειρώμενο τριφύλλι, Trifolium subterraneum δεν είναι ιθαγενές είδος της Αυστραλίας. Η εισαγωγή του σ’ αυτή την ήπειρο έγινε από τους αποίκους μετά το 1829 (McGuire, 1985). Από τα φυτά που προσαρμόστηκαν στο νέο περιβάλλον δημιουργήθηκαν οι πρώτες καλλιεργούμενες ποικιλίες στις αρχές του 20^ου αιώνα. Πριν 20 περίπου χρόνια στην Αυστραλία καλλιεργούνταν 160.000.000 στρέμματα με Τ. subterraneum και στις Η.Π.Α. πάνω από 5.000.000 στρέμματα (ibid.). Με τα παραπάνω μεγέθη γίνεται κατανοητή η σημασία που μπορεί να έχει η καλλιέργεια ενός νέου είδους και ο τρόπος επίδρασης στους οικονομικούςόρους της παραγωγής. Όμως για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων προβλημάτων χρειάστηκε να γίνουν συλλογές μετά το 1950 στην Μεσόγειο όπου αυτό το είδος αυτοφύεται και παρουσιάζει μεγάλη ποικιλομορφία. Οι συλλογές από την Ελλάδα χρησιμοποιήθηκαν για την δημιουργία καλλιεργούμενων ποικιλιών όπως η Larisa και η Trikkala με ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της τελευταίας την αντοχή της σε υγρά και βαριά εδάφη. (Francis & Gladstones 1983).

Σημαντικό ρόλο επίσης παίζουν και τα ριζόβια. Με την ικανότητα τους να δεσμεύουν ατμοσφαιρικό άζωτο συμβάλλουν στη μείωση της αζωτούχου λίπανσης. Η αζωτοδεσμευτική τους ικανότητα εξαρτάται από την συμβιωτική σχέση τους με το ψυχανθές και από τις εδαφικές συνθήκες. Γι’ αυτό, μετά την συλλογή τα στελέχη των ριζοβίων δοκιμάζονται και επιλέγεται το καλύτερο που αντικαθιστά αυτό που χρησιμοποιείται στη γεωργική πράξη. Οι Howieson & Loi (1994) μετά από σχετικό πειραματισμό προτείνουν τον εμβολιασμό του Ttifolium vesiculosum με ένα νέο στέλεχος ριζοβίου το WSM 1328. Αυτό συλλέχθηκε στην Σέριφο και αποδείχτηκε πιο παραγωγικό από το ΤΑ1 που χρησιμοποιείτο μέχρι τότε.

Στην Ελλάδα επικρατεί η άποψη ότι τα αζωτοβακτήρια, π.χ. της μηδικής (Medicago sativa), ενδημούν σ’ όλη τη χώρα ώστε να μη χρειάζεται εμβολιασμός (Στυλόπουλος & Βαΐτσης, 1987). Όμως τα αποτελέσματα τουMateron et al. (1995) πρέπει να μας κάνουν πιο προσεκτικούς στις επιλογές μας.

Οι παραπάνω ερευνητές αποδείξανε ότι για ορισμένα ετήσια αυτοφυή είδη μηδικής στην Τουρκία, τα περισσότερα στελέχη των ριζοβίων, που ήταν από τον ίδιο χώρο με τα φυτά, δεν παρουσίαζαν ικανοποιητική αζωτοδεσμευτική ικανότητα. Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγει και ο Howieson (2001) που από τα οκτώ στελέχη ριζοβίων, που δοκίμασε την συμβίωση τους με το Hymenocarpus circinnatus, μόνο ένα παρουσίασε ικανοποιητική αζωτοδεσμευτική ικανότητα.

Πίνακας 2.Καλλιεργούμενες ποικιλίες και εμβόλια ριζοβίων που δημιουργήθηκαν από συλλογή γενετικού υλικού στις Κυκλάδες (με βάση τους Nutt et al., 1996 και Nutt & Paterson, 1998).

Καλλιεργούμενη ποικιλία / Εμβόλιο Είδος Συλλογή Συλλέκτες Τόπος Χρόνος Fiord Vicia faba Νάξος 1955 Symon  Paros Ornithopus compressus Πάρος 1984 Gillepsie Santorini O. compressus Σαντορίνη 1987 Ewing & Howieson Charano O. compressus Μύκονος 1995 Nutt et al.Εμβόλιο μηδικής Rhizobium melliloti Άνδρος 1987 Ewing & Howieson Εμβόλιο τριφυλλιού R. leguminosarum Σίφνος 1993 Howieson

Τόσο το ψυχανθές όσο και τα ριζόβια προέρχονταν από τις Κυκλάδες.

Η μεγάλη οικονομική σημασία ενός ριζοβίου αναδεικνύεται από το παρακάτω

παράδειγμα. Η εισαγωγή στην Αυστραλία ενός στελέχους Sinorhizobium meliloti (WSM 419) από τη Σαρδηνία έκανε δυνατή την επέκταση της καλλιέργειας μιας ετήσιας μηδικής κατά 3.500.000 στρέμματα (Graham, 1998).

Επίσης στην οικονομική σημασία των ριζοβίων πρέπει να συνυπολογίζεται η μείωση του κόστους παραγωγής λόγω της μηδενικής ή μειωμένης εφαρμογής αζωτούχων λιπασμάτων, σκευασμάτων φυτοπροστασίας καθώς και η βελτίωση της γονιμότητας του εδάφους (Street et al., 2001).

Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση με τον Κανονισμό 2004/870/ΕΚ (άρθρο 3) εντάσσει τους μικροοργανισμούς στους γενετικούς πόρους. Στην ίδια κατεύθυνση έχει καταλήξει και η 5η Διάσκεψη των Μερών (COP, Nairobi, 2000) της Συνθήκης για την Βιοποικιλότητα. Από τα παραπάνω προκύπτει το συμπέρασμα ότι οι φυτικοί και μικροβιακοί γενετικοί πόροι μπορεί να αποτελέσουν σημαντικούς συντελεστές παραγωγής στη σύγχρονη αγροτική οικονομία.

Διακηρύξεις και πραγματικότητα

Στη Διακήρυξη της Λειψίας το 1996 (Παγκόσμιο Σχέδιο Δράσης για τους Φυτογενετικούς Πόρους) αναφέρεται ότι ο πρωταρχικός στόχος πρέπει να είναι η εξασφάλιση της παγκόσμιας ασφάλειας στα τρόφιμα με τη διατήρηση και βιώσιμη χρησιμοποίηση των φυτογενετικών πόρων (Anonymous, 1996).

Πράγματι, η διατροφή του πληθυσμού της γης είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η ανθρωπότητα και ο ΟΗΕ κάνει πολλές προσπάθειες για την επίλυση του. Τα φαινόμενα της πείνας και της φτωχής διατροφής ενδημούν σε χώρες του Τρίτου Κόσμου που είναι συνήθως πλούσιες σε φυτογενετικούς πόρους. Σ’ αυτό το πλαίσιο κυριαρχεί η ιδέα της ελεύθερης ανταλλαγής των φυτογενετικών πόρων των πιο γνωστών γεωργικών και κτηνοτροφικών ειδών για ανθρωπιστικούς λόγους και η δημιουργία ενός Ταμείου στα πλαίσια του Πολυμερούς Συστήματος, για βοήθεια στις αναπτυσσόμενες χώρες που κατοχυρώθηκαν στην Διεθνή Συνθήκη της Ρώμης το 2001 (Anonymous, 2002).

Δημιουργείται το ερώτημα αν η συλλογή των γενετικών πόρων από τις Κυκλάδες χρησιμοποιήθηκε για την επίλυση του επισιτιστικού προβλήματος; Ο Πίνακας 2 δείχνει ότι δημιουργήθηκαν καλλιεργούμενες ποικιλίες και εμβόλια ριζοβίων. Για παράδειγμα η καλλιεργούμενη ποικιλία Santorini, όπως και ορισμένες άλλες, προστατεύεται με βάση την Συνθήκη για τα Δικαιώματα των Βελτιωτών (Plant Breeder’s Rights Act, 1994) της Αυστραλίας (Anonymous, 2003b). Εξουσιοδοτημένες εταιρείες για την εμπορία της είναι οι: Ballard Seeds, Cooper-Ford-Richardson, Paramount Seeds, A. & D. Whittome (Nutt & Paterson, 1998). Ανθρωπιστικοί ή εμπορικοί λόγοι λοιπόν; Είναι βέβαιο ότι οι συλλογές των Κυκλάδων συμβάλλουν στη βελτίωση της οικονομικής ανταγωνιστικότητας των αγροτών μίας αναπτυγμένης χώρας που σίγουρα δεν αντιμετωπίζει επισιτιστικό πρόβλημα. Πολύ έμμεσα ίσως θα μπορούσαν να ωφεληθούν και οι φτωχές χώρες. Υπάρχει η άποψη ότι το σύστημα συλλογής των φυτογενετικών πόρων λειτουργεί αναδιανεμητικά υπέρ των πλουσίων χωρών. Οι Pearce και Morgan (1994) αναφέρονται στην εκτίμηση του Μοοney (1993) για την συμβολή των φυτικών γενετικών πόρων, οι οποίοι διοχετεύονται από το Νότο στον Βορρά, στην αξία της παραγωγής τροφίμων του αναπτυγμένου κόσμου. Ο Μοοney (1993) αναφέρει ότι «Η αναδιανομή του γενετικού πλούτου επιτυγχάνεται μέσω διεθνών κέντρων γεωργικής έρευνας, όπως του Διεθνούς Κέντρου για την Βελτίωση του Αραβοσίτου και του Σίτου (CIMMYT). Η αξία μόνο των φυτογενετικών πόρων για το σιτάρι και το καλαμπόκι ανέρχεται ανά χρόνο για τις Η.Π.Α. στα 500 εκατ. $, για την Αυστραλία στα 75 εκατ. $ και για όλες τις χώρες μέλη του ΟΟΣΑ στα 2,7 δισ. $». Απ’ αυτά τα στοιχεία φαίνεται ότι δεν έχουν όλες οι χώρες ανάλογο όφελος με δεδομένο ότι τα μέλη του ΟΟΣΑ είναι 25 και περιλαμβάνουν κυρίως τις βιομηχανικές χώρες αλλά και αναπτυσσόμενες όπως την Αίγυπτο, το Μεξικό και την Τουρκία που αξιοποιούν σε πολύ μικρότερο βαθμό τους φυτογενετικούς πόρους. Ο Harlan (1995) περιγράφει τα παραπάνω πολύ γλαφυρά: «Αλλά η δουλειά της σύγχρονης γεωργίας δεν είναι να θρέψει τους ανθρώπους αλλά μάλλον να κερδίζει χρήματα». Ας γυρίσουμε στις Κυκλάδες με το ερώτημα:

Ποιο το όφελος για τις τοπικές κοινωνίες, αλλά και για τη χώρα μας; Η απάντηση είναι αρνητική, γιατί όχι μόνο δεν διανέμεται ισότιμα η ωφέλεια μεταξύ των δύο μερών, αλλά επί πλέον μειώνεται η ανταγωνιστική της θέση στον αγροτικό τομέα με τους δικούς της γενετικούς πόρους.

Προτάσεις

Η χώρα μας χρειάζεται να αποτιμήσει την δική της και την διεθνή εμπειρία από τη συλλογή και τη χρησιμοποίηση των γενετικών πόρων. Αναμφισβήτητα ο χώρος των γενετικών πόρων χαρακτηρίζεται από τα αντικρουόμενα συμφέροντα μεταξύ των διαφόρων χωρών, τον «ιδιωτικό τομέα» που είναι ισχυρός και τις διεθνείς συνθήκες που έχουν υπογραφεί και είναι δεσμευτικές. Άρα απαιτείται η χάραξη σχετικής στρατηγικής και τακτικής σε βάθος χρόνου. Αυτή θα μεγιστοποιεί τις δυνατότητες της ελεγχόμενης συλλογής και αξιοποίησης των γενετικών πόρων μέσα στο διεθνές θεσμικό πλαίσιο που υπάρχει σήμερα. Για παράδειγμα, υπάρχουν φυτικά είδη που δεν ανήκουν στο Παράρτημα της Διεθνούς Συνθήκης για τους Φυτογενετικούς Πόρους της Ρώμης του 2001 (Anonymous, 2002), όπως το Ornithopus compressus που προαναφέρθηκε. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις η χώρα μας μπορεί να ασκήσει τα δικαιώματα που τις παρέχει το άρθρο της Σύμβασης της Βιολογικής Ποικιλότητας (Ανώνυμος, 1993), όπου αναφέρεται: «Κάθε συμβαλλόμενο μέρος λαμβάνει τα απαιτούμενα νομοθετικά και διοικητικά μέτρα, καθώς και μέτρα πολιτικής, και σε συμφωνία με τα άρθρα 16 και 19, όπου απαιτείται, μέσω χρηματοδοτικών μηχανισμών που δημιουργούνται με βάση τα άρθρα 20 και 21, με στόχο τον ορθό και ισόρροπο καταμερισμό των αποτελεσμάτων των ερευνών και της ανάπτυξης, καθώς και των πλεονεκτημάτων που απορρέουν από την εμπορική και άλλου είδους χρησιμοποίηση γενετικών πόρων με το συμβαλλόμενο μέρος που παρέχει πόρους αυτού του είδους. Ο καταμερισμός αυτός καθορίζεται με βάση αμοιβαία συμφωνηθέντες όρους». Η παραπάνω Σύμβαση έχει εγκριθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ανώνυμος, 1993). Παράλληλα η χώρα μας, μαζί με άλλα κράτη και μη κυβερνητικές οργανώσεις με κοινές θεωρήσεις, πρέπει να προσπαθήσει να τροποποιήσει τις Διεθνείς Συνθήκες διαχωρίζοντας την συλλογή και αξιοποίηση των γενετικών πόρων σε ανθρωπιστικούς, κοινωνικούς, επιστημονικούς-ερευνητικούς και εμπορικούς λόγους. Σε κάθε μια από τις τέσσερις παραπάνω περιπτώσεις θα πρέπει να υπάρχει διαφορετική αντιμετώπιση των ωφελειών. Ενδεικτικά οι κοινωνικοί λόγοι μπορεί να περιλαμβάνουν την προστασία απομονωμένων αγροτικών κοινωνιών, την προστασία των παραδοσιακών μορφών ανταλλαγής γενετικού υλικού κ.ά. Άλλες δράσεις που θα πρέπει να αναλάβει η χώρα μας μπορεί να είναι:

1. Οργάνωση της διαχείρισης της γεωργικής φυτοποικιλότητας (αποτίμηση κατάστασης, χάραξη πολιτικών προστασίας, σημαντική ενίσχυση της Τράπεζας Γενετικού Υλικού του ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε. με ερευνητές και εξοπλισμό, συλλογή και διαχείριση φυτογενετικών πόρων, ταμείο δράσεων για τη αποκατάσταση, διατήρηση, βελτίωση της γεωργικής και φυσικής φυτοποικιλότητας, άδειες συλλογής, έλεγχος της διακίνησης των γενετικών πόρων, διακρατικές συμβάσεις συνεργασίας, ίδρυση Συμβουλευτικού Οργάνου από κρατικούς φορείς, ερευνητικά ιδρύματα, ΑΕΙ με σχετικό αντικείμενο και μη κυβερνητικές οργανώσεις).

2. Έμφαση στη συλλογή, αξιολόγηση και χρήση στην γεωργική πράξη των μικροοργανισμών του εδάφους (ριζόβια κλπ.). H συλλογή των ριζοβίων πρέπει να θεωρείται απαραίτητη όταν συλλέγονται ψυχανθή. Γιατί η βελτιωτική επιλογή είναι αναγκαίο να γίνεται όχι μόνο για τον καλύτερο οικότυπο του ψυχανθούς αλλά και για το καταλληλότερο στέλεχος ριζοβίου που είναι συμβατό τόσο με τον οικότυπο του ψυχανθούς όσο και με τα εδάφη που θα καλλιεργηθούν μ’ αυτό (Howieson 2001).

3. Επεξεργασία «χάρτας» των δικαιωμάτων του αγρότη (Farmers’ Rights) με βάση την διεθνή εμπειρία και τις ελληνικές ιδιαιτερότητες.

Σε κάθε περίπτωση η χώρα μας πρέπει να δράσει άμεσα. Γιατί ίσως δεν θα είναι μακριά η μέρα που θα τρώμε φάβα Αυστραλίας αφού όπως διαπιστώνει ο Nutt et al. (1996) το Lathyrus clymenum (φάβα) έχει την δυνατότητα καλλιέργειας στη ζώνη των σιτηρών της Αυστραλίας.

Ευχαριστίες

Ευχαριστίες εκφράζονται στους συναδέλφους Κωσταντινίδη Θεοφάνη, Τερζόπουλο Παναγιώτη και Χατζηαθανασίου Αρτέμιο για την κριτική ανάγνωση του κειμένου.

Βιβλιογραφία

Ανώνυμος, 1993. 21993A1213(01) Σύμβαση για τη βιολογική ποικιλομορφία -

Δηλώσεις ΕΠΙΣΗΜΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΑΡΙΘ. L 309 της 13/12/1993 σ. 0003 –

0020.

Anonymous, 1997. New Map of ‘‘Biodiversity Hotspots’’ Aids Targeting of

Conservation Εfforts. Diversity 13: 27-29.

Anonymous, 1996. Global Plan of Action for Conservation and the Sustainable

Utilization of Plant Genetic Resources for Food and Agriculture and the

Leipzig Declaration. FAO, Leipzig, Germany pp. 63

Anonymous, 2002. The International Treaty on Plant Genetic Resources for Food

and Agriculture. FAO, Rome, Italy, pp. 45.

Anonymous, 2003a. Germplasm Εxploration and Collection site/habitat

database. Genetic Resource Centre for Temperate Pasture Legumes, Australia,

pp. 6.

Anonymous, 2003b. Plant Breeder’s Rights Act, 1994. Office of Legislative

Drafting, Australia, pp. 104.

Francis, C.M. & Gladstones, J.S. 1983. Exploitation of the genetic resource

through breeding: Trifolium subterraneum. McIvor, J.C. & Bray, R.A. (eds)

Genetic Resources of Forage Plants, C.S.I.R.O., Melbourne Australia, pp.

251-260.

Gladstones, J.S., Boland, M.D.A. & Revel, C.K. 1990. Register of Australian

Herbage Plant Cultivars, B. Legumes, 11. Serradella, (a) Ornithopus

compressus L. (yellow serradella) cv. Paros. Australian Journal of

Experimental Agriculture 30: 493-499.

32

Πελίτι Εγχειρίδιο για τη συλλογή και τη διατήρηση των ντόπιων ποικιλιών.

Graham, D.H. 1998. Biological Dinitrogen Fixation: Symbiotic. Sylvia D.M.,

Fuhrmann, J.J., Hartel, P.G., & Zuberer D.A. (eds) Principles and

Applications of Soil Microbiology. Prentice Hall, New Jersay.

Greuter, W. 1991. Botanical Diversity, endemism, rarity, and extinction in the

Mediterranean are: an analysis based on the published volumes of Med-

Checklist. Botanika Chronika 10: 63-79.

Harlan, J.R. 1995. Agricultural Origins and Crop Domestication in the

Mediterranean Region. Diversity 11: 14-16.

Howieson, J.G. 2001. Root-nodule Bacteria. Maxted, N. & Bennett, S.J. (eds)

Plant Genetic Resources of Legumes in the Mediterranean, Dordrecht,

Netherlands, pp. 370.

Howieson, J.C. & Loi, A. 1994. The distribution and preliminary evaluation of

alternative pasture legumes and their associated bacteria collected from acid

soils of Greece (Serifos), Maroco, Sardinia and Corsica. Agr. Med. 124: 170-

186.

Materon, L.A., Keatinge, J.D.H., Beck, D.P., Yurtsever, N., Karuc, K. &

Altuntas, S. 1995. The role of Rhizobial biodeversity in Legume crop

productivity in the west Asian highlands. III. Rhizobium meliloti.

Experimental Agriculture 31: 443-444.

McGuire, W.S. 1985. Subterranean Clover. Taylor N.L. (ed.) Clover Science and

Technology. Agronomy Monograph No. 25, pp. 515-534.

Μοοney P. R. (1993) ‘Exploiting Local Knowledge: international policy

implications’ in de Boef Amanor W., Wellard K., Beddington A. (eds)

Cultivating Knowledge: Genetic diversity, farmer experimentation and crop

research. London.

Nutt, B.J., Carr, S.J. & Samaras, S. 1996. Collection of forage, pasture and grain legumes and their associated rhizobia from selected Greek Islands. Occasional Publication No. 13, Co-operative Research Centre for Legumes in Mediterranean Agriculture, Nedlands, Australia, pp. 50.

Nutt, B.J. & Paterson, J. 1998. Santorini - new yellow serradella for medium rainfall areas. Farmnote: 30, 2.

Pearce, D., and D. Morgan, 1994: The Economic Value of Biodiversity. London.

Στυλόπουλος, Ε.Λ. & Βαΐτσης, Θ.Α. 1987. Μηδική. Υπουργείο Γεωργίας, Αθήνα, σελ. 30.

Sreet, K.A., Robertson, L.D. & Maxted, N. 2001. Utilisation of Forage and Pasture Legumes Diversity. Maxted, N. & Bennett, S.J. (eds) Plant Genetic Resources of Legumes in the Mediterranean, Dordrecht, Netherlands, pp. 370.

Strid, A. & Tan, K. 1997. Flora Hellenica Vol. 1. Koe ltz Scientific Books, Koeningstein, pp. xxxvi+547.

Tyler, B.F. 1979. Collections of forage grass in Europe. Proceedings, Conference for Broadening Genetic Base of Crops, Wageningen. Pudoc, Wageningen.

Williams, J.T. 1995. Mediterranean Genetic Resources and the Human Perspective: Past and Present. Diversity 11: v-vi

Η αυτονομία των αγροτών και η διατροφική ασφάλεια σε κίνδυνο Από «Το Παϊβάν»

Τι είναι η Τεχνολογία Εξολόθρευσης (Terminator Technology, T.T.)

Η Τ. Τ. (Terminator Technology) – αναφέρεται και ως Σύστημα Τεχνολογικής Προστασίας (Technology Protection System, T.P.S.) ή Τεχνολογίες Περιορισμού Γενετικής Χρήσης (Genetic Use Restriction Technologies, G.U.R.Ts) – αφορά σε φυτά που τροποποιούνται γενετικά ώστε να παρέχουν στείρους σπόρους. Εάν εισαχθεί στο εμπόριο θα αφαιρέσει τη δυνατότητα των αγροτών να συλλέγουν σπόρους από τη σοδειά τους και να τους σπέρνουν την επόμενη χρονιά. Αυτοί οι «σπόροι αυτοκτονίας» (suicide seeds) θα εξαναγκάσουν τους παραγωγούς να προστρέχουν κάθε χρόνο στις εταιρίες σπόρων, και θα εξαφανίσουν μια παράδοση συλλογής 12.000 ετών, προσαρμογής και ανταλλαγής σπόρων η οποία ενισχύει τη βιοποικιλότητα και αυξάνει την διατροφική ασφάλεια.

Οι σπόροι της Τ. Τ. διαφέρουν απ’ αυτούς των υβριδίων. Τα υβρίδια, θεωρητικά τουλάχιστον, (και με την προσθήκη λιπασμάτων, εκτεταμένη χρήση βιοκτόνων και με αυξημένη άρδευση) προσφέρουν στον παραγωγό βελτιωμένα αγρονομικά χαρακτηριστικά και ΔΕΝ είναι στείρα. Παρότι οι σπόροι της δεύτερης υβριδικής γενιάς δεν εμφανίζουν τα ίδια βελτιωμένα χαρακτηριστικά με τους γονικούς σπόρους, μπορούν να επανασπαρούν. Σε αντίθεση, η Τ. Τ. δεν προσφέρει κανένα αγρονομικό πλεονέκτημα. Στόχος της παραγωγής στείρων σπόρων με γενετική διαφοροποίηση, είναι να αυξηθούν τα κέρδη των σποροπαραγωγικών εταιριών, καταπατώντας το δικαίωμα των αγροτών να διατηρούν τους δικούς τους σπόρους και να αναπτύσσουν τις δικές τους καλλιέργειες.

Τι είναι η Τεχνολογία Προδοσίας (Traitor Technology, Tr T)

Η Τεχνολογία Προδοσίας (Tr T) επιτρέπει σε κάποιο γενετικό χαρακτηριστικό ενός φυτού να εμφανίζεται και να εξαφανίζεται όταν κάποια χημική ουσία εφαρμόζεται στο φυτό ή στο σπόρο. (Η Τ. Τ. είναι κάποιου είδους Tr T στην οποία η στειρότητα προκαλείται με χημικά μέσα). Η βιομηχανία ισχυρίζεται ότι οι αγρότες θα μπορούν να ενεργοποιήσουν γενετικά χαρακτηριστικά, όπως η αντίσταση στις ασθένειες, εφαρμόζοντας κάποιο προκαθορισμένο (και αποκλειστικής εκμετάλλευσης από κάποια εταιρεία) χημικό στα φυτά ή στους σπόρους τους. Όμως, η Tr T έχει και άλλες, πολύ πιο ύπουλες διαστάσεις. Μαζί με τους σπόρους της Τ. Τ. έχουν αναπτυχθεί ιδιαιτέρως ανησυχητικές πατέντες που αφορούν σε γενετικά τροποποιημένα φυτά με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα, η επανάκτηση της φυσικής αντίστασης των οποίων, σε ζιζάνια και ασθένειες, εξαρτάται από την εφαρμογή κάποιου χημικού. Οι μακροχρόνιες επιπτώσεις για τους αγρότες και τη διατροφική αυτονομία είναι δυσοίωνες. Η παραγωγή μιας χώρας μπορεί να γίνει πλήρως εξαρτώμενη από τις εισαγωγές κρίσιμων χημικών ουσιών οι οποίες θα διατιμώνται ανάλογα με τα εμπορικά συμφέροντα της εξάγουσας χώρας ή δεν θα εξάγονται καν όταν αυτή το αποφασίζει.

Οι σπόροι της Τ. Τ. και της Tr T οδηγούν σε καταστάσεις «βιολογικής σκλαβιάς» (bioserfdom) Είναι τεχνολογίες που απειλούν να καταστήσουν τους αγρότες ομήρους των υπερεθνικών αγροχημικών εταιριών, είτε μέσω στείρων σπόρων είτε μέσω χημικοεξαρτημένων φυτών.

Η έρευνα για την Τ. Τ. δε γίνεται από μια ή δυο εταιρίες. Ο γενετικός έλεγχος των χαρακτηριστικών αποτελεί στόχο διαφόρων τομέων της βιομηχανίας, εκτείνεται και συνδέει διάφορα τμήματά της.

Το 1999 δύο μεγάλες αγροχημικές εταιρίες, Monsanto & ή AstraZeneca, βεβαίωναν δημόσια για τη μη εμπορική χρήση των σπόρων της Τ. Τ. Αρκετοί πίστεψαν πως η κρίση είχε περάσει. Δυστυχώς, δεν ήταν έτσι. Τον Αύγουστο του 2001, το Υπουργείο Γεωργίας των Η.Π.Α ανακοίνωσε ότι κατοχύρωσε την αποκλειστική χρήση της Τ. Τ. στη Delta & PineLand, τη μεγαλύτερη εταιρία παραγωγής βαμβακόσπορου στον κόσμο. Η Delta & PineLand δημοσίως εκδήλωσε τη πρόθεση της να εμπορευτεί τους σπόρους της Τ. Τ.

Ο πρόεδρος της Delta & PineLand, Murray Robinson, δήλωσε ότι η Τ. Τ. Θα μπορούσε κάποια μέρα να χρησιμοποιηθεί σε περισσότερα από 400.000.000 εκτάρια παγκοσμίως (όσο η νότια Ασία) και ότι η τεχνολογία αυτή θα προσφέρει έναν «ασφαλή δρόμο» για την εισαγωγή προϊόντων αποκλειστικής εκμετάλλευσης σε γιγαντιαίες, ανεκμετάλλευτες αγορές σπόρων όπως η Κίνα, η Ινδία και το Πακιστάν.

Η Delta & PineLand έχει κοινοπραξίες ή θυγατρικές εταιρίες στην Τουρκία, την Κίνα, τη Βραζιλία, την Αργεντινή, το Μεξικό, την Παραγουάη, τη Νότια Αφρική και την Αυστραλία. Δεν μπορούμε, τελικά να στηριζόμαστε στην καλή θέληση υπερεθνικών εταιριών για την αποτροπή της εισαγωγής στο εμπόριο των σπόρων της Τ. Τ.

Η T.T.αποτελεί παγκόσμια απειλή για τη διατροφική ασφάλεια, την επιβίωση των αγροτών και τη βιοποικιλότητα. Περισσότεροι από 1,4 δις άνθρωποι – κυρίως οι φτωχοί της περιφέρειας – εξαρτώνται από τη συλλογή σπόρων στο χωράφι ως κύρια πηγή νέου πολλαπλασιαστικού υλικού. Εάν μία αγρότισσα χάσει αυτή τη δυνατότητα, θα σταματήσει και να επιλέγει φυτά που προσαρμόζονται καλύτερα στις τοπικές

συνθήκες και ανάγκες. Οι τοπικές κοινότητες που χάνουν τον έλεγχο των σπόρων τους κινδυνεύουν να χάσουν και τον έλεγχο των καλλιεργητικών τους μεθόδων και να γίνουν έρμαια εξωτερικών πηγών για την εξασφάλιση τόσο των σπόρων όσο και των νέων απαιτούμενων εισροών. Δίχως ένα αγροτικό σύστημα καλλιέργειας προσαρμοσμένο σε μια κοινότητα και στο οικοσύστημά της, η διατροφική ασφάλεια μιας χώρας είναι αδύνατη. Είναι ξεκάθαρο ιστορικά, πως οι φτωχές χώρες δεν μπορούν να βασίζονται στις πλούσιες για να εξασφαλίζουν τα διατροφικά τους αποθέματα. Η χρησιμοποίηση της τροφής ως πολιτικό όπλο – μια μορφή οικονομικής βιολογικής απειλής – συνεχίζεται ακόμη και σήμερα.

Η Τ. Τ. αποτελεί μια πολύ επικίνδυνη προσθήκη σ’ αυτό το οπλοστάσιο.

Η Τ. Τ. δεν αποτελεί λύση για τη γενετική επιμόλυνση από τις γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες. Η βιομηχανία της βιοτεχνολογίας, η κυβέρνηση των ΗΠΑ και κάποια επιστημονικά ιδρύματα, προωθούν την Τ. Τ. ως εργαλείο για τον περιορισμό της γενετικής επιμόλυνσης από γενετικά τροποποιημένα φυτά. Ισχυρίζονται ότι η γενετικά κατασκευασμένη στειρότητα προσφέρει ένα ενσωματωμένο χαρακτηριστικό στα γενετικά τροποποιημένα φυτά, το οποίο μας προστατεύει από τη γενετική επιμόλυνση, καθώς εάν γονίδια από μια Τ. Τ. Καλλιέργεια «διασταυρωθούν» με γειτονικά σχετικά είδη οι σπόροι που θα παραχθούν θα είναι στείροι, οπότε και δε θα φυτρώσουν.

Υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι γονίδια από γενετικά τροποποιημένα φυτά προκαλούν ήδη γενετική επιμόλυνση σ’ ολόκληρο τον κόσμο, ακόμη και σε Θύλακες Γενετικής Ποικιλότητας στον 3ο κόσμο (περιοχές των τροπικών και υποτροπικών απ’ όπου προέρχεται το μεγαλύτερο μέρος των βασικών καλλιεργειών τροφής ή όπου η γενετική ποικιλότητα είναι η μέγιστη.)

Η παραδοχή ότι η Τ. Τ. είναι ευεργετική ως εργαλείο βιοασφάλειας, το οποίο θα αποτρέψει την εξάπλωση γενετικά τροποποιημένων γονιδίων, αποτελεί μια σιωπηρή παραδοχή ότι οι γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες δεν είναι περιβαλλοντικά ασφαλείς. Η διατροφική ασφάλεια των φτωχών δε μπορεί να θυσιαστεί για να λύσει τα προβλήματα γενετικής επιμόλυνσης που προκαλεί η βιομηχανία. Αποτελεί ειρωνεία και ανευθυνότητα να προτείνεται η εξάρτηση της γεωργίας από γενετικά στείρους σπόρους ως μέθοδος ελέγχου ανεπιθύμητων διασταυρώσεων από γενετικά τροποποιημένα φυτά. Είναι σαν να φέρνεις στο σπίτι σου μια τίγρη για να σου διώξει τα ποντίκια. Προωθώντας την Τ. Τ. Ως «πράσινη» λύση για τη γενετική επιμόλυνση, η βιομηχανία επιτίθεται με την πιο μονοπωλιακή και κερδοφόρα επιλογή της. Ξεφορτώνει ολόκληρο το γενετικά τροποποιημένο φορτίο της στους αγρότες, ενώ ταυτοχρόνως αυξάνει τον εταιρικό έλεγχο. Αν οι γενετικά τροποποιημένοι σπόροι δεν είναι ασφαλείς, δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται. Εάν επιμολύνουν, το κόστος αποκατάστασης πρέπει να βαρύνει τις εταιρίες.

Αντιεξουσιαστική Ομάδα Μυτιλήνης «Το(υ) Παϊβάν(ι)»

Τ.θ. 83.81100 Μυτιλήνη, Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από κακόβουλη χρήση. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε την Javascript για να τη δείτε. , Νοέμβρης 2002

Βασισμένο στο «Terminate Terminator» του ETCgroup

(Action Group on Erosion, Technology and Concentration, πρώην RAFI)

http://www.etcgroup.org, e-mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από κακόβουλη χρήση. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε την Javascript για να τη δείτε.

Συνέντευξη με μια γυναίκα για τον αγώνα και τον τρόπο σκέψης αυτών που διαφυλάσσουν σπόρους

Λίγα λόγια για τη Laxmamma. Η Laxmamma είναι αγρότισσα από το χωριό Humnapur, στο οροπέδιο Deccan της Νότιας Ινδίας, ιδιοκτήτρια μόλις 2,5 στρεμμάτων πολύ φτωχής γης. Η Laxmamma είναι επίσης κορυφαία "φύλακας σπόρου" και καταβάλλει μεγάλες προσπάθειες να αυξηθεί ο αριθμός ποικιλιών που αυτή κι πολλές άλλες γυναίκες καλλιεργούν με σκοπό να αποτρέψουν την απώλεια τους.

Η Laxmamma και η μητέρα της κατάφεραν να επεκτείνουν τη συλλογή τους από 6 σε 85 ποικιλίες συγκομιδών μέσα σε έξι χρόνια. Πολλές γυναίκες έχουν αρχίσει να καλλιεργούν σπάνιες ποικιλίες στα χωράφια τους και σήμερα έχουν ανακτηθεί ήδη 60 από αυτές, οι οποίες ειδάλλως θα είχαν χαθεί για πάντα. Οι τοπικές τράπεζες σπόρων έχουν τώρα πια καθιερωθεί και οι σπόροι δίνονται έξω σε άλλους ανθρώπους στα γειτονικά χωριά. Η Laxmamma συμμετέχει επίσης στον Οργανισμό Ανάπτυξης του Deccan (DDS - www.ddsindia.com), στη πραγματοποίηση ενημερωτικών εκδηλώσεων και γυρισμάτων ντοκιμαντέρ.

Χρησιμοποιούν ακόμα οι αγρότες τις τοπικές ποικιλίες σπόρων;

Η κυβέρνηση έχει φέρει στους αγρότες πολλές ποικιλίες και υβρίδια σπόρου προωθώντας τα με επιθετικό τρόπο. Οι αγρότες πιστέψανε την κυβέρνηση και έχασαν τους δικούς τους σπόρους. Κατόπιν έφερε χημικά μαζί με τους σπόρους και είπε πως αν χρησιμοποιείτε και τα δύο μαζί θα παίρνετε καλές παραγωγές. Μετά από μια ή δύο συγκομιδές, οι παραγωγές μειώθηκαν.

Προκάλεσαν επίσης τόσες πολλές ασθένειες όπως αλλεργίες, δερματοπάθειες κι άλλες. Τα ζώα δεν προτιμούσαν το χορτάρι που δίνανε οι σοδειές. Τα χώματα έχασαν τη γονιμότητά τους. Φυτά που φυτρώνανε στα χωράφια δεν αναπτύχθηκαν μαζί με τους νέους σπόρους (στην περιοχή της Laxmamma, οι αγρότες καλλιεργούν τουλάχιστον 12-15 ποικιλίες συγχρόνως στο ίδιο διάστημα). Βαθμιαία χάσαμε τις ποικιλίες σπόρων μας.

Οι άνθρωποι πλανήθηκαν από την προπαγάνδα και έγιναν άπληστοι. Τους είπαν τότε ότι το σύστημα καλλιέργειάς τους ήταν δυσκίνητο - "Καλλιεργείτε τόσες πολλές διαφορετικές συγκομιδές μαζί στο ίδιο έδαφος που δίνουν μικρές παραγωγές. Οι σπόροι μας θα σας δίνουν τις μεγάλες παραγωγές"- και σπαταλούσαν την ώρα τους καλλιεργώντας μόνο κεχρί. Οι άνθρωποι τα πίστεψαν όλα αυτά και απομακρύνθηκαν βαθμιαία από τους σπόρους τους. Και όταν η εξάρτηση στους σπόρους της κυβέρνησης αυξήθηκε, οι σπόροι μας άρχισαν να εξαφανίζονται.

Τι γνώμη έχετε για τη "ιδιοκτησία" σπόρων;

Οι σπόροι πρέπει να είναι στα χέρια των γυναικών. Οι άνδρες δεν ξέρουν πώς να εξετάσουν τους σπόρους, δεν ξέρουν πώς να τους σώσουν, να τους συντηρήσουν και να τους φροντίσουν. Οι άνδρες προσελκύονται από τα χρήματα, τα ταξίδια, και από το να ψωνίζουν ρούχα. Αλλά οι δικές μας ανησυχίες είναι πιο θεμελιώδεις. Σαν γυναίκες θέλουμε να παράγουμε περισσότερα τρόφιμα. Εάν έχουμε πλεόνασμα, θα αγοράσουμε μερικά ακόμη ζώα, θα βελτιώσουμε τη γεωργία μας, και θα καλλιεργήσουμε περισσότερες συγκομιδές, καλύτερες συγκομιδές. Οι γυναίκες ξέρουν ποιο σπόρο να φυτέψουν και πού, ώστε να παίρνουν τη μέγιστη παραγωγή. Σκέφτονται επίσης την τροφή για τα ζώα τους και την υγεία του χώματός τους. Όλο αυτό είναι ένα κομμάτι των σκέψεων μιας γυναίκας.

Οι σπόροι πρέπει να είναι στα χέρια των αγροτών. Όχι στα χέρια των εταιρειών. Δεν ξέρουμε ποιες χημικές ουσίες χρησιμοποιούν για αυτούς τους σπόρους. Οι σπόροι μας παραμένουν "καθαροί" από χημικά. Οι εταιρείες παρακινούνται από το κέρδος. Αυτοί πωλούν σπόρους. Οι αγρότες τους ανταλλάσουν.

Οι αγρότες πρέπει να είναι κύριοι της γνώσης των σπόρων. Η λογική μας αποφασίζει τι πρέπει να καλλιεργήσουμε, τι πρέπει να φάμε και τι πρέπει να ταΐσουμε τα ζώα μας. Αποφασίζει τον τρόπο που θα σώσουμε τη γη μας και τα εκατομμύρια των ζωντανών όντων της. Είναι ο τρόπος που προστατεύεται το σύνολο της ζωής. Χάνοντας αυτό χάνουμε και την υπόσταση μας.

Από πού προέρχεται η γνώση σας ως φύλακας σπόρου;

Από τη γιαγιά μου και τη μητέρα μου. Ακόμη και ως παιδί συνήθιζα να παρακολουθώ τον τρόπο που αποθήκευαν και έσωζαν τους σπόρους. Σκεφτόμουνα πως όταν μεγαλώσω πρέπει επίσης να σώζω τους σπόρους όπωςαυτές. Ότι πρέπει επίσης να τους μοιραστώ με άλλους ανθρώπους όπως και αυτές έκαναν. Ονειρευόμουνα να καλλιεργώ ανθρώπινες σχέσεις όπως κι αυτές.

Ποιες "τεχνολογίες" πιστεύετε ότι είναι οι πιο κατάλληλες για τους μικρούς αγρότες σήμερα;

Πρέπει να έχουμε σπόρους που χρησιμοποιούνται στα χώματά μας. Δεν εμπιστευόμαστε τις εξωτερικές τεχνολογίες. Δεν υπάρχει καμία διαφάνεια σχετικά με αυτές. Οι αγρότες δεν συμμετέχουν στην ανάπτυξη τους. Δεν χρησιμοποιούμε τις ίδιες παραμέτρους με τα επιστημονικά ινστιτούτα για τη γεωργία μας. Οι παράμετροι μας δεν ταιριάζουν με τις δικές τους. Σκεφτόμαστε ότι οι θεσμικές τεχνολογίες είναι συνήθως υπερεκτιμημένες. Με τους δικούς μας σπόρους και τεχνολογίες, είμαστε όχι μόνο ικανοί να τραφούμε, αλλά να θρέψουμε και αυτούς που δεν καλλιεργούν και δεν έχουν γη. Σε κάθε περίπτωση, δεν θέλουμε να εξαρτηθούμε από τις τεχνολογίες "από έξω".

Ποιες είναι οι προσδοκίες σας από την κυβέρνηση;

Υπάρχουν πολλοί μικροί αγρότες που έχουν λιγότερο και από μισό στρέμμα γης. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν καθόλου γη, τίποτα. Η κυβέρνηση πρέπει να δώσει σε όλους αυτούς γη. Πρέπει επίσης να τους παράσχει μερικά ζώα. Με τη γη, και με τα ζώα, οι άνθρωποι μπορούν να συντηρηθούν. Η κυβέρνηση πρέπει να επικεντρωθεί στο είδος οικολογικής γεωργίας που οι μικροί αγρότες, όπως εμείς, ακολουθούν και να εξασφαλίσουν ότι αυτό περιλαμβάνεται στους εκπαιδευτικούς τους στόχους.

Τα περισσότερα πανεπιστήμια και όργανα πρέπει να ερευνήσουν τις μεθόδους μας και να τις διαδώσουν. Οι γεωργικοί νόμοι πρέπει να ελέγχονται από τους αγρότες. Εάν πρόκειται γενετικά τροποποιημένοι σπόροι και άλλα τέτοια πράγματα να περάσουν [από το νόμο], αυτό πρέπει πρώτα να εγκριθεί από τους αγρότες. Οι αγρότες εμπιστεύονται τις κυβερνήσεις τους. Αυτές δεν πρέπει να προδώσουν την εμπιστοσύνη τους. Οι κυβερνήσεις δεν πρέπει να προωθούν νέες τεχνολογίες. Πρέπει επίσης να μας προειδοποιούν για τα πιθανά αρνητικά αποτελέσματά τους.

Έχετε κάνει εκστρατεία ενάντια στην “τεχνολογία εξολοθρευτής” .Από πού ακούσατε πρώτη φορά για αυτό;

Σε μια από τις συνεδριάσεις της DDS [Οργανισμό Ανάπτυξης του Deccan] και από μερικούς αγρότες που είχαν πάει στην Μπανγκόκ για μια συνεδρίαση σχετικά με τη γενετική επιμόλυνση.

Σαν αγρότη τι σας ανησυχεί περισσότερο από αυτή τη τεχνολογία;

Εάν φυτεύω έναν ήδη συγκομισμένο σπόρο στο έδαφός μου, δεν δίνεικανένα τρόφιμο, καμία χορτονομή. Είναι σαν να έχει σβήσει το φως από τη καλλιέργειά μου. Ένας πλήρης θάνατος της γεωργίας μου. Δεν θα έχω πλέον έλεγχο των σπόρων μου. Η οικογένειά μου και τα ζώα μου θα στερηθούν τα τρόφιμα και τη χορτονομή. Ολόκληρη η σχέση μου ως φύλακας σπόρου με την κοινότητά μου θα διακυβευτεί.

Ποια είναι η εμπειρία σας με την εκστρατεία απαγόρευσης της "τεχνολογίας εξολοθρευτής" στο χωριό ή την περιοχή σας;

Συγκέντρωσα προσωπικά περίπου 2.500 υπογραφές από αγρότες, σε μια διαμαρτυρία που είχαμε κάνει, που επιδοθήκαν στον πρωθυπουργό της Ινδίας. Μίλησα μαζί τους για τους σπόρους “εξολοθρευτές” που δεν ξαναβλασταίνουν και για το γενετικά τροποποιημένο ρύζι με γονίδια χοίρων. Οι αγρότες με άκουσαν. Εκείνοι που ήταν εγγράμματοι διάβασαν τα έντυπα που είχαμε φτιάξει σχετικά. Τρόμαξαν και είπαν, «αυτό δεν είναι αγαθό για την ανθρωπότητα» και υπέγραψαν αμέσως την αίτηση. Είπα στους αναλφάβητους αγρότες ότι «αυτόαφορά πρώτιστα εμάς, τους παραγωγούς τροφίμων. Αλλά αφορά επίσης τους «εργαζόμενους» που δεν καλλιεργούν αλλά τρώνε τα τρόφιμα που παράγουμε.

Εάν δεν σταματήσουμε τους [τοξικούς] γ.τ. σπόρους, θα είναι σαν να συμβάλουμε στην εξαπάτηση τους. Δεν πρέπει ποτέ να επιτρέψουμε τους σπόρους «εξολοθρευτές» στην γεωργία μας». Η απάντησή τους ήταν ότι αυτό είναι ένας κίνδυνος για την γεωργία μας και πρέπει να τον σταματήσουμε με όλα τα μέσα. Και υπέγραψαν την αίτηση λέγοντας ότι αυτή η εκστρατεία ήταν μια πολύ καλή προσπάθεια και οι άνθρωποι πρέπει να συμμετέχουν σε αυτή.

Πήγα επίσης στις αγορές των χωριών όπου υπήρξε ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων, αγρότες, πωλητές, και τεχνίτες- όλοι υπέγραψαν. Ήταν σύμφωνοι λέγοντας: «τέτοιοι σπόροι δεν πρέπει ποτέ να επιτραπούν στη γεωργία μας. Ήδη οι εμπορικοί σπόροι έχουν αποκόψει τη γεωργία από εμάς. Εάν αυτοί οι σπόροι επιτραπούν, θα πνιγούμε εντελώς». Κάθισα επίσης μπροστά από τα σπίτια των πολιτικών ηγετών που επισκέπτονται πολλοί άνθρωποι. Τους εξήγησα για τους «σπόρους εξολοθρευτές» και πήρα τις υπογραφές τους.

Συμμετείχαμε σε μια ογκώδη εκστρατεία για τον «εξολοθρευτή» στα χωριά στην περιοχή μας. Ήταν η εποχή των θρησκευτικών γιορτών στην περιοχή μας.

Ο ήλιος έκαιγε και η θερμότητα ήταν αφόρητη. Αδράξαμε την ευκαιρία να χρησιμοποιήσουμε πάγκους όπου δίναμε κρύο νερό δωρεάν. Όταν οι άνθρωποι ερχόντουσαν να πιουν, κουβεντιάζαμε μαζί τους, τους εξηγήσαμε για τον «εξολοθρευτή» και μας έδωσαν την υπογραφή τους. Συνολικά, στα χωριά και την περιοχή καταφέραμε να συγκεντρώσουμε πάνω από 100.000 υπογραφές. (Από τον Οργανισμό Grain- grain.org) Μετάφραση: οrder81.blogspot.com

Γιατί διαφωνούμε με την εισαγωγή των γ. τ. ο (μεταλλαγμένα)

Της Πανελλαδικής Κίνησης Κατά των Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών.

Θα ξεκινήσουμε από το τελευταίο τέχνασμα των εταιρειών, την : «συνύπαρξη». Μας λένε : «εντάξει ρε παιδιά, έχει χώρο και για μας δίπλα σ΄ ότι κάνατε μέχρι σήμερα» Εμείς όμως, βασιζόμενοι σε διαρκώς συσσωρευόμενη πληροφόρηση δυστυχώς, διαπιστώνουμε, ότι στο όνομα δήθεν της ελευθερίας επιλογής αυτοί οι άνθρωποι επιχειρούν να καταργήσουν κάθε δυνατότητα επιλογής.

Όταν επιχειρούσαν το 1998 να αναπτύξουν τα πειράματά τους χρησιμοποιώντας τα σαν προκάλυμμα και Δούρειο ίππο, για την εισαγωγή των μεταλλαγμένων στο οικοσύστημα, παράλληλα με τις εισαγωγές επιμολυσμένων σπόρων, ισχυρίζονταν ότι μια ζώνη 10-15 μέτρων θα ήταν αρκετή για να προστατεύσει τις γύρω συμβατικές καλλιέργειες .

Σήμερα, μετά από τέσσερα χρόνια πειραματισμών, ανακοινώνει η Βρετανική Βασιλική Επιστημονική Εταιρεία τα αποτελέσματά της που μας λένε ότι παρατηρήθηκε επιμόλυνση ακόμα και σε απόσταση 26 χλμ. από τις μεταλλαγμένες καλλιέργειες και ότι σε χωράφια που έπεσε μεταλλαγμένη σπορά εκτιμήθηκε ότι το πειραγμένο DNA μπορεί να παραμείνει στο έδαφος μέχρι και για 16 χρόνια μολύνοντας τις επόμενες –έστω και συμβατικές- καλλιέργειες.

Είναι τα τελευταία -16.10.2003- αξιόπιστα πειραματικά δεδομένα σχετικά με τη φύση και τη δράση των μεταλλαγμένων και επαναβεβαιώνουν το ρίσκο διασποράς και επιμόλυνσης και με την ελαχίστης ακόμη έκτασης καλλιέργειά τους. Από τη στιγμή που θα μας καθίσουν στον σβέρκο δεν ξανακατεβαίνουν και αυτό το γνωρίζουν πολύ καλά όσοι είναι έστω και λίγο σχετικοί με βιολογικές λειτουργίες.

Οι αιτίες μη δυνατότητας αποτροπής της επιμόλυνσης είναι πολλές και δεν χρειάζεται να τις αναφέρουμε εδώ.

Οι γενετικά τροποποιημένες δομές που εισάγονται στις γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες μπορούν να διασπαρθούν όχι μόνο με τη γύρη μέσω της σταυρογονιμοποίησης σε συγγενή είδη αλλά και με απευθείας είσοδο στο γένωμα εντελώς άσχετων ειδών (Mae-Wan Ho-Institute of Science in Society and Department of Biological sciences) To γεγονός αυτό δεν πρέπει να μας εκπλήσσει.

Η λεγόμενη «οριζόντια μεταφορά» βρίσκεται στο επίκεντρο των συζητήσεων ήδη από τη δεκαετία του ΄70 που άρχισαν να συζητούνται οι γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες και το γεγονός ότι εκατοντάδες επιστημόνων από όλο τον κόσμο ζητούν moratorium σε όλες τις απελευθερώσεις Γ.Τ. οργανισμών οφείλεται στους διαβλεπόμενους κινδύνους από το σπάσιμο του φράγματος μεταξύ των ειδών λόγω της οριζόντιας μεταφοράς (Stephenson, J.R., & Warnes, A, 1996, Release of Genetically-Modified Microorganisms into the Environment.- Harding, K. ,1996, The Potential for Horizontal Gene Transfer within the Environment).

Η Γενετική Μηχανική είναι ένα άθροισμα εργαστηριακών τεχνικών που χρησιμοποιούνται με στόχο να συνδυάσουν γενετικό υλικό διαφορετικών ειδών και να το μεταφέρουν σε είδη με τα οποία ποτέ δεν θα γινόταν σύζευξη κάτω από φυσικές συνθήκες. Για να πετύχουν αυτό χρησιμοποιούν πολύ μολυσματικούς «ξενιστές» -ιούς, πλασμίδια κ.α.- των οποίων η ικανότητα να προκαλούν ασθένειες έχει (;) «αδρανοποιηθεί» αλλά έχει παράλληλα ενισχυθεί η ικανότητά τους να μεταφέρουν ξένα γονίδια στους οργανισμούς δέκτες. Αυτοί οι τεχνητοί «ξενιστές» είναι που επιταχύνουν κατά πολύ την οριζόντια μεταφορά.

Δεν είναι της ώρας να πούμε για τους κινδύνους που εγκυμονούν οι «ξενιστές» αλλά ας σκεφτούμε για πόσο καιρό επιβιώνουν στο έδαφος και κατά συνέπεια πόσες ευκαιρίες έχουν να μεταφερθούν στα άλλα είδη :

Γενετικό υλικό που απελευθερώνεται από νεκρό φυτικό υλικό προσκολλάται στα αργιλλοχουμικά τεμαχίδια του εδάφους και μεταλλάσσει άλλους οργανισμούς (Lorenz, M.G. & Wackernagel, W. (1994) Bacterial Gene Transfer by Natural Genetic Transformation in the Environment) Έρευνα που έγινε στη Γερμανία με γενετικά τροποποιημένα τεύτλα που είχαν γονίδιο αντοχής στο αντιβιοτικό καναμυκίνη έδειξε ότι το ποσοστό των βακτηρίων του εδάφους που ανέπτυσσαν αντοχή στο αντιβιοτικό αυτό είχε αυξηθεί σημαντικά 1,2 και 2 χρόνια μετά την καλλιέργεια σημάδι ότι τα βακτήρια ενσωμάτωναν αυτά τα γονίδια. (Gebhard, F. & Smalla, K. (1999). Monitoring Field Releases of Genetically Modified Sugar Beets for Persistence of Transgenic Plant DNA and Horizontal Gene Transfer) To Γ.Τ. DNA διαπιστώθηκε ότι παρέμεινε ενεργό στο έδαφος για περισσότερο από δύο χρόνια.

Το DNA των Γ.Τ. καλλιεργειών λοιπόν μετά την καταστροφή τους –ή μέσω των φυτικών υπολειμμάτων μετά την συγκομιδή- περνάει σε βακτήρια και ιούς, αυτοί πολλαπλασιάζονται, πολλαπλασιάζοντας ταυτόχρονα και αυτό, το ενσωματώνουν σε άλλα φυτά, πιθανόν ζιζάνια, μέσα στα οποία επίσης θα πολλαπλασιαστεί και θα ενσωματωθεί σε κάποια φάση επίσης στο έδαφος ή θα περάσει στην επόμενη καλλιέργεια που μπορεί να είναι σιτάρι π.χ. και να περάσει στη διατροφή μας ή τριφύλλι που θα πάει για ζωοτροφή, θα συνδυαστεί με τα βακτήρια στο στομάχι των ζώων κ.λ.π. … Παράλληλα αλλοιώνεται η χλωρίδα και πανίδα του εδάφους με απρόβλεπτες συνέπειες στη γονιμότητα.

Από τη στιγμή που θα επιτραπεί η εισαγωγή και η καλλιέργεια Γ.Τ.Ο. θα αρχίσει και ο στραγγαλισμός συμβατικών και βιολογικών καλλιεργειών. Αυτός είναι ο στόχος και αυτό προκύπτει από τις επιστημονικές μελέτες. Αυτό φάνηκε στον Καναδά, αυτό φάνηκε στο Μεξικό, αυτό φάνηκε μέσα στις ίδιες τις Η.Π.Α. Στις ΗΠΑ, τρία χρόνια μετά την απαγόρευση καλλιέργειας του Γ.Τ. StarLink της Aventis του οποίου η καλλιέργεια εγκρίθηκε μόνο σαν ζωοτροφή αλλά που βρέθηκε στην ανθρώπινη διατροφική αλυσίδα και που έφθασε να ρυπάνει την αναντικατάστατη γενετική δεξαμενή καλαμποκιού του Μεξικού, εξακολουθεί-Δεκ. 2003- να διαπιστώνεται επιμόλυνση στο 1% της συνολικής παραγωγής.

Ποια είναι τα πλεονεκτήματα των Γ. Τ. καλλιεργειών για τα οποία θα άξιζε να ρισκάρουμε ;

Σε παγκόσμια κλίμακα και σχεδόν σε όλες τις καλλιεργούμενες με γενετικά τροποποιημένες ποικιλίες εκτάσεις, χρησιμοποιούνται κυρίως δύο τεχνολογίες Γενετικής Τροποποίησης – οι ποικιλίες φυτών οι κατασκευασμένες για να είναι ανθεκτικές στην εφαρμογή ζιζανιοκτόνων γενικής χρήσης, με έμφαση στα περιέχοντα glyphosate ως δραστική ουσία και οι ποικιλίες οι κατασκευασμένες για να εκφράζουν βιολογικά εντομοκτόνα, όπως η τοξίνη του βάκιλουθουριγκιένσις

Η τεχνολογία ανθεκτικότητας στα ζιζανιοκτόνα σχεδιάστηκε με στόχο την αύξηση της εμπιστοσύνης στα ζιζανιοκτόνα και όχι τη μείωση της χρήσης τους.

Η τεχνολογία αυτή βασίζεται στη χρησιμοποίηση ζιζανιοκτόνων γενικής χρήσης τόσο σε εποχές όσο και με τρόπους που προηγούμενα ήταν αδύνατη. Τα περισσότερα καλλιεργήσιμα μεταλλαγμένα φυτά με ανθεκτικότητα στα ζιζανιοκτόνα έχουν σχεδιαστεί με εξαιρετική αντοχή στη δραστική ουσία glyphosate, ένα ζιζανιοκτόνο αρκετά υψηλής δοσολογίας, συνεπώς η τεχνολογία αυτή δεν μειώνει καθόλου τη χρήση ζιζανιοκτόνων. Έρευνες και Πανεπιστημιακές μελέτες δείχνουν μια αύξηση, περίπου 5% στο ποσοστό γραμμαρίων ανά στρέμμα, στη χρήση ζιζανιοκτόνων στις καλλιέργειες Γ Τα ποικιλιών σόγιας σε σχέση με τις συμβατικές ποικιλίες Το ένα τέταρτο, περίπου, των αγροτών στις Η.Π.Α. που μεταπήδησαν σε Roundup-Ready («RR») σόγια από καλλιέργειες με συστήματα καταπολέμησης παρασίτων με ζιζανιοκτόνα χαμηλής δοσολογίας, υπερδιπλασίασαν τηνποσότητα των ανά στρέμμα χρησιμοποιούμενων ζιζανιοκτόνων Στην περίπτωση του Bt-καλαμποκιού, τα δεδομένα του Υπουργείου Γεωργίας των Η.Π.Α. για τη χρήση των εντομοκτόνων με απευθείας στόχο την πυραλίδα (Ostrina nubilalis) δείχνουν μια αύξηση από 4% το 1995 σε 5% το 2001 επί του συνόλου των εκτάσεων όπου έχουν χρησιμοποιηθεί φυτοφάρμακα.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η συνολική χρήση εντομοκτόνων ανά στρέμμα βαμβακοκαλλιέργειας, μετρούμενη με τον αριθμό χρήσεων, δεν άλλαξε σχεδόν καθόλου με την εισαγωγή του Bt-βαμβακιού.

Θα άξιζε στο σημείο αυτό να αναρωτηθούμε για το θέμα της αξιοπιστίας των φορέων που παίρνουν θέση σ αυτά τα ζητήματα και να απαιτήσουμε ο όποιος διάλογος να αναπτύσσεται με ανεξάρτητους φορείς.

Οφείλουμε να γνωρίζουμε ορισμένα πράγματα για το ποιόν των σχημάτων που έχουμε απέναντί μας ώστε να σχηματίζουμε άποψη και για τα πραγματικά κίνητρά τους. Ήταν το 1997 στο Μόντρεαλ, στο τρίτο συνέδριο για τη Βιοασφάλεια που επιστήμονες απ όλο τον κόσμο κατήγγειλαν την Monsanto για μεθοδευμένη χορήγηση ψευδών αναλυτικών δεδομένων προκειμένου να υφαρπάξει την έγκριση κυκλοφορίας της RR σόγιας πράγμα και το οποίο τελικά πέτυχε, με αποτέλεσμα να τρώμε όλοι μας σήμερα προϊόντα σόγιας με αυξημένα επίπεδα οιστρογόνων (παραπροϊόντα σόγιας προστίθενται σε περίπου 50% των επεξεργασμένων τροφίμων που κυκλοφορούν σήμερα)

Όπως καταγγέλλει ο Πανεπιστημιακός καθ. Masaharu Kawata του πανεπιστημίου Nagoya, η ίδια πάντα εταιρεία χορήγησε αποτελέσματα από αψέκαστα με Roundap φυτά, ενώ εξεταζόταν η επίδραση των ψεκασμών, χορήγησε αναλυτικά δεδομένα από το βακτήριο E. Coli ισχυριζόμενη ότι είναι ανάλογα με της σόγιας και ενώ εξεταζόταν η αλληλουχία αμινοξέων της σόγιας, αλλά και πάλι, εξετάζοντας μόνο το 3,3% της συνολικής αλληλουχίας των 455 αμινοξέων και άλλα εντυπωσιακά τρικ που απαξιώνουν κάθε επιστημονική δεοντολογία.

Το 1992 η FDA βασιζόμενη σε στοιχεία της Monsanto έδωσε την αρχική έγκριση κυκλοφορίας για τη γενετικά τροποποιημένη σόγια. Μετά από 8 χρόνια η Monsanto μας πληροφορεί ότι η Γ.Τ. σόγια εμπεριέχει στο γονιδίωμά της 2 επιπλέον τεμάχια γονιδίων. Τι επιστημονικά, συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν από στοιχεία τέτοιας ποιότητας και πόσο ήσυχοι μπορούμε να παραμείνουμε ενθυμούμενοι τους 37 νεκρούς και τα 1500 άτομα με σοβαρές βλάβες –ορισμένα με μόνιμη ανικανότητα- της τρυπτοφάνης το 1989 αν και οι υπαίτιες προσμίξεις ήταν σε ποσοστό 10 φορές κάτω από το όριο ανίχνευσης ;

Αυτοί που νοιώθουν να τρέμει το ευρωπαϊκό έδαφος κάτω από τα πόδια τους επειδή τολμάμε οι αθεόφοβοι να διεκδικούμε δικαίωμα επιλογής στην ζωή και στην τροφή την δική μας και των παιδιών μας, μας κατηγορούν για αντιεπιστήμονες και για αρνητές της προόδου. Εμείς όμως διαπιστώνουμε και θα τονίζουμε συνεχώς ότι τα μεταλλαγμένα είναι εκείνα που δεν έχουν καμιά επιστημονική κάλυψη. Καρπώνονται επιστημονικές γνώσεις και τις τεχνικές δυνατότητες που απορρέουν απ΄ αυτές με αποκλειστικό σκοπό να δημιουργήσουν και κυρίως να επιβάλλουν τα νέα εμπορεύματα και τίποτα περισσότερο.

Η γενετική μηχανική μπορεί να ελέγξει σχεδόν ακριβώς το χαρακτηριστικό που εισάγεται σε ένα φυτό –ξενιστή δεν ελέγχει όμως τη θέση που το γονίδιο εισάγεται στο γονίωμα με ακρίβεια, ούτε μπορεί να εγγυηθεί τη σταθερή έκφρασή του Γι αυτό εξάλλου στα έγγραφα που έστειλε η Aventis για έγκριση Γ.Τ. καλαμποκιού ενώ αναφέρουν τον αριθμό των αντιγράφων του ξένου DNA δεν μιλούν καθόλου για το που ενσωματώθηκε στο γένωμα του ξενιστή. Δεν γνωρίζουν που πήγε και τι κάνει. Θα το διαπιστώσουν εκ των υστέρων.

Τα ίδια έγγραφα αναφέρουν ότι παρατηρήθηκαν διαφορετικά στατιστικά επίπεδα στα σάκχαρα, αμινοξέα και λιπίδια του νέου καλαμποκιού σε σχέση με το μη τροποποιημένο. Αυτές οι αλλαγές εξηγούνται αν δεχθούμε την αρχιτεκτονική διαταραχή του γενώματος λόγω της ενσωμάτωσης του ξένου DNA σε τυχαία θέση μέσα στο γένωμα του ξενιστή, έτσι το επίπεδο των βιοχημικών διαταραχών που παρατηρούμε από τη διαφορά των σακχάρων, αμινοξέων , λιπιδίων μπορεί κάλλιστα να σημαίνει ύπαρξη καινούριων τοξινών ή αλλεργιογόνων ή υψηλότερα επίπεδα ουσιών που στον φυσικό αραβόσιτο είναι σε ανεκτά επίπεδα.

Κανείς όμως δεν μιλάει γι αυτά. Σχετικά με το Καλαμπόκι Bt11 αναφέρεται ότι οι σχετικές μελέτες έγιναν σε πρωτεΐνες του E. Coli και όχι σε πρωτεΐνες του καλαμποκιού και ότι άλλες μελέτες γι αυτό βασίστηκαν σε αντίστοιχες που είχαν γίνει για την τομάτα ! Από πουθενά δεν προκύπτει η βιοχημική και λειτουργική ισοδυναμία των συστημάτων που χρησιμοποιήθηκαν. Το Βt11 ζητούν σήμερα να το καλλιεργήσουν.

Αν τα όσα αναφέραμε μέχρι τώρα δεν είναι αρκετά για να μας πείσουν ποιο μέλλον θα έχουν οι επιστημονικές γνώσεις στα χέρια τους και αν οι ίδιοι δεν είναι ικανοί να αντιληφθούν ότι για μας η πρόοδος κάθε άλλο παρά περιγράφεται από την βελτίωση των οικονομικών δεικτών των εταιρειών που αυτοί αντιπροσωπεύουν, μπορούμε να πάμε λίγο παραπέρα Οι κίνδυνοι που μπορούν να εισαχθούν άμεσα ή έμμεσα, μέσω των ζωοτροφών, στη διατροφή μας είναι τρεις και η πηγή τους βρίσκεται στην εισαγωγή νέων γενετικών πληροφοριών στους οργανισμούς δέκτες … και να μη το ξεχνάμε, δεν είναι μόνο ο οργανισμός στόχος –Γ.Τ. καλαμπόκι, Γ.Τ. βαμβάκι …- αλλά το σύνολο των οργανισμών του οικοσυστήματος μέσω της οριζόντιας μεταφοράς των γονιδίων :

Αλλεργιογόνα, τοξίνες, μειωμένη θρεπτική αξία και βέβαια κίνδυνοι για το περιβάλλον.

Η επί δεκαετίες χρήση του Β.t. δεν είχε σαν αποτέλεσμα την αναφορά καμίας αλλεργικής αντίδρασης στην δ-ενδοτοξίνη, την πρωτεΐνη που ασκεί την φυτοπροστατευτική δράση ούτε είχε αναφερθεί καμιά μελέτη στην ανάπτυξη ανθεκτικότητας των εντόμων. Όλα όμως αλλάζουν από τη στιγμή που μετατρέπουμε το κάθε κύτταρο, κάθε Β.t. φυτού σε ένα εργοστάσιο παραγωγής τοξίνης που παράγεται σε όλη τη διάρκεια ζωής του φυτού, και πολύ περισσότερο θα λέγαμε, μια που μπορεί μέσω της οριζόντιας μεταφοράς που προαναφέραμε να μεταφερθεί σε άσχετους οργανισμούς οδηγώντας σεκατάρρευση ολόκληρων οικοσυστημάτων. Στον φυσικό Β.t. η τοξίνη ενεργοποιείται στο στομάχι των εντόμων και αφού εκδηλώσει την τοξική της δράση υδρολύεται και αδρανοποιείται. Στα Γ.Τ. Β.t. φυτά συσσωρεύεται στις ζώνες καλλιέργειας όπου και μπορεί να παραμείνει ενεργή για περισσότερες από 200 μέρες. Το πράσινο σκουλήκι (Heliothis virescens) κατάφερε να αναπτύξει ήδη 5.000 φορές μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στην τοξίνη που παράγεται από το

CryIA(c) γονίδιο δείχνοντας την ολοκληρωτική μελλοντικά εξουδετέρωση της πρακτικής ή ότι θα χρειάζεται 5.000 φορές ισχυρότερη τοξίνη για να ελεγχθούν τα έντομα ! Μέσα σε τρία χρόνια επαφής με Β.t. φυτά το Ηeliothis virescens κατάφερε να αυξήσει κατά 10.000 φορές την ανθεκτικότητά του απέναντι στην τοξίνη του Β.t. πράγμα που δεν είχε συμβεί με 38 χρόνια χρήσης του φυσικού μικροοργανισμού. Το μεγαλύτερο ίσως σε έκταση πείραμα με B.t. βαμβάκι γίνεται στην Κίνα. Τον πρώτο χρόνο εφαρμογής, 1999, χρησιμοποιήθηκαν συμπληρωματικά 7 κιλά εντομοκτόνων /εκτάριο. Τον δεύτερο, 2000-2001, χρειάστηκαν 14 κιλά για τον τρίτο χρόνο 2002-2003 ο εκπρόσωπος της Κινέζικης Ακαδημίας Αγροτικών Επιστημών ισχυρίζεται ότι δεν έχει στοιχεία.

Η τεχνολογία ανθεκτικότητας στα ζιζανιοκτόνα έχει αυξήσει την εξάρτηση από ένα ζιζανιοκτόνο, τη δραστική ουσία glyphosate, σε καθαρά απαγορευτικά επίπεδα. Η εκτεταμένη χρήση του στις Η.Π.Α. από το 1997 πυροδότησε τροποποιήσεις στη σύνθεση των οικογενειών των παρασίτων και άνοιξε το δρόμο για την εμφάνιση ανθεκτικών ζιζανίων Η ταχεία και σε μεγάλη έκταση εξάπλωση του ανθεκτικού σε glyphosate ερίγερου οφείλεται στις μεγάλες επιλεκτικές πιέσεις στις οποίες έχει υποστεί το συγκεκριμένο ζιζάνιο στις εκτάσεις οι οποίες καλλιεργούνται με Roundup Ready φυτά. Το γεγονός αυτό δυστυχώς επιβεβαιώνει τις προβλέψεις πολλών ειδικών επιστημόνων οι οποίοι προειδοποίησαν για τον μεγάλο κίνδυνο δημιουργίας ανθεκτικών ζιζανίων εάν η ανθεκτικότητα στο glyphosate κωδικοποιηθεί γενετικά και χρησιμοποιηθεί στη δημιουργία ποικιλιών καλλιεργήσιμων σε εκτεταμένες περιοχές (Hartzler, 1999).

Ταχύτατη εξουδετέρωση των όποιων δυνατοτήτων διαφημίζεται ότι προσφέρουν τα λεγόμενα Roundap-ready φυτά (με ανθεκτικότητα στο ζιζανιοκτόνο Roundap) με μηχανισμούς που ήταν αναμενόμενο ότι θα λειτουργούσαν έτσι, πιστοποιείται από τελευταίες μελέτες σε Καναδά και Αμερική και επιπλέον εμφανίστηκαν τα πρώτα στοιχεία από τον Καναδά που δείχνουν ότι η χρήση του Roundap –η οποία θα πολλαπλασιαστεί με τη χρήση αυτών των καλλιεργειών- συνδέεται με την εκδήλωση φουζαριώσεων στο σιτάρι. Τα μεταλλαγμένα θα αυξήσουν κατακόρυφα την χρήση ζιζανιοκτόνων (η κατανάλωση του Roundap αυξήθηκε κατά 50% τα τελευταία χρόνια ) και πανεπιστημιακές μελέτες για 8.000 περιπτώσεις αγροτικών εκμεταλλεύσεων καταλήγουν ότι όσοι καλλιεργούν μεταλλαγμένα, χρησιμοποιούν 2-3 φορές περισσότερα ζιζανιοκτόνα απ΄ αυτούς που κάνουν ολοκληρωμένη καταπολέμηση! με αποτέλεσμα, αυξημένη ρύπανση νερών, τροφίμων, περιβάλλοντος και ζώων, αυξημένη συχνότητα αναπαραγωγικών προβλημάτων προβληματικών γεννήσεων και άλλων ασθενειών. Εξαιτίας αυτών των δεδομένων η Monsanto ζήτησε από την Νέα Ζηλανδία αύξηση του ορίου υπολειμμάτων του Roundap στη σόγια κατά 200 %, από 0,1mg/κιλό σε 20mg/κιλό. Οποία υποκρισία να μας μιλάει για προστασία του περιβάλλοντος με τις Γ.Τ. Καλλιέργειες! Οι B.t. καλλιέργειες έχοντας 100 και πλέον φορές μεγαλύτερα επίπεδα δ-ενδοτοξινών από τα ψεκαζόμενα με Β.t. είναι δυνητικά πολύ πιο αλλεργιογόνες από τους ψεκασμούς με φυσικό B.t. Τα παιδιά είναι 3-4 φορές πιο ευαίσθητα απέναντι στα διάφορα αλλεργιογόνα σε σχέση με τους ενήλικες. Παιδιά κάτω των δύο ετών εμφανίζουν τη μεγαλύτερη συχνότητα αλλεργικών αντιδράσεων ιδιαίτερα σε αλλεργιογόνα που πρώτο-εισάγονται στη διατροφή τους. Τα παιδιά που θηλάζουν μπορούν να εκτεθούν σ αυτά μέσω του μητρικού διαιτολογίου. Ο πρώην Υπ. Περιβάλλοντος της Βρετανίας είχε πει ότι κάθε παιδική τροφή που περιέχει Γ.Τ. συστατικά μπορεί να οδηγήσει σε δραματική αύξηση των αλλεργιών. Παιδιά που εμφανίζουν ευαισθησία σε ωτίτιδες και άλλες προσβολές θα βρεθούν σε κίνδυνο όταν έρθουν σε επαφή με ανθεκτικούς στα αντιβιοτικά κλώνους βακτηρίων που μπορούν να παραχθούν με την ενσωμάτωση των γονιδίων ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά που βρίσκονται στα Γ.Τ. τρόφιμα. Αυτός είναι ένας λόγος που τα αρνείται η Βρετανική Ιατρική Εταιρεία. Φυσικά ο ίδιος κίνδυνος καραδοκεί και για τις άλλες ασθένειες των ενηλίκων που μέχρι σήμερα αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά με αντιβιοτικά. Η ενσωμάτωση των γονιδίων ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά μπορεί να γίνει και στο πεπτικό σύστημα των μηρυκαστικών –όπου έχει διαπιστωθεί ότι τα γονίδια δεν διασπώνται- όταν αυτά τρέφονται με Γ.Τ. ζωοτροφές. Τα γονίδια αυτά πρακτικά βρίσκονται σε όλα τα Γ.Τ. φυτά και αποτελούν έναν εντελώς απαράδεκτο κίνδυνο

Οι ιοί χρησιμοποιούνται κατά κόρον στις εφαρμογές της Γ.Μ. Έχει διαπιστωθεί ότι το DNA ιών μπορεί να μην πευθεί στον πεπτικό αυλό τουλάχιστον πειραματόζωων. Πιο πρόσφατα αυτό επιβεβαιώθηκε ότι συμβαίνει και στο πεπτικό σύστημα των χοίρων. Έτσι μπορεί να περάσει στο κυκλοφοριακό σύστημα και στα σωματικά κύτταρα. Μέσα στο κύτταρο μπορεί να ενσωματωθεί στο γενετικό υλικό και να δημιουργήσει ανωμαλίες και καρκίνους. Ο ιός του μωσαϊκού του κουνουπιδιού χρησιμοποιείται στα περισσότερα Γ.Τ. φυτά με σκοπό να ενεργοποιεί τα ξένα γονίδια που έχουν εισαχθεί τεχνητά στον ξενιστή και πέρα από το ότι είναι πολύ αποτελεσματικός είναι και πολύ επικίνδυνος.

Εισέρχεται στο τροποποιημένο φυτό με μορφή διαφορετική από τη φυσική με την οποία συναντάται στον φυσικό ξενιστή του. Αυτό του προσφέρει τη δυνατότητα να δράσει σε ένα ευρύ φάσμα περιβαλλόντων ξενιστών που πριν δεν μπορούσε. Διαπιστώθηκε πρόσφατα ότι ο ιός του μωσαϊκού του κουνουπιδιού (CaMV) έχει ένα «σημείο ανασυνδυασμού» ένα σημείο δηλαδή που του δίνει τη δυνατότητα να «σπάσει» και να ανασυνδυαστεί με άλλο ιό στο γένωμα του ξενιστή συμπεριλαμβανομένων DNA ιών σε λήθαργο όπως και με άλλους ιούς που βρίσκονται στο κύτταρο. Τα αποτελέσματα ερευνών δείχνουν ότι ο CaMV είναι πολύ πιθανό να ανασυνδυαστεί με άλλο DNA. Ο ιός του AIDS έχει και αυτός σημείο ανασυνδυασμού. Τέτοιες δομές δεν είναι δυνατόν να περιοριστούν ή να ελεγχθούν από τη στιγμή που θα διαφύγουν στο ευρύτερο περιβάλλον.

Στόχος είναι ο «ενισχυτής» αυτός – ο ιός του μωσαϊκού του κουνουπιδιού- να ενισχύσει την έκφραση του επιλεγμένου γονιδίου, αλλά στην πραγματικότητα μπορεί να επέμβει και στην ενεργότητα γειτονικών γονιδίων. Ακόμα χειρότερα αν συμβεί να εισαχθεί κοντά σε λεγόμενο «ρυθμιστικό»

γονίδιο. Αυτός ο «ενισχυτής» μπορεί να ενισχύσει την παραγωγή τοξινών ή αλλεργιογόνων που φυσιολογικά ή παράγονται σε μικρές ποσότητες ή μόνο σαν αντίδραση μετά από ερεθισμό (π.χ. προσβολή από κάποιο έντομο).

Θα μπορούσαμε για πολύ ώρα ίσως να συνεχίζαμε με αυτή την καταγραφή δεδομένων, θεωρούμε όμως ότι η απάντηση στο όλο πρόβλημα θα μπορούσε να δοθεί πιο γλαφυρά από αυτούς που μας ζητούνε να ρισκάρουμε για τα κέρδη τους με την απάντηση σε ένα πολύ απλό ερώτημα :

«Υπάρχει δυνατότητα επιστροφής, όταν η επιστημονική risk analysis ή η ίδια η χειροπιαστή πραγματικότητα πείσουν και αυτούς για τον κίνδυνο που αντιπροσωπεύουν οι πρακτικές τους;»

Αυτοί σαφώς και έχουν πολλά να αποκομίσουν από τη συμμετοχή μας σ΄ αυτό το ρίσκο εμείς όμως γιατί να το κάνουμε; Για τις αποζημιώσεις; Αποζημιώνεται η ζωή μου με τα χρήματά τους; και η ζωή των παιδιών μου; και η φυσικότητα της βιολογικής κληρονομιάς της γης; Για όσους ακόμα και μετά απ όλα αυτά εξακολουθούν να παρακάμπτουν τις όποιες ηθικές αναστολές τους στο όνομα προσωπικών κερδών που τους υπόσχονται τους παραπέμπουμε στα συμπεράσματα μελέτης επί της πρώτης γενιάς, 8ετούς διάρκειας, γενετικά τροποποιημένων καλλιεργειών. Εκεί διαπιστώνουμε ότι όσον αφορά τη σόγια οι αποδόσεις των Γ.Τ. είναι 5-10% μικρότερες από των συμβατικών. Το Παν. της Nebraska δημοσίευσε τα δικά του συμπεράσματα από τη σύγκριση Γ.Τ. και συμβατικών ποικιλιών κάτω από συγκρίσιμες συνθήκες σε τρεις πολιτείες. Στην Indiana η «κορυφαία» μεταλλαγμένη ποικιλία τριών εταιρειών συγκρινόμενη με την κορυφαία συμβατική των ίδιων εταιρειών έδωσε 15,5% μικρότερες αποδόσεις, στο Illinois οι «κορυφαίες» μεταλλαγμένες 8 εταιρειών συγκρινόμενες με τις κορυφαίες υστερούσαν σε αποδόσεις κατά περίπου 1%, στην Iowa αντίστοιχη συγκριτική μελέτη έδειξε ότι οι μεταλλαγμένες υστερούσαν κατά 19% από τις συμβατικές. Έτσι κι αλλιώς βέβαια κανένας δεν τόλμησε να ισχυριστεί ότι τα μεταλλαγμένα σχεδιάστηκαν για μεγαλύτερες αποδόσεις. Το αφήνουν όμως έντεχνα να «διαρρέει».

Συνολικά, οι μελέτες ανέδειξαν μια μείωση της παραγωγικότητας μεταξύ 4% και8%. Το καθαρό εισόδημα από καλλιέργειες δεν μεταβλήθηκε σημαντικά από την εισαγωγή των γενετικά τροποποιημένων καλλιεργειών στις Η.Π.Α.

Σε γενικές γραμμές, το κόστος των ΓΤ σπόρων αυξήθηκε σχεδόν όσο μειώθηκαν τα έξοδα για την καταπολέμηση των παρασίτων ή/και η μείωση των απωλειών εξαιτίας των παρασίτων.

Αξίζει να σημειωθεί ότι τα όποια οικονομικά οφέλη αυτής της τεχνολογίας και σε όσες περιπτώσεις έχουν εμφανιστεί οφείλονται κυρίως σε ανταγωνιστικές πιέσεις και σε αλλαγή κοστολογήσεων και δεν αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα αυτής της τεχνολογίας. Μετά την παρουσίαση των σπόρων σόγιας Roundup Ready το 1996, οι παρασκευαστές ζιζανιοκτόνων σόγιας μείωσαν τις τιμές πώλησης αυτών των φυτοφαρμάκων σχεδόν κατά 50% και σε όλο το φάσμα των προϊόντων που αφορούν στη σόγια με στόχο να επιβραδύνουν την απώλεια αυτών των τμημάτων της αγοράς Ενώ οι μειώσεις των τιμών για το glyphosate έχουν βραχυπρόθεσμο όφελος για τους αγρότες, έχουν επίσης ως αποτέλεσμα την αύξηση της χρήσης τους, γεγονός που με τη σειρά του έχει ως συνέπεια την επιτάχυνση της εμφάνισης ανθεκτικών ζιζανίων Επιστήμονες εργαζόμενοι για το Υπουργείο Γεωργίας των Η.Π.Α. επισήμαναν το γεγονός ότι η παροχή θανατηφόρων δόσεων μιας φυσικής τοξίνης, π.χ. Bt, μέσα από τους ιστούς των φυτών θα δημιουργήσει και πάλι πολλά από τα προβλήματα που δημιούργησαν οι χημικοί ψεκασμοί (Lewis et al., 1997). Σε μια σημαντική δημοσίευση στα Proceedings of the National Academy of Scientists του 1997, οι επιστήμονες του Υπ. Γεωργίας, των Η.Π.Α. δηλώνουν:«Η χρήση θεραπευτικών μέσων, ανεξάρτητα εάν αυτά είναι βιολογικά, χημικά ή φυσικά ως πρωταρχικό μέσο για των έλεγχο των παρασίτων και όχι ως συμπλήρωμα στις φυσικές διαδικασίες ελέγχου ώστε αυτά να διατηρούνται σε λογικά πλαίσια, παραβιάζει βασικές αρχές ενοποίησης και δεν μπορεί να είναι βιώσιμη.» Αναφερόμενοι στις εμφανιζόμενες εφαρμογές της βιοτεχνολογίας στην καταπολέμηση των παρασίτων σημειώνουν ότι: «Όσο εντυπωσιακή και συναρπαστική εμφανίζεται η βιοτεχνολογία, τα επιτεύγματά της έχουν την τάση να καθυστερούν την υιοθέτηση μακροπρόθεσμων, βασιζόμενων σε οικολογικά μέσα λύσεων για την καταπολέμηση των παρασίτων γιατί οι συχνά παρουσιαζόμενες σειρές νέων προϊόντων δημιουργούν ένα συναίσθημα ασφαλείας, ακριβώς όπως και τα συνθετικά παρασιτοκτόνα κατά την εποχή της ανακάλυψής τους τη δεκαετία του 1940… Τα τροποποιημένα παθογόνα και τα φυτά που κατασκευάζονται για να εκκρίνουν παθογόνες τοξίνες έχουν ως στόχο την απλή αντικατάσταση των συνθετικών παρασιτοκτόνων και θα γίνουν ανενεργά ακριβώς με τον ίδιο τρόπο όπως και τα παρασιτοκτόνα. Θα αποτελέσει μεγάλη ατυχία εάν τα πανίσχυρααυτά συστατικά σπαταληθούν με αυτόν τον τρόπο αντί να συμπεριληφθούν ως κεντρικά σημεία σε ένα μακροπρόθεσμο σύστημα καταπολέμησης των παρασίτων.»

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την Πανελλαδική Κίνηση κατά των Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών, μπορείτε να απευθυνθείτε στα τηλέφωνα: 2495052276 στην ηλεκτρονική διεύθυνση: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από κακόβουλη χρήση. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε την Javascript για να τη δείτε. και στην ιστοσελίδα www.nogmo.gr

Δέκα λόγοι γιατί η βιοτεχνολογία δεν μπορεί να εξασφαλίσει τη τροφική ασφάλεια, να προστατέψει το περιβάλλον και να μειώσει τη φτώχεια στον αναπτυσσόμενο κόσμο.

Miguel A. Altieri, University of California, Berkeley and Peter Rosset, Food First/Institute for Food and Development Policy, Oakland, California

Η μετάφραση ενός κειμένου το πρωτότυπο του οποίου έχει δημοσιευτεί στη σελίδα www.foodfirst.org (Food/ First Institute for Food and Development Policy). Τμήματα του αρχικού κειμένου έχουν παραλειφθεί χωρίς όμως αυτό να αλλάζει το όλο νόημά του, στη θέση τους εμφανίζονται παρενθέσεις (...). Το κείμενο που βρίσκεται σε αγκύλες [] είναι προσθήκες για την πληρέστερη κατανόηση ορισμένων θεμάτων. Η έμφαση με έντονα γράμματα ή υπογράμμιση δεν υπήρχε στο αρχικό κείμενο, έχει προστεθεί για να μην γίνεται κουραστική η ανάγνωση.

Οι εταιρίες βιοτεχνολογίας συχνά ισχυρίζονται ότι οι γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί (GMOs) – ιδίως οι γενετικά τροποποιημένοι σπόροι – είναι η απαραίτητη επιστημονική επανάσταση για να θρέψει τον κόσμο, να προστατέψει το περιβάλλον, και να μειώσει τη φτώχεια στις αναπτυσσόμενες χώρες. Αυτή η άποψη στηρίζεται σε δύο κυρίως ισχυρισμούς, τους οποίους εμείς αμφισβητούμε. Ο πρώτος είναι ότι η πείνα οφείλεται στο χάσμα μεταξύ παραγωγής τροφής και πυκνότητας ή του ρυθμού αύξησης του ανθρώπινου πληθυσμού. Ο δεύτερος είναι ότι η γενετική μηχανική είναι ο μοναδικός, αν όχι ο καλύτερος, τρόπος για την αύξηση της αγροτικής παραγωγής και συνεπώς ανταποκρίνεται στις μελλοντικές ανάγκες για τροφή. Στόχος μας είναι να προκαλέσουμε την άποψη που θέλει τη βιοτεχνολογία να είναι μια μαγική λύση σε όλα τα προβλήματα της γεωργίας, ξεκαθαρίζοντας όποιες παρανοήσεις σχετικά με αυτή την υπόθεση.

1. Δεν υπάρχει καμία σχέση μεταξύ της ύπαρξης πείνας σε ορισμένη χώρα και το μέγεθος του πληθυσμού της. Για κάθε πυκνά κατοικημένη και πεινασμένη χώρα, όπως το Μπαγκλαντές ή η Αϊτή, υπάρχει και η αντίστοιχη αραιοκατοικημένη όπως η Βραζιλία και η Ινδονησία. Ο κόσμος σήμερα παράγει περισσότερα τρόφιμα ανά κάτοικο από ποτέ άλλοτε.(...) Η πραγματική αιτία της πείνας είναι η φτώχεια, η ανισότητα και η έλλειψη πρόσβασης. Πολλοί άνθρωποι είναι πολύ φτωχοί για να αγοράσουν τα τρόφιμα που είναι διαθέσιμα (αλλά συχνά και ανεπαρκώς διανεμημένα) ή δεν κατέχουν τη γη και τα μέσα για να τα καλλιεργήσουν οι ίδιοι (Lappe, Collins and Rosset 1998).

2. Οι περισσότερες καινοτομίες στην γεωργική βιοτεχνολογία είναι περισσότερο υποκινούμενες από το κέρδος παρά από τις ανάγκες. Η πραγματική ώθηση για την βιομηχανία της γενετικής μηχανικής δεν είναι η αύξηση της αγροτικής παραγωγής των χωρών του τρίτου κόσμου, αλλά η παραγωγή κέρδους (Busch et al 1990). Αυτό διαφαίνεται αναλογιζόμενοι τις κυρίαρχες τεχνολογίες στην αγορά σήμερα: α) Καλλιέργειες ανθεκτικές σε ζιζανιοκτόνα όπως το “Roundup Ready” της Monsanto, προϊόντα (κυρίως σπόροι σόγιας), που είναι ανθεκτικά στο ζιζανιοκτόνο της ίδιας εταιρίας, και β) καλλιέργειες που έχουν τροποποιηθεί ώστε να παράγουν από μόνες τους ζιζανιοκτόνα (Bt) [Το βακτήριο του εδάφους Bacillus thuriegiensis παράγει μια πρωτεΐνη τοξική για τα Λεπιδόπτερα. Τα τροποποιημένα φυτά εκκρίνουν την Bt όταν τα έντομα τρέφονται από το φυτό].

Στην πρώτη περίπτωση, ο στόχος είναι να αυξηθεί το μερίδιο της αγοράς ζιζανιοκτόνων για το αντίστοιχο προϊόν, ενώ στη δεύτερη η αύξηση πωλήσεων των σπόρων με κίνδυνο την απώλεια χρησιμότητας του Bt (φυσικό βακτηριακό εντομοκτόνο που βασίζεται στον Bacillus thuringiensis) στο οποίο στηρίζονται πολύ καλλιεργητές (και κυρίως οι βιοκαλλιεργητές), ως εναλλακτικό για τα χημικά εντομοκτόνα. Αυτές οι τεχνολογίες ανταποκρίνονται στις ανάγκες των εταιριών βιοτεχνολογίας ώστε να αυξήσουν την εξάρτηση των αγροτών από τους σπόρους που προστατεύονται με τα λεγόμενα πνευματικά δικαιώματα, τα οποία αντιτίθενται στα πανάρχαια δικαιώματα των αγροτών να αναπαράγουν, να μοιράζουν ή να αποθηκεύουν σπόρους (Hobbelink 1991). [Αυτό συμβαίνει γιατί η εταιρία που παράγει τον τροποποιημένο σπόρο έχει τα αποκλειστικά δικαιώματα παραγωγής και πώλησής του, ενώ ο εξαρτημένος πλέον γεωργός δεν έχει το δικαίωμα να ξανασπείρει την επόμενη χρονιά, αλλά πρέπει να αγοράσει πάλι νέο σπόρο.](...).

3. Η ενοποίηση βιομηχανιών παραγωγής σπόρων και των βιομηχανιών χημικών φαίνεται να αυξάνει τα έξοδα ανά εκτάριο για σπόρους και χημικά, αποδίδοντας σημαντικά λιγότερα κέρδη στους αγρότες. Οι εταιρίες που αναπτύσσουν καλλιέργειες ανθεκτικές σε ζιζανιοκτόνα προσπαθούν να μεταφέρουν όσο το δυνατόν περισσότερο το κόστος από την αγορά ζιζανιοκτόνων προς την αγορά σπόρων, μέσω αύξησης του κόστους για το σπόρο και/ή την τεχνολογική επιβάρυνση (...). Πολύ αγρότες προτίθενται να πληρώσουν για την απλοποίηση των νέων συστημάτων διαχείρισης ζιζανίων, αλλά τέτοια πλεονεκτήματα είναι βραχυπρόθεσμα καθώς προκύπτουν οικολογικά προβλήματα. [Αλλά και όσοι δεν προτίθενται να πληρώσουν συχνά υποχρεώνονται να το κάνουν. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι η περίπτωση της Ταϊλάνδης, όπου το κράτος σε συνεργασία με την Monsanto, το IRRI (International Rice Research Institute) και τοπικούς φορείς επιβάλλουν τον δικό τους τρόπο παραγωγής με ευρεία χρήση αγρο-χημικών προϊόντων. Ο τρόπος που το επιτυγχάνουν δεν είναι παρά η οικονομική ενίσχυση όσων συνεργάζονται. Το IRRI λειτουργεί υπό την Παγκόσμιο Τράπεζα (για περισσότερες πληροφορίες βλ. τις καταγγελίες του TWN, Third World Network)]

4. Πρόσφατες πειραματικές δοκιμές έχουν δείξει ότι γενετικά

τροποποιημένοι σπόροι δεν αυξάνουν τη συγκομιδή της καλλιέργειας. Μια πρόσφατη μελέτη της USDA Economic Research Service [Υπηρεσία του Υπ. Γεωργίας] εμφανίζει ότι το 1998 η συγκομιδή δεν ήταν σημαντικά διαφορετική στις τροποποιημένες σε σχέση με τις μη τροποποιημένες καλλιέργειες(...).

[Εμφανίζονται πολλά στοιχεία που υποδεικνύουν ότι τα τροποποιημένα φυτά δεν είναι τόσο θαυματουργά όσο τα εμφάνιζαν οι αρχικές υποσχέσεις, πιθανόν δε να είναι σε ορισμένες περιπτώσει χειρότερα.]

5. Πολλοί επιστήμονες ισχυρίζονται ότι η διατροφή με γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα είναι ακίνδυνη. Πρόσφατα δεδομένα δείχνουν ότι υπάρχουν δυνητικοί κίνδυνοι καθώς οι νέες πρωτεΐνες μπορεί: να δράσουν οι ίδιες ως αλλεργιογόνες ή ως τοξίνες, να τροποποιήσουν τον μεταβολισμό του φυτού ή ζώου που παράγει τα τρόφιμα κάνοντάς το να παράγει αλλεργιογόνα ή τοξίνες, ή να μειωθεί η θρεπτική του ποιότητα ή αξία όπως στην περίπτωση της Roundup σόγιας που περιέχει λιγότερες ισοφλαβόνες (...) οι οποίες πιστεύεται ότι προστατεύουν τις γυναίκες από διάφορους τύπους καρκίνου. Σήμερα πολλές αναπτυσσόμενες χώρες εισάγουν σόγια από τις Η.Π.Α., την Αργεντινή και τη Βραζιλία, και τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα αρχίζουν να κατακλύζουν τις αγορές χωρίς κανείς να μπορεί να προβλέψει τις επιπτώσεις τους στην υγεία των καταναλωτών-οι περισσότεροι από τους οποίους δεν γνωρίζουν ότι καταναλώνουν τέτοια προϊόντα. Επειδή τα τρόφιμα που παράγονται από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς δεν σημαίνονται ως τέτοια, οι καταναλωτές δεν μπορούν να τα ξεχωρίσουν, και εφόσον προκύψουν σημαντικά προβλήματα, θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να βρεθεί η προέλευσή τους. Έλλειψη σήμανσης επίσης βοηθάει την κάλυψη των εταιριών που πιθανό να ευθύνονται.(Lappe and Bailey, 1998).

6. Τα μεταλλαγμένα φυτά που παράγουν τα ίδια εντομοκτόνο, ακολουθούν την ίδια πορεία με τα άλλα παρασιτοκτόνα, που γρήγορα αποτυγχάνουν εξαιτίας της ανθεκτικότητας των παρασίτων. Αντί για το αποτυχημένο μοντέλο “one pest – one chemical” (ένα παράσιτο – ένα χημικό), η γενετική μηχανική δίνει έμφαση στην προσέγγιση “one pest – one gene”(ένα παράσιτο –ένα γονίδιο) που έχει επανειλημμένα δειχθεί σε εργαστηριακά πειράματα να αποτυγχάνει, καθώς τα παράσιτα γρήγορα προσαρμόζονται και αναπτύσσουν ανθεκτικότητα στο εντομοκτόνο που παράγει το φυτό (Alstad and Andow 1995). (...) Οι Bt καλλιέργειες παραβαίνουν τη βασική και ευρέως αποδεκτή αρχή της ολοκληρωμένης διαχείρισης παρασίτων (IPM, “intergrated pest management”), σύμφωνα με την οποία η χρήση κυρίως μιας (οποιασδήποτε) πρακτικής καταπολέμησης παρασίτων τείνει να προκαλέσει αλλαγές στα είδη των παρασίτων ή την εξέλιξη ανθεκτικότητας μέσω ενός ή περισσότερων μηχανισμών. (NRC 1996). Μια προφανής αιτία για την υιοθέτηση αυτής της αρχής είναι ότι ελαττώνει την έκθεση των παρασίτων σε παρασιτοκτόνα, επιβραδύνοντας της εξέλιξη της αντίστασης. Ωστόσο όταν το προϊόν ενσωματώνεται στο ίδιο το φυτό η έκθεση του παρασίτου μεταπηδά από ελάχιστη και περιστασιακή σε μαζική και συνεχή έκθεση, η οποία δραματικά αυξάνει την ανθεκτικότητα (Gould 1994). Ως αποτέλεσμα το Bt γρήγορα γίνεται αναποτελεσματικό, τόσο ως χαρακτηριστικό των νέων σπόρων, όσο και με την κλασσική μορφή ψεκάσματος (Pimentel et al 1989)(…).

7. Η παγκόσμια διαμάχη για το μοίρασμα της αγοράς οδηγεί εταιρίες στη μαζική υιοθέτηση μεταλλαγμένων καλλιεργειών σε όλο τον κόσμο χωρίς τον απαραίτητο έλεγχο για τις βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία και τα οικοσυστήματα. Στις Η.Π.Α., ο ιδιωτικός τομέας πιέζοντας οδήγησε την κυβέρνηση ώστε να θεσπιστεί ο όρος «καμία σημαντική διαφορά» μεταξύ τροποποιημένων και κανονικών σπόρων, παρεμβάλλοντας έτσι τους κανονικούς ελέγχους από την FDA και την EPA [Environmental Protection Agency]. Εμπιστευτικά κείμενα που δημοσιοποιήθηκαν (...) φανερώνουν ότι οι ίδιο επιστήμονες της FDA δεν συμφωνούν με αυτό τον ορισμό. Ένας λόγος είναι ότι πολλοί επιστήμονες ανησυχούν πως χρήση διαγονιδιακών καλλιεργειών σε μεγάλη κλίμακα ενέχει μια σειρά περιβαλλοντικών κινδύνων που απειλούν τη βιωσιμότητα της γεωργίας. (Goldberg, l992; Paoletti and Pimentel l996; Snow and Moran l997; Rissler and Mellon l996; Kendall et al l997 and Royal Society l998):

α) Τείνουν να δημιουργήσουν ευρείες διεθνείς αγορές για μοναδικά προϊόντα, απλοποιώντας τις διαδικασίες καλλιέργειας και σχηματίζοντας γενετική ομοιομορφία στις αγροτικές εκτάσεις. Η ιστορία έχει δείξει ότι μια τεράστια έκταση φυτεμένη με μια μοναδική ποικιλία είναι πολύ ευαίσθητη σε νέα στελέχη παθογόνων ή παρασίτων. Επίσης, η ευρεία χρήση ομογενών διαγονιδιακών ποικιλιών αναπόφευκτα θα οδηγήσει σε «γενετική διάβρωση» των τοπικών ποικιλιών που χρησιμοποιούνται από εκατοντάδες αγρότες στις αναπτυσσόμενες χώρες και αντικαθίστανται από τους νέους σπόρους (Robbinson 1996).

β) Η χρήση καλλιεργειών ανθεκτικές στα ζιζάνια υπονομεύει τις δυνατότητες διαφοροποίησης των καλλιεργειών, έτσι μειώνει την βιοποικιλότητα των καλλιεργούμενων φυτών στο χρόνο και στο χώρο (Altieri 1994).

γ) Η πιθανή μεταφορά γονιδίων από ανθεκτικά σε ζιζανιοκτόνα φυτά σε άγρια συγγενικά φυτά μπορεί να οδηγήσει στο σχηματισμό υπερπαρασίτων (Lutman 1999).

δ) Υπάρχει η πιθανότητα, ανθεκτικές σε ζιζανιοκτόνα ποικιλίες να γίνουν σοβαρά ζιζάνια σε άλλες καλλιέργειες (Duke 1996, Holt and Le baron 1990).

ε) Μαζική χρήση Bt καλλιεργειών επηρεάζει οργανισμούς μη-στόχους και οικολογικές διαδικασίες. Πρόσφατα δεδομένα δείχνουν ότι η τοξίνη Bt μπορεί να επηρεάσει χρήσιμους θηρευτές εντόμων που τρέφονται με έντομα που βρίσκονται σε Bt καλλιέργειες (Hilbeck 1998), και η αερομεταφερόμενη γύρη από Bt καλλιέργειες που βρέθηκε σε περιβάλλουσα φυσική βλάστηση μπορεί να σκοτώσει έντομα μη-στόχους όπως η πεταλούδα μονάρχης (Losey et al 1999).

Επίσης, η τοξίνη Bt που βρίσκεται στο φύλλωμα των φυτών, κατά τη συγκομιδή πέφτει και προσκολλάται σε κολλοειδή του εδάφους μέχρι και για 3 μήνες, επηρεάζοντας αρνητικά τους πληθυσμούς ασπόνδυλων του εδάφους που διασπούν οργανικό υλικό και παίζουν άλλους οικολογικούς ρόλους (Donnegan et al 1995 and Palm et al 1996).

στ) Υπάρχει η πιθανότητα ανασυνδυασμού, ιδίως στα διαγονιδιακά φυτά που τροποποιήθηκαν με ιικά γονίδια για ανθεκτικότητα στους ιούς, ώστε να προκύψουν νέα παθογόνα στελέχη ιών. Σε φυτά που περιέχουν πρωτεΐνες περιβλήματος, υπάρχει η πιθανότητα τέτοια γονίδια να ενσωματωθούν σε μη συγγενικούς ιούς και να μολύνουν το φυτό. Σε τέτοιες περιπτώσεις, το ξένο γονίδιο αλλάζει τη δομή του ιικού περιβλήματος και μπορεί να αποκτήσει ιδιότητες όπως διαφορετικός τρόπος διάδοσης από φυτό σε φυτό. Ο δεύτερος πιθανός κίνδυνος είναι ότι ανασυνδιασμός μεταξύ RNA ιού και του ιικού RNA του μεταλλαγμένου φυτού μπορεί να παράγει ένα νέο παθογόνο που θα οδηγούσε σε πιο έντονα προβλήματα ασθενειών. Ορισμένοι ερευνητές έχουν δείξει ότι ανασυνδιασμός προκύπτει στα διαγονιδιακά φυτά και ότι κάτω από ορισμένες συνθήκες παράγει νέα ιικά στελέχη με τροποποιημένο εύρος ξενιστών (Steinbercher 1996).

Η οικολογική θεωρία προβλέπει ότι μεγάλης έκτασης ομογενοποίηση με διαγονιδιακές καλλιέργειες θα εντείνουν τα οικολογικά προβλήματα που ήδη σχετίζονται με μονοκαλλιέργειες.(...). Η αγροτική βιοποικιλότητα δίνει ενναλακτικές σε πολλές από αυτές τις αναπτυσσόμενες χώρες και δεν θα πρέπει να παρεμποδίζεται ή να μειώνεται από τις εκτεταμένες μονοκαλλιέργειες, ιδίως όταν οι επιπτώσεις αυτών είναι τα σοβαρά κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα (Altieri 1996).

Αν και το θέμα των περιβαλλοντικών κινδύνων έχει συζητηθεί εν μέρει σε κυβερνητικούς, διεθνείς και επιστημονικούς κύκλους, οι συζητήσεις έχουν συχνά ακολουθήσει στενές αντιλήψεις που υποβαθμίζουν την σοβαρότητα των κινδύνων (Kendall et al. 1997, Royal Society 1998). Στην πραγματικότητα οι μέθοδοι υπολογισμού κινδύνων διαγονιδιακών φυτών δεν είναι καλά ανεπτυγμένες (Kjellsson and Simmsen 1994) και υπάρχει η δικαιολογημένη ανησυχία ότι τα τεστ ασφάλειας λίγα φανερώνουν για τους περιβαλλοντικούς κινδύνους που σχετίζονται με την παραγωγή σε εμπορική κλίμακα διαγονιδιακών οργανισμών. Μια βασική ανησυχία είναι ότι διεθνείς πιέσεις για την εξασφάλιση αγορών και κερδών έχει ως αποτέλεσμα τις εταιρίες να ελευθερώνουν τους διαγονιδιακούς οργανισμούς πολύ γρήγορα, χωρίς τον απαραίτητο συνυπολογισμό των μακροπρόθεσμων επιπτώσεων σε ανθρώπους και οικοσύστημα

8. Υπάρχουν πολλά αναπάντητα οικολογικά ερωτήματα σχετικά με τις επιπτώσεις των μεταλλαγμένων καλλιεργειών (...) Δυστυχώς, η χρηματοδότηση για έρευνα σε υπολογισμούς περιβαλλοντικών κινδύνων είναι πολύ περιορισμένη. Για παράδειγμα η USDA ξοδεύει μόνο το 1% των χρηματοδοτήσεων που σχετίζονται με τη βιοτεχνολογία στον υπολογισμό των κινδύνων (...). Όπως με την περίπτωση των παρασιτοκτόνων απαγορευμένων στις χώρες του παγκόσμιου Βορά τα οποία ωστόσο χρησιμοποιούνται στον Νότο, δεν υπάρχει λόγος να υποθέσουμε ότι οι εταιρίες βιοτεχνολογίας θα υπολογίσουν τις επιπτώσεις στο περιβάλλον και την υγεία που συνδέονται με τη μαζική χρήση καλλιεργειών τροποποιημένων φυτών στο Νότο.

9. Ο ιδιωτικός τομέας επικρατεί όλο και περισσότερο στις νέες ανακαλύψεις στον τομέα της βιοτεχνολογίας, (...). Υπάρχει μια επιτακτική ανάγκη αμφισβήτησης του συστήματος της πνευματικής ιδιοκτησίας, ενδογενή στον ΔΟΕ, ο οποίος προωθεί τις πολυεθνικές εταιρίες με το δικαίωμα να κατοχυρώνουν με πατέντα γενετικές ποικιλίες, αλλά και επιταχύνει το ρυθμό με τον οποίο η αγορά επιβάλει τις μονοκαλλιέργειες (...).

10. Αν και μπορεί να υπάρχουν ορισμένες χρήσιμες εφαρμογές της βιοτεχνολογίας (...), λόγω του ότι τα επιθυμητά χαρακτηριστικά είναι πολυγονιδιακά καθώς και της δυσκολίας διαχείρισης αυτών των καινοτομιών θα απαιτήθουν τουλάχιστον 10 χρόνια για να είναι έτοιμες για εφαρμογή στο πεδίο.(...) Πολλά από τα απαραίτητα τρόφιμα μπορούν να παραχθούν από μικρά χωράφια διασκορπισμένα σε όλο τον κόσμο τα οποία χρησιμοποιούν αγρο-οικολογικές τεχνολογίες (Uphoff and Altieri 1999). Οι νέες αγροτικές αναπτυξιακές προσεγγίσεις και φθηνές τεχνολογίες που έχουν διαδοθεί από αγρότες και μη-κυβερνητικές οργανώσεις ανά τον κόσμο έχουν ήδη πραγματοποιήσει σημαντική προσφορά στην εξασφάλιση τροφίμων σε επίπεδο νοικοκυριού, έθνους και ευρύτερης περιοχής στην Αφρική, Ασία και Λατινική Αμερική (Pretty 1995).(…)

Μετάφραση: οrder81.blogspot.com

Παραδοσιακές ποικιλίες σιταριού- Οικολογική γεωργία

Του Κώστα Κουτή

ΑΙΓΙΛΟΠΑΣ Δίκτυο για την Βιοποικιλότητα και την Οικολογία στη Γεωργία www.aegilops.gr

Οι ανάγκες των βιοκαλλιεργητών να επιτύχουν ποιοτικά προϊόντα με ταυτόχρονη καλή, σταθερή απόδοση και χαμηλό κόστος, τους ώθησε στην αγωνιώδη προσπάθεια αναζήτησης ειδών και ποικιλιών προσαρμοσμένων στις τοπικές συνθήκες παραγωγής και ανθεκτικών σε βιοτικούς και αβιοτικούς παράγοντες. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την ανάδειξη της σπουδαιότητας της διατήρησης και χρήσης ντόπιων ποικιλιών, παραδοσιακών – αλλά «ξεχασμένων» πια καλλιεργειών (π.χ σουσάμι) όπως και της εμπειρικής γνώσης που τα συνοδεύει (τρόπος καλλιέργειας, χρήσης). Γεγονός όμως είναι ότι οι βιοκαλλιεργητές αδυνατούν να βρουν κατάλληλες ποικιλίες για βιολογική παραγωγή αλλά και ιδιαίτερα σπόρο από επιθυμητές παλιές ποικιλίες ή παραδοσιακές καλλιέργειες (λαθούρι, ρόβι κ.ά.) με αποτέλεσμα να χρησιμοποιούν συμβατικές ποικιλίες ή εισαγόμενο σπόρο. Επιπλέον, από το 2004 μπήκε ακόμη ένας περιορισμός με βάση τον κανονισμό 1452/2003 που επιβάλλει, με πολλές προς το παρόν παρεκκλίσεις να χρησιμοποιείται στη βιολογική γεωργία βιολογικά παραγόμενος σπόρος .

Η βελτίωση στη βιολογική γεωργία τώρα αρχίζει να αναπτύσσεται συστηματικά με σκοπό τη δημιουργία ποικιλιών με υψηλή θρεπτική αξία και γεύση, την ενίσχυση της σποροπαραγωγικής προοπτικής, την αυτορυθμιστική ικανότητα του συστήματος βιολογικής παραγωγής και την αύξηση της βιοποικιλότητας.

Ειδικότερα για το σιτάρι υποστηρίζεται, στα σύγχρονα προγράμματα οργανικής βελτίωσης, ‘ιδεότυπος’ σύμφωνα με τον οποίο ποικιλίες σταριού κατάλληλες για βιολογική γεωργία πρέπει:

- Να προσαρμόζονται στην οργανική λίπανση και στις μειωμένες εισροές

- Να έχουν καλή αντοχή στις ασθένειες και ανταγωνιστική ικανότητα σε ότι αφορά τα ζιζάνια

- Να μπορούν να μπουν εύκολα σε προγράμματα αμειψισποράς

- Να έχουν γρήγορη πρώιμη ανάπτυξη και πρωιμότητα

- Να έχουν καλό ριζικό σύστημα, μακρύ καλάμι, μεγάλη απόσταση κολεού φύλλου σημαίας και όχι συμπαγές στάχυ

- Να έχουν καλή ποιότητα, γεύση και να ανταποκρίνονται στις διατροφικές απαιτήσεις των καταναλωτών.

Τέλος, ενώ η απόδοση παραμένει για την βιολογική γεωργία ένα πολύ σημαντικό στοιχείο, θεωρείται όμως πολύ σημαντικότερη η ικανότητα των αγροοικοσυστημάτων να αυτορυθμίζονται και να αυτοσυντηρούνται μέσα από χαμηλές εισροές και πρακτικές πρόληψης. Σ΄αυτό αναμένεται να παίξουν σοβαρό ρόλο ποικιλίες προσαρμοσμένες στο βιολογικό τρόπο παραγωγής, που προάγουν τη σταθερότητα του συστήματος αλλά και την σταθερότητα στην απόδοση.

Ντόπιες ποικιλίες.

Οι ποικιλίες αυτές, είναι κατά κανόνα προσαρμοσμένες σε καλλιεργητικά συστήματα μειωμένων εισροών και υπερέχουν ως προς την ποιότητα (κατά κανόνα αρνητική γενετική συσχέτιση ποιότητας και ποσότητας), η οποία γενικώς θυσιάστηκε στο βωμό των υψηλών αποδόσεων. Οι παλαιές ποικιλίες, π.χ σιτηρών, αποδείχθηκαν ότι είναι πιο ανθεκτικές και στους φωτοχημικούς ρύπους, όπως όζον κ.ά. Εξάλλου, έμπειροι βιοκαλλιεργητές καταθέτουν ότι αντιμετωπίζουν περιορισμένα προβλήματα φυτοπροστασίας με την ευρύτερη βιοποικιλότητα (χρήση περισσότερων ποικιλιών) σε μία περιοχή. Τέλος οι παραδοσιακές ποικιλίες είναι σπουδαίο εργαλείο - απάντηση στα χέρια των βιοκαλλιεργητών στις ποικιλίες της Γενετικής Μηχανικής των πολυεθνικών σπόρων από τις οποίες απειλούνται και δεν είναι δυνατόν να συνυπάρξουν ποτέ. H νομοθεσία όμως δεν επιτρέπει την καλλιέργεια «ντόπιων», παραδοσιακών κλπ. ποικιλιών που δεν είναι γραμμένες στον Εθνικό κατάλογο ή Κοινοτικό κατάλογο, με αποτέλεσμα να μη υπάρχει επίσημη σποροπαραγωγή για τις ποικιλίες αυτές και οι παραγωγοί να μη δικαιούνται επιδοτήσεων (π.χ σκληρό σιτάρι). Γενικώς, απουσιάζει ένας Οργανωμένος Φορέας για τη διατήρηση-σποροπαραγωγή αυτών των ποικιλιών.

Οργάνωση ΑΙΓΙΛΟΠΑΣ - Πρόγραμμα Διατήρησης και Αξιολόγησης για την Οικολογική Γεωργία Παραδοσιακών Ποικιλιών Σιταριού.

Η πρωτοβουλία που αναπτύσσει τον τελευταίο καιρό η οργάνωση ΑΙΓΙΛΟΠΑΣ έχει βασικό στόχο αφ’ ενός την διατήρηση και διάσωση ντόπιων ποικιλιών σιταριού και αφ’ ετέρου την επαναεισαγωγή τους στην καλλιέργεια και καθημερινή γεωργική πρακτική ως σημαντικού εγχειρήματος διατήρησής τους (on farm conservation). Η πρωτοβουλία αυτή είχε εξ αρχής κύριους αποδέκτες την κοινότητα των βιοκαλλιεργητών οι οποίοι μέσα από την ίδια την καθημερινή αναγκαιότητα για την αναζήτηση κατάλληλων και προσαρμοσμένων ποικιλιών έγιναν κύριοι υποστηρικτές των ντόπιων ποικιλιών και αποτελούν τον κύριο κορμό της οργάνωσής μας.

Η οργάνωση τα τελευταία έτη (2002-2004) σε συνεργασία με την Τράπεζα Γενετικού Υλικού και το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και στα πλαίσια επιστημονικής έρευνας αναπολλαπλασίασε 38 εγχώριους αβελτίωτους πληθυσμούς μαλακού και σκληρού σταριού σε συνθήκες βιολογικής καλλιέργειας. Επίσης αξιολόγησε σε συγκριτικά πειράματα στο Δίλοφο Φαρσάλων την αγρονομική συμπεριφορά παραδοσιακών και νεότερων ποικιλιών σε συνθήκες βιολογικής και συμβατικής παραγωγής.

Από τα αποτελέσματα της παραπάνω έρευνας προέκυψε ότι η βιολογική καλλιεργητική πρακτική και ιδιαίτερα η αμειψισπορά διατήρησε και βελτίωσε τη γονιμότητα του εδάφους και επιπλέον έκανε μη αναγκαία την εφαρμογή εξωτερικής λίπανσης και ζιζανιοκτονίας, μειώνοντας έτσι σημαντικά το κόστος παραγωγής. Από την άλλη οι εισροές (λίπανση, ζιζανιοκτονία) στο συμβατικό αγρό, αύξησαν την ομοιομορφία των φυτών καθώς και την παραγωγή σε σπόρο 10%, έναντι του βιολογικού αγρού.

Οι παραδοσιακές ποικιλίες σκληρού σίτου, γενικά, απέδωσαν περισσότερο και στα δύο συστήματα παραγωγής από τις σύγχρονες αντίστοιχες ποικιλίες, επιβεβαιώνοντας ότι αποτελούν πολύτιμη πηγή γενετικού πλούτου για την γεωργία της Μεσογείου.

Για την καλλιεργητική περίοδο 2004 - 2005 ποικιλίες που πολλαπλασιάστηκαν τα προηγούμενα έτη σπάρθηκαν σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας ώστε να αξιολογηθούν υπό συνθήκες βιολογικής παραγωγής. Το πρόγραμμα του σταριού αναμένεται να αποτελέσει πιλότο και για άλλες καλλιέργειες τα επόμενα χρόνια.

Ντόπιο μαυραγάνι Φωτ.: Τράπεζα Γενετικού Υλικού.

Στρατηγικές Διατήρησης Παραδοσιακών Ποικιλιών:

Το Παράδειγμα Έρευνας και Εφαρμογής στη Βιολογική Καλλιέργεια Ντομάτας

Κείμενο-εικόνες: Βασίλειος Γκισάκης Γεωπόνος

Μπορεί μια παραδοσιακή ποικιλία ντομάτας να επιβιώσει και να εξαπλωθεί στα σημερινά δεδομένα όπου κυριαρχούν τα υβρίδια και η βιομηχανική παραγωγή; Παρόλο που η κυρίαρχη αγορά ευνοεί και προτιμά τις βιομηχανοποιημένες ποικιλίες, με αποδεκτή εμφάνιση και βολική μεγάλη διάρκεια εμπορικής ζωής, αυτές υπολείπονται σημαντικών χαρακτηριστικών που οι ίδιοι οι καταναλωτές αποζητούν και οι παραγκωνισμένες παραδοσιακές ποικιλίες διαθέτουν: Γεύση και θρεπτικά συστατικά. Ακολουθεί ένα παράδειγμα ευρωπαϊκής έρευνας για τη στρατηγική επανάκαμψης και διάδοσης παραδοσιακών ποικιλιών ντομάτας, ντόπιας παραγωγής και κατανάλωσης, που στηρίζεται στο παραπάνω γεγονό με σκοπό να δώσει ρεαλιστικά κίνητρα στους παραγωγούς ώστε να προτιμήσουν και να βοηθήσουν εντέλει στην διάδοση των ντόπιων ποικιλιών συμβάλλοντας στην επιβίωση τους.

Ανάγκη για βιοποικιλότητα

Οι έρευνες μεγάλων και έγκυρων Διεθνών Οργανισμών δείχνουν αυτά που ο απλός παραγωγός παραδοσιακών ποικιλιών το έχει ήδη βιώσει: Η ποικιλία των βιολογικών πόρων, όπως τα φυτά και τα ζώα, που χρησιμοποιούνται για την αγροτική παραγωγή -η λεγόμενη Αγρο-βιοποικιλότητα- έχει μειωθεί ραγδαία. Ο FAO (Διεθνής Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας) εκτιμά ότι κάθε χρόνο 50.000 ποικιλίες αγροτικού ενδιαφέροντος χάνονται κάθε χρόνο λόγω της προτίμησης και προώθησης λίγων ομοιογενών ποικιλιών κατάλληλων για μονοκαλλιέργειες υψηλών χημικών και αρδευτικών εισροών.

Μόνο τον τελευταίο αιώνα υπολογίζεται ότι περίπου το 75% της παγκόσμιας ποικιλότητας των πιο σημαντικών καλλιεργούμενων ειδών έχει χαθεί ανεπίστρεπτα, με πολλαπλές συνέπειες για τα γεωργικά οίκο-συστήματα:

μόνο από γεωπονικής πλευράς υπογραμμίζονται η αυξημένη ευπάθεια σε ασθένειες λόγω της μειωμένης γενετικής βάσης των νέων ποικιλιών και η μη αντιστρεπτή απώλεια πολλών επιθυμητών χαρακτηριστικών μαζί με τις ποικιλίες που χάνονται.

Εικ. 1 Παλιές και υπό κίνδυνο ποικιλίες ντομάτας από πάνω προς τα κάτω: «Auriga», «Green Zebra», «Ananas» και «Lukullus»

Η χαμένη γεύση

Πολλές παραδοσιακές ποικιλίες ντομάτας κατάφεραν να επιβιώσουν της επιδρομής των μοντέρνων ποικιλιών λόγω της επίμονης προτίμησης τους από κατά τόπους μικροπαραγωγούς και αγοραστές για τις αποδεδειγμένα μοναδικά ή ανώτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά αρώματος, γεύσης και υφής. Παρ’ όλα αυτά, οι παραδοσιακές ποικιλίες δεν συγκέντρωναν την προτίμηση ενός κρίσιμου

αριθμού παραγωγών που θα εγγυάται την διατήρηση τους -ιδιαίτερα όταν αυτές ξεφεύγουν από την «ορθόδοξη» εμφάνιση που εύκολα θα αποδεχτεί ο μέσος καταναλωτής. Η επικρατούσα εμπορική καλλιέργεια ντομάτας βασίστηκε κυρίως σε υβρίδια πρώτης γενιάς με αποδεκτή λεία, κόκκινη εμφάνιση που δίνουν υψηλές παραγωγές ομοιογενών καρπών μεσαίου μεγέθους και μακρά διάρκεια εμπορικής ζωής. Αυτά τα χαρακτηριστικά αναπτύχθηκαν και προτιμήθηκαν για να ταιριάζουν σε παραγωγές μεγάλης κλίμακας με κύρια έμφαση στην μαζική αποδοχή λόγω της εμφάνισης και λιγότερο στην θρεπτική αξία και γεύση της ντομάτας. Οι καταναλωτές όμως έχουν αρχίσει και το προσέχουν αυτό. Έρευνες της τελευταίας δεκαετίας σε Ευρώπη, Αμερική και Αυστραλία έχουν δείξει ότι, παρόλο που δεν υποβαθμίζεται η σημασία της εξωτερικής εμφάνισης, το κυριότερο παράπονο είναι η «χαμένη» γεύση και υφή ντομάτας από τις μοντέρνες ποικιλίες καθώς και το ότι είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν υψηλότερες τιμές για καρπούς με πλήρες άρωμα και γεύση. Όταν μάλιστα τα παραπάνω συνδυάζονται με βιολογικές μεθόδους καλλιέργειας, εντός εποχής και με προορισμό τοπικές αγορές, συγκεντρώνονται όλα τα επιθυμητά χαρακτηριστικά φρεσκάδας και θρεπτικής αξίας που αποδεδειγμένα έχουν αρχίσει να εστιάζουν το καταναλωτικό ενδιαφέρον.

Το παράδειγμα της έρευνας Σημαντικό ρόλο για μια στρατηγική διατήρησης της Αγρο-βιοποικιλότητας παίζει μεταξύ άλλων η διερεύνηση και αξιολόγηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των παραδοσιακών ποικιλιών όπως

Εικ. 2 Τεστ για τη σύγκριση γεύσης, υφής και εμφάνισης μεταξύ των ποικιλιών και δύο διαφορετικών χρόνων συγκομιδής (πρώιμη 4 ημερών και βέλτιστη) η προσαρμοστικότητα, η ευπάθεια σε ασθένειες, η ανταπόκριση στην οργανική λίπανση και η μεγιστοποίηση της εμπορικής διάρκειας ζωής. Τέτοιου είδους έρευνες δίνουν χρήσιμες πληροφορίες για την τελική επαναπροώθηση των ποικιλιών προς ένα διευρυμένο αριθμό παραγωγών οι οποίοι διαφορετικά δεν θα γνώριζαν την δυνατότητες ανταγωνιστικότητας αυτών των ποικιλιών.

Ένα τέτοιο παράδειγμα έρευνας συμπεριλάμβανε τέσσερις παραδοσιακές ποικιλίες ντομάτας οι οποίες είχαν εκτοπιστεί από την κυρίαρχη αγορά. Οι ποικιλίες αυτές, από Κ. Ευρώπη και Β. Αμερική, χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερα εξωτερικά χαρακτηριστικά (Εικ. 2):

Χρώμα από κόκκινο μέχρι πορτοκαλί και πράσινο, διάφορα μεγέθη και εξαιρετική γεύση. Μέσα σε διάστημα τεσσάρων καλλιεργητικών περιόδων μελετήθηκαν τα ιδιαίτερα γνωρίσματα τους όπως το προφίλ των χημικών συστατικών γεύσης (σάκχαρα, οξέα, πτητικά συστατικά αρώματος), η επίδραση της οργανικής λίπανσης και άλλων παραγόντων στα ποιοτικά χαρακτηριστικά. Επίσης πραγματοποιήθηκαν τεστ γεύσης, υφής και εμφάνισης σε δείγμα πολλών δεκάδων ατόμων για την αξιολόγηση των ποικιλιών και διερεύνηση της αποδοχής ελαφρώς πρώιμης συγκομιδής κάτι που θα αύξανε την περιορισμένη διάρκεια εμπορικής ζωής τους και την ανταγωνιστικότητα τους. Ταυτόχρονα με τις εργαστηριακές αναλύσεις διερευνήθηκε ο καλύτερος τρόπος προώθησης, μέσω καταστημάτων βιολογικών προϊόντων, με τη σύνθετη πώληση των τεσσάρων ποικιλιών (Εικ. 3) που δίνει έμφαση στις ιδιαιτερότητες και την ποιότητα καθεμίας.

Εικ. 3 Σύνθετη πώληση σε ξύλινο καλάθι με συνοδευτικές οδηγίες για τα χαρακτηριστικά των ποικιλιών και προτάσεις χρήσεως στο σπίτιΈρευνα του Ινστιτούτο Βιολογικής Γεωργίας του Πανεπιστημίου Βόννης, Γερμανία-σε συνεργασία με το Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων (Μ.Α.Ι.Χ.)

Η συνεργασία με το αντίστοιχο τοπικό Ίδρυμα Αγροτικών Ερευνών** με τη συμμετοχή σε ερευνητικά προγράμματα βιοκαλλιέργειας ντομάτας και παρουσιάσεις απευθυνόμενες σε παραγωγούς, γνωστοποίησαν τα αποτελέσματα των ερευνών και τις ίδιες τις ποικιλίες ως εμπορική πρόταση με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά τα οποία οι παραγωγοί μπορούν να εκμεταλλευθούν.

Τα συμπεράσματα που προέκυψαν από μια τέτοια ολοκληρωμένη έρευνα είναι χρήσιμα όχι μόνο για τις συγκεκριμένες ποικιλίες και τόπο καλλιέργειας αλλά και για κάθε παλιά ποικιλία ντομάτας με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που κινδυνεύει με εξαφάνιση. Αυτές οι ποικιλίες έδειξαν πως διαθέτουν ανώτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά και μπορούν να εκμεταλλευθούν τις ιδιαιτερότητες τους για την προώθηση τους σε μικρές ντόπιες αγορές. Η προτίμηση τους από μικρό-παραγωγούς μπορεί να επιτευχθεί ως παράλληλη συγκαλλιέργεια με τις κύριες ποικιλίες ντομάτας και η ανταγωνιστικότητα τους μπορεί να αυξηθεί με μια αποδεκτή ελαφρώς πρώιμη συγκομιδή. Η προώθηση τους ως σύνθετο προϊόν βοηθά τελικά στο να μειωθούν οι εμπορικές αδυναμίες, λόγω ιδιαίτερης εμφάνισης, κάθε μιας των ποικιλιών ξεχωριστά και επιτρέπει στον καταναλωτή να εξοικειωθεί και να εισάγει σταδιακά τις διαφορετικές ποικιλίες στις προτιμήσεις του.

Οι στρατηγικές τέτοιου είδους αποτελούν κομμάτι μόνο μιας γενικότερης αντιμετώπισης του προβλήματος της ελαττωμένης Αγρο-βιοποικιλότητας. Τα συμπεράσματα που εξάγονται μπορούν να αποτελέσουν μέρος της λύσης όταν χρησιμοποιούνται για να ενδυναμώσουν ένα μοντέλο αγροτικής παραγωγής που χαρακτηρίζεται από οικολογικές μεθόδους καλλιέργειας χαμηλών εισροών, τοπικά δίκτυα παραγωγής-κατανάλωσης και προώθηση της ποικιλομορφίας.

Χαρακτηριστικά δηλαδή μιας ανάπτυξης που αντιπαραβάλλεται των αιτίων της κρίσης που προέκυψαν από την κερδοσκοπική αντίληψη και ομοιογένεια.

Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την έρευνα, βιβλιογραφία:

επικοινωνία στο gisakis@ gmail . com

** Landwirtschaftskammer Nordrhein-Westfalen

Μέρος Δεύτερο

Προστασία, διατήρηση γενετικού υλικού

Νίκος Σταυρόπουλος, Στέλιος Σαμαράς, Α. Ματθαίου

ΕΘΙΑΓΕ – ΚΓΕΜΘ – Τράπεζα Γενετικού Υλικού.

Το γενετικό υλικό μπορεί να διατηρηθεί και προστατευθεί με 2 κύριους τρόπους, την διατήρηση Εκτός Τόπου ή εκτός του φυσικού περιβάλλοντος(Ex Situ) και την διατήρηση Επί Τόπου ή στο φυσικό περιβάλλον (In Situ). Παρακλάδι της Επί Τόπου διατήρησης αποτελεί η Διατήρηση στον Αγρό ή γενικότερα υπό καλλιέργεια (On Farm conservation) που εφαρμόζεται για την προστασία των παραδοσιακών πληθυσμών και ποικιλιών.

Εκτός Τόπου διατήρηση (Εx situ conservation)

Είναι ο πιο διαδεδομένος και ο πιο εύκολος σχετικά τρόπος διατήρησης.

Χρησιμοποιείται συνήθως για την διατήρηση σπόρων σε ειδικές αποθήκες-ψυγεία με συνθήκες που επιβραδύνουν το γήρας τους. Σε μικρότερη κλίμακα χρησιμοποιείται για την διατήρηση ιστών κλωνικά πολλαπλασιαζόμενων ειδών (δενδρώδεις καλλιέργειες, πατάτα κλπ.) με την χρήση υγρού Αζώτου ή διαλυμάτων ελάχιστης αύξησης ή περιέχοντα επιβραδυντήρες αύξησης σε συνθήκες In Vitro.

Κλωνικό υλικό διατηρείται επίσης υπό μορφή Φυτειών - Συλλογών υπαίθρου σε ειδικά Ινστιτούτα (Συλλογές Οπωροφόρων, αμπέλου, ελιάς κλπ.). Σε τέτοιες φυτείες μπορεί να διατηρηθούν επίσης και είδη που διατρέχουν κινδύνους στο φυσικό περιβάλλον, λόγω μικρών επισφαλών πληθυσμών, αλλαγών χρήσεων γης κλπ. Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται οι διάφορες συλλογές αρωματικών, φαρμακευτικών και καλλωπιστικών φυτών και άλλων αυτοφυών ειδών που διατηρούνται σε διάφορα ιδρύματα της χώρας.

α) Διατήρηση σπόρων

Η διατήρηση των σπόρων στηρίζεται στην από αιώνων εμπειρική παρατήρηση, που επαληθεύθηκε μεταγενέστερα και με πειραματισμό, ότι η διάρκεια ζωής των σπόρων αυξάνεται όσο μειώνεται η υγρασία τους και όσο μειώνεται η θερμοκρασία του χώρου όπου αυτοί διατηρούνται.

Οι σπόροι που η βιωσιμότητα τους επιμηκύνεται με την μείωση της υγρασίας τους και της θερμοκρασίας διατήρησης χαρακτηρίζονται ως Ορθόδοξοι (Orthodox).

Αντίθετα σπόροι που δεν έχουν αυτή την συμπεριφορά ονομάζονται Μη Ορθόδοξοι ή Δύστροποι (Recalcitrant).

Πρακτικά στις τράπεζες γενετικού υλικού διατηρούνται σήμερα μόνο ορθόδοξοι σπόροι. η διατήρησή τους στηρίζεται στην διαπίστωση ότι η βιωσιμότητά τους διατηρείται τόσο περισσότερο, όσο χαμηλότερη είναι η υγρασία τους και όσο χαμηλότερη είναι η θερμοκρασία του χώρου αποθήκευσης. Ειδικότερα έχει βρεθεί (κανόνες του Harrington, 1975) ότι:

- Όταν η υγρασία του σπόρου μειώνεται κατά 1% η διάρκεια της ζωής του διπλασιάζεται.

- Όταν η θερμοκρασία του χώρου αποθήκευσης μειωθεί κατά 5 βαθμούς Κελσίου, η διάρκεια της ζωής τους επίσης διπλασιάζεται.

- Η επίδραση της υγρασίας και της θερμοκρασίας είναι ανεξάρτητη και αθροιστική.

Πρόσφατες εργασίες έδειξαν ότι η βιωσιμότητα των σπόρων επιμηκύνεται σε πολλά είδη και με Υπερξήρανση (Ultra drying) σε επίπεδα 1,5-3% χωρίς οι τελευταίοι να κινδυνεύουν από νέκρωση. Η υπερξήρανση μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στη μείωση του κόστους γιατί μπορεί να επιτρέψει την ασφαλή διατήρηση ακόμη και σε κανονικές συνθήκες θερμοκρασίας, καθιστώντας περιττή την δαπανηρή χρησιμοποίηση των αποθηκών- ψυγείων.

β) Συλλογές – Φυτείες

Το γενετικό υλικό των κλωνικά αναπαραγόμενων ειδών διατηρείται κατ’ ανάγκη σε φυτείες υπαίθρου αφού δεν έχουν ακόμη βελτιωθεί στο βαθμό που πρέπει οι άλλες εναλλακτικές μέθοδοι διατήρησης τέτοιου υλικού.

Το γενετικό υλικό των πυρηνόκαρπων (Prunus spp) που συλλέχθηκε με χρηματοδότηση του FAΟ το 1984-86 από μεγάλο μέρος της ελληνικής επικράτειας (176 κλώνοι) διατηρείται σε φυτεία στο Ινστιτούτο Φυλλοβόλων Δένδρων της Νάουσας, όπου και αξιολογείται.

Το γενετικό υλικό της αμπέλου που συλλέχθηκε κατά τα έτη 1982-86 (567 κλώνοι) από ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο διατηρείται σε φυτεία στο Ινστιτούτο Αμπέλου Αθηνών. Εφεδρική συλλογή από 285 κλώνους εγκαταστάθηκε σε φυτεία του Κ.Γ.Ε. Μακεδονίας -Θράκης το 1987. Μικρότερες συλλογές δενδρωδών καλλιεργειών διατηρούνται σε διάφορα ερευνητικά ιδρύματα της χώρας. Συλλογή υπαίθρου με ιθαγενή αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά διατηρείται επίσης στο τμήμα Αρωματικών κα Φαρμακευτικών Φυτών του Κ.Γ.Ε.Μ.Θ.

Από τα λαχανικά, σε φυτείες υπαίθρου της ΤΓΥ διατηρείται γενετικό υλικό του Allium sativum (πράσου) που δεν σποροποιεί υπό τις συνθήκες της εύκρατης ζώνης, ενώ γενετικό υλικό πατάτας διατηρείται σε φυτεία του τμήματος Λαχανοκομίας του Κ.Γ.Ε.Μ.Θ. και με μορφή μικροκονδύλων. Μικρότερες φυτείες εργασίας υπάρχουν σε διάφορα ερευνητικά ιδρύματα της χώρας.

Οι φυτείες υπαίθρου παρουσιάζουν το πλεονέκτημα ότι, σε αντίθεση με την διατήρηση σπόρων, επιτρέπουν την εξέλιξη του διατηρούμενου είδους, και το μειονέκτημα ότι η εξέλιξη αυτή γίνεται υπό την επίδραση των συνθηκών της περιοχής όπου διατηρείται η συλλογή, οπότε ο πληθυσμός υπόκειται σε γενετική αλλοίωση (απόκλιση ή εκτροπή) και μετά από λίγα χρόνια δεν θεωρείται ότι αντιπροσωπεύει πιστά τις γονιδιακές συχνότητες του αρχικού πληθυσμού από τον οποίο προήλθε το δείγμα.

Η ΤΓΥ στη διαδρομή των 20 ετών από την ίδρυσή της συγκέντρωσε με σειρά εξερευνητικών αποστολών και διατηρεί στις εγκαταστάσεις της ή σε φυτείες υπαίθρου αρμόδιων ιδρυμάτων 7.220 δείγματα σπόρων ή κλωνικού πολλαπλασιαστικό υλικού. Το υλικό αυτό ανήκει σε 66 γένη ή 169 είδη καλλιεργούμενων φυτών ή άγριων συγγενών ειδών.

Διατήρηση Επί Τόπου ( In situ ) και στον Αγρό ( On Farm )

Αποκτά στις μέρες μας ολοένα και μεγαλύτερη αξία, σαν εργαλείο και μέσο για την ενίσχυση της γεωργίας και της ολοκληρωμένης αγρό- περιβαλλοντικής ανάπτυξης μη ανταγωνιστικών μειονεκτικών ορεινών και νησιωτικών περιοχών της χώρας.

Υπό το πρίσμα της σημασίας της πολυλειτουργικότητας της γεωργίας, με την προσπάθεια αυτή αναμένεται ότι θα ενισχυθεί η διατήρηση της γεωργίας σε μειονεκτικές περιοχές και θα αποφευχθεί η ερήμωση της επαρχίας και η διακοπή της συνοχής της χώρας. Η ύπαρξη ενός συνόλου ολοκληρωμένων κινήτρων μπορεί να ξαναζωντανέψει φθίνουσες παραμελημένες περιοχές, και να τις εντάξει σταδιακά στην κατηγορία των βιώσιμων. Η ενίσχυση επίσης της προστασίας του αγροτικού τοπίου (αγροτικοί δρόμοι, αναβαθμίδες (πεζούλες) προστασίας του εδάφους, γέφυρες, ρυάκια, δενδροστοιχίες, αισθητικές φυτοκοινωνίες, ανεμόμυλοι, υδρόμυλοι, παραδοσιακά εργοστάσια μεταποίησης κ.α. ) καθώς και η συνδυασμένη προβολή ιστορικών, τοπικών πολιτισμικών και τουριστικών στοιχείων μπορούν να διασφαλίσουν στη δοκιμαζόμενη ύπαιθρο σημαντικούς πόρους για τη βελτίωση της οικονομίας της.

Για όλα όμως τα παραπάνω, κρίσιμης σημασίας είναι η αναμόρφωση της εσωτερικής νομοθεσίας σπόρων, ώστε να καταστεί δυνατό να παραχθεί και διακινηθεί νόμιμα υπό συγκεκριμένους όρους επαρκές πολλαπλασιαστικό υλικό αυτών των αβελτίωτων εντόπιων ποικιλιών, που σήμερα απαγορεύεται. Η Ε.Ε. έχει ανοίξει το δρόμο με τη νομιμοποίηση της εμπορίας σπόρων αβελτίωτων ποικιλιών υπό ορισμένους όρους, και αναμένεται η εναρμόνιση της σχετικής εθνικής νομοθεσίας.

Επί τόπου ( In situ ) διατήρηση

Η επί τόπου (In situ) διατήρηση αποτελεί μια πιο σύνθετη και απαιτητική μορφή προστασίας που αφορά κυρίως το γενετικό υλικό των άγριων συγγενών ειδών.

Προϋποθέτει μεταξύ άλλων την επισήμανση περιοχών με υψηλό πλούτο ειδών, την ύπαρξη ειλικρινούς ενδιαφέροντος από τις τοπικές κοινωνίες, την θέσπιση νομοθεσίας, την δημιουργία οργάνων υλοποίησης και ελέγχου και την εξεύρεση πόρων για την υλοποίηση της προστασίας σε εθνικό επίπεδο. Το βασικό νομικό πλαίσιο έχει δημιουργηθεί με το Π.Δ. 80/1990 αλλά η ενεργοποίηση του έχει καθυστερήσει.

Η Τ. Γ. Υ έχει ήδη επισημάνει περιοχές με ιδιαίτερο γενετικό πλούτο ειδών και έχει εισηγηθεί για τον χαρακτηρισμό τους ως προστατευομένων ζωνών, στα πλαίσια των διατάξεων του ανωτέρω Προεδρικού Διατάγματος «περί προστασίας των Φυτογενετικών Πόρων της χώρας» του οποίου υπήρξε εισηγητής. Παράλληλα, και μέχρι να επιλυθούν τα συναφή θεσμικά, διοικητικά και οικονομικά προβλήματα έχει προταθεί η αξιοποίηση των ήδη προστατευόμενων μέσω άλλων προγραμμάτων περιοχών της χώρας ( εθνικών δρυμών, μνημείων της φύσεως, αρχαιολογικών χώρων, διαφόρων βιοτόπων κλπ. ) με απογραφή του γενετικού υλικού που αυτοφύεται σε αυτές και με λήψη μέτρων προστασίας και επιστημονικής του παρακολούθησης μέσα σ’ αυτούς τους χώρους.

Διατήρηση στον Αγρό (On Farm ), δηλαδή υπό συνθήκες καλλιέργειας ή εκτροφής. Έχουν επισημανθεί περιοχές όπου ακόμη διασώζεται η παραδοσιακή γεωργία και στις οποίες υπάρχει επείγουσα ανάγκη εφαρμογής μέτρων προστασίας της. Με τον τρόπο αυτό θα προστατευθούν και θα επιβιώσουν οι εντόπιοι πληθυσμοί και ποικιλίες δυναμικά στην καλλιέργεια και όχι μόνο σαν μουσειακός σπόρος στα ψυγεία της ΤΓΥ. Βασικό πλαίσιο για αυτή τη μορφή προστασίας αποτελεί ο κανονισμός αριθμ. 2078/92 της Ευρωπαϊκής Ένωσης που εκδόθηκε στα πλαίσια της αναθεωρημένης Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) και επιτρέπει την παροχή ενισχύσεων στους γεωργούς που καλλιεργούν εντόπιες παραδοσιακές ποικιλίες ή εκτρέφουν ζώα τοπικής ράτσας που κινδυνεύουν από εξαφάνιση, ώστε να προστατευθεί η βιοποικιλότητα στον Ευρωπαϊκό χώρο. Η χώρα έχει ήδη συντάξει εθνικό πρόγραμμα ενίσχυσης τέτοιων δραστηριοτήτων και το έχει υποβάλει για έγκριση και χρηματοδότηση στην Ε.Ε. Ο κανονισμός αυτός έχει σήμερα αντικατασταθεί με ένα πιο διευρυμένο και βελτιωμένο πλαίσιο δράσεων και ενισχύσεων, τον Κανονισμό 1257/99.

Έμμεση προστασία των παραδοσιακών ποικιλιών στον αγρό μπορεί να επιτευχθεί και μέσα από προγράμματα ολοκληρωμένης ή οικολογικής γεωργίας, δεδομένου ότι οι παραδοσιακές ποικιλίες είναι άριστα προσαρμοσμένες στη γεωργία των χαμηλών απαιτήσεων (low input agriculture) και έχουν συνήθως γενικευμένη γενετική αντοχή σε πολλά παθογόνα ώστε να αποτελούν άριστο γενετικό υλικό για τέτοια προγράμματα.

Πέρα από την βασική αυτή κατεύθυνση, υπάρχει επίσης μια πρόσφατη τάση για την επιλογή και δημιουργία ποικιλιών από αυτό το υλικό που θα είναι κατάλληλες για περιβαλλοντικά φιλική γεωργία (μεγαλύτερη φυσική αντοχή σε ασθένειες, λιγότερες απαιτήσεις σε εισροές, καλύτερη ποιότητα κλπ.) που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για οικολογικές καλλιέργειες.(2)

Πηγές

1. Η γεωργική βιοποικιλότητα και το έργο της Ελληνικής Τράπεζας Γενετικού Υλικού.

2. Σύγχρονες τάσεις στην προστασία και αξιοποίηση των φυτογενετικών πόρων. Σταυρόπουλος, Σ. Σαμαράς, Α. Ματθαίου ΕΘΙΑΓΕ, ΚΓΕΜΘ.

3. Η προστασία και αξιοποίηση των εντόπιων παραδοσιακών ποικιλιών σανεργαλείο για την ανάπτυξη της υπαίθρου Σ. Σαμαράς, Ν. Σταυρόπουλος, Α. Ματθαίου ΕΘΙΑΓΕ - ΚΓΕΜΘ Τράπεζα Γενετικού Υλικού

Συλλογή ντόπιων ποικιλιών

Από το την Ιταλική οργάνωση «κοινοτική τράπεζα σπόρων, για τη στρατηγική διατήρησης των ντόπιων ποικιλιών» και το Καναδικό πρόγραμμα ντόπιων ποικιλιών «πώς να διατηρήσεις τους δικούς σου σπόρους».

Προσδιορισμός των προτεραιοτήτων για την συλλογή Δεν μπορούμε ούτε χρειάζεται να συλλέγουμε οτιδήποτε. Αρχίστε να συλλέγετε τα φυτά που κινδυνεύουν να εξαφανιστούν και τα πιο σημαντικά για τον ντόπιοπληθυσμό.

Αυτό σημαίνει, όχι μόνο τα καλλιεργούμενα φυτά. Συμπεριλάβετε και τα σημαντικά άγρια φυτά που χρησιμοποιούμε για τροφή, για ίνες ή για φάρμακα ή που έχουν κάποια άλλη αξία-ακόμη και τα αυτοφυή απ’ τα οποία προέρχονται οι ντόπιες καλλιέργειες.

Ότι αφορά τη συλλογή σπόρων από τα δικά μας φρούτα και λαχανικά και τη φύλαξή τους ως την εποχή της σποράς είναι μια σημαντική εργασία, γιατί δίνει αίσθημα αυτάρκειας και συνέχειας.

Αποταμιεύοντας σωστά σπόρους που χρειαζόμαστε σημαίνει ότι ανεξαρτητοποιούμαστε από τις εταιρείες που τους εμπορεύονται και φυσικά εξοικονομούμε χρήματα. Επίσης σαν καλλιεργητές μπορούμε μ’ αυτόν τον τρόπο, να αναπτύξουμε είδη που προσαρμόζονται καλύτερα στις δικές μας ιδιαίτερες καλλιεργητικές συνθήκες αλλά και να βοηθήσουμε στη διατήρηση ντόπιων ποικιλιών που κινδυνεύουν να εξαφανιστούν. Φυσικά, αποταμίευση σπόρων από τέτοιες ποικιλίες προϋποθέτει την σωστή εφαρμογή όλων των τεχνικών εκείνων που διασφαλίζουν την καθαρότητα μιας ποικιλίας.

Η φύλαξη σπόρων είναι σχετικά μια εύκολη δουλειά αλλά χρειάζονται και κάποιες στοιχειώδεις γνώσεις για να γίνει σωστά.

Καλλιεργούμενα φυτά.

1. Να σωθεί το σπάνιο και μοναδικό.

Να συλλέγετε κάθε ζωντανό φυτό, σπόρο, ρίζα ή τμήματα φυτού καλλιεργούμενων ποικιλιών που οι ντόπιοι αγρότες και ανθοκόμοι θεωρούν σπάνιο ή μοναδικό στην περιοχή. Αν καλλιεργείται από λίγα μόνο άτομα είναι σπάνιο.

2. Σώστε το χωρίς να δίνετε σημασία στην γενεαλογία του. Δεν σημαίνει ότι οφείλετε να διασώσετε και οποιοδήποτε φυτό έχει ηλικία 10.000 ετών ή που είναι πιστοποιημένη η παρουσία όλων των γενών και διασταυρώσεών του στην περιοχή. Αν υπάρχει κάποια προτεραιότητα στην επιχείρηση διάσωσης αυτή θα πρέπει να αφορά κάποιο σπάνιο ή μοναδικό είδος για τους ντόπιους καλλιεργητές. Το καλαμπόκι στην Αιθιοπία βρίσκεται αρκετά μακριά από τον τόπο καταγωγής του αλλά οι ντόπιες ποικιλίες είναι μέγιστης αξίας για τους ανθρώπους που το καλλιεργούν. Ακόμα και οι «εμπορικές» ποικιλίες με τα μοντέρνα ονόματα μπορεί να έχουν αξία και αυτές στις τοπικές συνθήκες και να αξίζει να τις διατηρήσουμε. Μια άλλη ένδειξη αν είναι σημαντική για τους καλλιεργητές σημαίνει ότι η ποικιλία αυτή είναι σημαντική.

3. Μην ξεχνάτε τις μεταλλαγές.

Στην αναζήτηση ποικιλιών που κινδυνεύουν να εξαφανιστούν μην παραμελείτε τις τυχαίες μεταλλαγές που εμφανίζονται στον αγρό και φαίνονται να προσφέρουν κάτι χρήσιμο. Οι ποικιλίες και τα είδη που έχουν προσαρμοστεί στην περιοχή (οικότοποι) ακόμη κι αν δεν είναι ανεξάρτητοι, αξίζει να διασωθούν. Μια ποικιλία σταριού που αντέχει την αλκαλικότητα ή ένα καρπούζι ανθεκτικό στις ασθένειες είναι σημαντικά.

Αυτοφυή ποώδη φυτά

1. Ακόμη και ο πιο μίζερος και λιγότερο παραγωγικός συγγενής μπορεί να περιέχει πολύτιμα γονίδια και να αξίζει επομένως να διασωθεί. Πολλά σπάνια φυτά που βρίσκονται σε άγρια κατάσταση είναι καλύτερα να αφεθούν στο φυσικό τους περιβάλλον και να προστατευτούν παρά να γίνουν τρωτά με την συλλογή των λίγων σπόρων που παράγουν. Αξίζει τον κόπο να επενδύσουμε στην προστασία και την ενθάρρυνση ανθρώπων που θα κάνουν εθελοντικά αυτή την εργασία.

2.Τα ποώδη φυτά μπορούν να συλλεχθούν. Ενώ δεν συμβουλεύουμε να ενθαρρυνθούν οι αγρότες ώστε να παράγουν σε μεγάλες ποσότητες τα πιο ανθεκτικά ποώδη, θυμόμαστε ότι αυτοί οι «φτωχοί συγγενείς» των καλλιεργειών μας συμβάλλουν καμιά φορά με τα γονίδιά τους, στην βελτίωση των τοπικών ειδών. Αυτοί οι ποώδεις, πρόγονοι θα πρέπει να συλλέγονται απ’ τους αγρούς μόνο αν κάποια αλλαγή στις γεωργικές πρακτικές θα τα οδηγούσε στην εξαφάνισή τους.

Η καλύτερη περίοδος για συλλογή

Οι εθνικές και διεθνείς αποστολές συλλογής παίρνουν δείγματα από κάποιον αγρό μια μόνο μέρα και μπορούν μόνο να ελπίζουν ότι πέτυχαν τη σωστή μέρα όπου ο θερισμός συλλογή σπόρων βρίσκεται στο ζενίθ του. Είναι μοιραίο να βρουν φυτά σε πρώιμη ή όψιμη ωρίμανση ή φυτά που εμφανίζουν άλλες ιδιότητες σε άλλες περιόδους του χρόνου. Αντίθετα οι ντόπιοι αγρότες /συλλέκτες μπορούν και συλλέγουν τον σπόρο των φυτών όταν το φυτό είναι έτοιμο-όχι μόνο όταν ο επιστήμονας είναι έτοιμος.

Επαληθεύεστε και συλλέξτε πάνω από μια φορά. Δεν μπορείτε να μαζέψετε σπόρους ή ρίζες πριν αυτές να είναι έτοιμες για συλλογή. Κάντε την συλλογή σας καταμερίζοντας την μέσα σε μια περίοδο (ώστε να μην παρεμβαίνετε πολύ) έτσι ώστε να μπορείτε να συλλέξετε φυτά και πρώιμης και όψιμης ωρίμανσης.

Αν είναι δυνατόν, πηγαίνετε στους αγρούς από πριν όταν το μεγαλύτερο μέρος των φυτών δεν έχει ακόμη ωριμάσει, και μαζέψτε υποδειγματικά συγγενή σε εκείνα τα φυτά που είναι πιο κοντά στην ωρίμανση. Επιστρέψτε εκ νέου όταν η καλλιέργεια δεν έχει ακόμη θεριστεί και αναζητήστε φυτά όψιμης ωρίμανσης που έχουν καρπό μεγαλύτερο και εμφανίζουν άλλες γενετικές ιδιότητες.

Μπορείτε να ζητήσετε απ’ τους αγρότες να αφήσουν μερικά φυτά με πράσινα φύλλα (λαχανικά) να σποριάζουν, αυτά να τα ξεπατώσουν όταν εξαντληθεί η παραγωγή φύλλων. Ανάλογα με τους σκοπούς σας μπορείτε να ανακατέψετε τα δείγματα πρώιμης και όψιμης ωρίμανσης απ’ τον ίδιο αγρό ή να τα φυλάξετε χωριστά.

Μερικές καλλιέργειες χρειάζονται ιδιαίτερη μεταχείριση. Καλλιέργειες όπως τα κολοκυθάκια, οι κολοκύθες και τα καρπούζια απαιτούν μια περίοδο μετά την ωρίμανση πριν οι σπόροι τους φτάσουν στο μέγιστο της ζωτικότητας τους. Για τα κολοκυθοειδή (όπως αυτά που αναφέραμε) χρειάζονται περίπου 40 μέρες μετά την επικονίαση ή 20 μέρες ακόμα αφού ο καρπός φτάσει στο μέγιστο μέγεθός του πριν μπορέσουμε να μαζέψουμε τους σπόρους. Αλλιώς το επίπεδο βλαστικότητας μπορεί να παραμείνει στο μηδέν.

Στρατηγική συλλογής

Η ποικιλότητα και οι αντιξοότητες είναι τα κλειδιά. Να είστε αρκετά μεθοδικοί και παρατηρητικοί μαζεύοντας τα διάφορα είδη. Συλλέξτε τα αδύνατα, καχεκτικά και ασθενικά φυτά που παρ’ όλες τις αντιξοότητες επιβίωσαν.

Μπορεί κάποτε να σώσουν την καλλιέργειά σας.

1. Προσέξτε τον πληθυσμό στον αγρό , κάποιο τοπικό είδος ή κάποιο μείγμα και δείτε συνολικά τις παραλλαγές. Κοιτάξτε ακόμα το φυτό ως σύνολο-όχι μόνο τους καρπούς ή τα χαρακτηριστικά του σπόρου. Μην μαζεύετε σπόρους μόνο απ’ τα φυτά που είναι πιο γόνιμα ή που σας φαίνονται καλύτερα.

Μαζέψτε με επιμέλεια σπόρους από φυτά που έχουν λίγους αλλά και απ’ αυτά που έχουν πολλούς. Υπολογίστε πόσος σπόρος μπορεί να αποταμιευτεί.

Μιλήστε με τους αγρότες. Μην παίρνετε ποτέ μεγάλη ποσότητα απ’ αυτό που άφησε ο αγρότης ή από κάποιο σπάνιο σπόρο. Ανήκει πρωταρχικά στην οικογένεια της αγροτικής επιχείρησης.

2. Να είσαστε μεθοδικοί και να ψάχνετε για παραλλαγές. Ένα τυχαίο δείγμα που πήραμε σε κάποιο αγρό δεν είναι αρκετό αν θέλουμε να έχουμε σπάνιες μορφές ή όλες τις υπάρχουσες παραλλαγές. Μαζέψτε σπόρους από ένα και μόνο φυτό κάθε λίγα βήματα κάνοντας μερικές διαδρομές μέσα στον αγρό και έτσι θα έχετε μαζέψει μεγαλύτερο μέρος του δείγματος. Στη συνέχεια γυρίστε πάλι στον αγρό και ψάξτε για τα πιο σπάνια δείγματα ώστε να καταστήσετε την συλλογή σας πιο αντιπροσωπευτική.

3. Το ιδιαίτερο πρόβλημα των άρρωστων δειγμάτων . Αν το δείγμα σας περιέχει σπόρους που έχουν ήδη βλαστήσει ή έχουν καταστραφεί από έντομα, όλη η συλλογή μπορεί να πάει χαμένη. Κανονικά, τέτοια προβλήματα μπορούν να τεθούν υπό έλεγχο χρησιμοποιώντας παραδοσιακές πρακτικές, πρέπει όμως να κρατήσουμε αυτούς τους σπόρους χωριστά από τ’ άλλα δείγματα για να μην απλωθεί η ζημιά. Να θυμάστε ότι οι σπόροι που άντεξαν την μόλυνση και διατηρούνται ακόμη ζωντανοί μπορεί να αποδειχθούν πολύτιμοι.

4. Το μέγεθος του δείγματος είναι μεταβλητό . Το μέγεθος του δείγματος της συλλογής σας θα ποικίλει ανάλογα με το είδος των φυτών που συλλέγετε. Τα φυτά ανοιχτής γονιμοποίησης παρουσιάζουν περισσότερες παραλλαγές και απαιτούν μεγαλύτερη και πιο εκτεταμένη συλλογή σπόρων για το δείγμα. Τ’ αυτογονιμοποιούμενα φυτά, παρουσιάζουν λιγότερες παραλλαγές και γι’ αυτό χρειάζονται λιγότεροι σπόροι. Το μέγεθος του δείγματος σας θα εξαρτηθεί ακόμα απ’ το πώς θα θέλετε να το χρησιμοποιήσετε μετά την συλλογή. Αν είναι δυνατόν, το δείγμα θα πρέπει να διαιρεθεί σε δυο ή περισσότερα μέρη τα οποία να αποθηκευθούν σε διαφορετικά σημεία.

Θυμηθείτε ακόμα ότι χρειάζεται να έχουμε αρκετούς σπόρους ώστε να μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε μια μικρή ποσότητα για να το καλλιεργήσουμε στον αγρό ενώ ο υπόλοιπος θα παραμείνει αποθηκευμένος. Αποφύγετε λοιπόν να βάλετε όλα τα αυγά (σπόρους) στο ίδιο πανέρι!

Καλλιέργειες με σταυρογονιμοποιούμενα φυτά. Για να έχετε όσο το δυνατόν περισσότερες παραλλαγές σ’ ένα δείγμα σταυρογονιμοποιούμενων φυτών μαζέψτε ένα δείγμα 50 σπόρων παρμένων στην τύχη από 50-100 φυτά. Αυτό σημαίνει ένα σακούλι – δείγμα περίπου 2500-3000 σπόρων θα είναι αρκετό για να μπορέσετε να χωρίσετε την συλλογή και να την αποθηκεύσετε σε περισσότερα μέρη. Είναι ακόμα αρκετοί για να μπορέσετε να καλλιεργήσετε μερικούς απ’ αυτούς χωρίς να κινδυνεύετε να χάσετε ολόκληρο το δείγμα.

Καλλιέργειες με αυτογονιμοποιούμενα φυτά. Για τ’ αυτογονιμοποιούμενα φυτά (κριθάρι, ρύζι, στάρι, μπιζέλια, σόργο κλπ.) και για όλους τους βολβούς, συλλέξτε μικρότερες ποσότητες ανά φυτό αλλά επιλέξτε από περισσότερα φυτά του αγρού.

Δενδρώδη φυτά. Για τα δέντρα, 2-3 μοσχεύματα για καθένα απ’ τα 10-15 αναγκαία φυτά αποτελούν καλό ξεκίνημα ανάλογα με το πόσο χώρο θα έχετε στη διάθεσή σας για πολλαπλασιασμό και τις διαστάσεις του χώρου και της συλλογής.

Αρχειοθέτηση της συλλογής. Δέκα λεπτά για να σημειώσετε επί τόπου πληροφορίες και για να μιλήσετε με τον αγρότη μπορεί να σας δώσουν περισσότερες γνώσεις πάνω στην αξία του δείγματος των σπόρων απ’ ότι ένας χρόνος επιτυχημένων και αποτυχημένων πειραματισμών στο εργαστήριο. Αντίθετα με τις κλασικές ερευνητικές αποστολές, μπορείτε να έχετε τον χρόνο για να παρακινήσετε τον αγρότη να κάνει μια εκτίμηση της κατάστασης στον αγρό (Η αρχειοθέτηση είναι ζωτικής σημασίας).

1. Οι ετικέτες είναι βασικές

Οι φάκελοι των σπόρων, τα δοχεία ή τα κουτιά πρέπει να φέρουν ετικέτες προστατευμένες απ’ την υγρασία, καλύτερα εσωτερικά και όχι εξωτερικά και μια ξεχωριστή ετικέτα ή κάποιο φύλλο χαρτί. Τα στοιχεία θα πρέπει να κρατηθούν σε μια λίστα – αρχείο. Ετικέτες και λίστα είναι βασικά για την χρηστικότητα της συλλογής για μακρύ χρονικό διάστημα. Το δείγμα των σπόρων όσο και η καταχώρηση των στοιχείων πρέπει να γίνουν έτσι ώστε αυτά να επιζήσουν μετά από το σκοπό σας και από σας τους ίδιους.

2. H πληροφορία πρέπει να είναι σύντομη άλλα πλήρης .

Αν η ποσότητα των ζητούμενων πληροφοριών απαιτεί πολύ χρόνο ή συλλέγεται δύσκολα, η δουλειά δεν θα γίνει ποτέ σωστά. Η πληροφορία στην ετικέτα θα πρέπει να έχει ήδη συνταχθεί στον αγρό και να είναι σύντομη.

Η ελάχιστη πληροφορία που αφορά τα υλικά που συλλέξαμε και η λίστα αρχείο περιλαμβάνει:

-Ντόπιο όνομα του φυτού όσο το δυνατόν πιο ακριβές.

-Προέλευση ή τόπος και περιοχή της συλλογής (συμπεριλαμβανομένης της ακριβούς απόστασης από κάποιο γνωστό τοπογραφικό σημείο αναφοράς).

-Ημερομηνία συλλογής

-Όνομα του συλλέκτη

-Ο αριθμός της συλλογής αν υπάρχει

-Όνομα του δωρητή και διεύθυνσή του.

Πάνω στο κουτί των σπόρων

Ετικέτες:

1. Μια στο εξωτερικό του κουτιού

2. Μια άλλη στο εσωτερικό του

3. Μια Τρίτη με την λίστα – αρχείο ή το φύλλο χαρτιού.

Πληροφορίες πάνω στην ετικέτα:

1. Το όνομα του είδους

2. Το όνομα ή ονόματα της ποικιλίας

3. Όνομα του αγρότη και διεύθυνση

4. Όνομα του συλλέκτη και διεύθυνση

5. Τόπος απ’ όπου συλλέχτηκε το υλικό (περιγραφή της θέσης)

6. Ημερομηνία συλλογής

7. Ημερομηνία αποθήκευσης

8. Χώρος αποθήκευσης και περαιτέρω στοιχεία.

3. Οι καρτέλες μπορεί να είναι πιο ακριβείς

Να σημειωθεί ότι οι περαιτέρω πληροφορίες θα προστεθούν όταν δεν θα ’μαστε πια στον αγρό και μεγάλο μέρος τους μπορεί να παρθεί από τυποποιημένες πληροφορίες. Θα είναι κίνηση σπάνιας ευγένειας να προμηθεύσουμε τον δωρητή των σπόρων μ’ ένα αντίγραφο αυτών των πληροφοριών, την διεύθυνση του χώρου όπου θα αναπαραχθούν και θα αποθηκευθούν, για την περίπτωση που χάσει την καλλιέργεια και χρειαστεί να ξαναρχίσει.

Η τουλάχιστον να ρωτήσουμε τον δωρητή αν υπάρχουν άλλα είδη που έχει χάσει ή που ψάχνει και σ’ αυτή την περίπτωση να τον βοηθήσουμε να τα βρει.

Υπάρχουν και άλλες σπουδαίες πληροφορίες προαιρετικές ανάλογα με το είδος της συλλογής.

Σιγουρευτείτε ότι σημειώνετε τα ειδικά χαρακτηριστικά των φυτών που συλλέχτηκαν που δεν είναι προφανή κοιτάζοντας τους σπόρους ή τα μοσχεύματα. Αν οι ντόπιοι σύμβουλοι ή οι δωρητές των σπόρων υποστηρίζουν ότι το υλικό είναι ανθεκτικό στο κρύο ή σπάνιο, σημειώστε στην ετικέτα της συλλογής στον αγρό και στη λίστα αρχείο.

Αν στον ίδιο αγρό πάρθηκαν φωτογραφίες, δείγματα για φυτολόγιο ή δείγματα από άλλες καλλιέργειες ή βότανα, σημειώστε το κι αυτό. Αν το περιβάλλον είναι ασυνήθιστο (για παράδειγμα αν είναι αλατούχο) ή αν παρατηρηθεί ότι το φυτό μπορεί να αναπτυχθεί καλά σε κάποιο συγκεκριμένο μικρό – περιβάλλον, θεωρήστε το αξιόλογη πληροφορία.

Στη λίστα /φύλλο αρχειοθέτησης

Λίστα:

Δυο αντίγραφα που θα τηρούνται χωριστά για την περίπτωση πυρκαγιάς ή απώλειας

Πληροφορίες στη λίστα:

1 Αντίγραφο της ετικέτας στην οποία αναγράφονται οι πληροφορίες.

2 Λεπτομερή περιγραφή του χώρου όπου είναι τοποθετημένο το δείγμα.

3 Τεστ βλαστικότητας και καταγραφή των βλαστήσεων

4 Παρατηρήσεις του αγρότη και του συλλέκτη

5 Σπάνια χαρακτηριστικά του φυτού / σπόρου

6 Ασυνήθιστη διαμόρφωση του τοπίου όπου έγινε η συλλογή.

7 Επιβεβαίωση ότι κοινοποιήθηκαν στον αγρότη η αποθήκευση και οι πληροφορίες της λίστας.

Καθαρισμός αποξήρανση και αποθήκευση των σπόρων

Από την Ιταλική οργάνωση «κοινοτική τράπεζα σπόρων, για τη στρατηγική διατήρησης των ντόπιων ποικιλιών» το Καναδικό πρόγραμμα ντόπιων ποικιλιών «πώς να διατηρήσεις τους δικούς σου σπόρους».

και το Πελίτι

Βασικές οδηγίες για τη συγκομιδή σπόρων. Αν θέλετε να συγκομίσετε σπόρους, αφήστε, τους πρώτους καρπούς να ωριμάσουν κανονικά π.χ. την πρώτη ντομάτα, τα πρώτα φασόλια κλπ. Οι πρώτοι καρποί παίρνουν τους περισσότερους χυμούς του φυτού και έχουν τα καλύτερα χαρακτηριστικά της ποικιλίας. Είναι καλό να συλλέγουμε σπόρους και από τη μέση της καλλιεργητικής περιόδου και από το τέλος. Γιατί αν συλλέγουμε μόνο από την αρχή θα οδηγηθούμε σε πρώιμες ποικιλίες. Για φυτά με σπόρους που ωριμάζουν και ξηραίνονται πάνω στο φυτό, όπως το καλαμπόκι, τα φασόλια, τα μπιζέλια, τα μαρούλια, τα κουκιά, κλπ. συγκεντρώστε μόνο τους σπόρους που έχουν ωριμάσει εντελώς. Το φυτό μπορεί να έχει αρχίσει να πεθαίνει προτού οι σπόροι είναι έτοιμοι για συλλογή. Κάντε τη συγκομιδή όταν οι σπόροι είναι ξεροί (όχι υγροί από την πρωινή δροσιά ή μετά από βροχή), μαζέψτε τους σπόρους λίγο πριν οι πρώτοι σπόροι αρχίσουν να σκάζουν και να πέφτουν στο έδαφος, όπως γίνεται με τα δημητριακά ή όταν ο λοβός γίνει καφέ και εύθραυστος όταν πρόκειται για φασόλια.

Για ν’ αποφύγετε όμως τους μύκητες, είναι καλύτερα να μαζεύετε συνέχεια τους σπόρους προς το τέλος της καλλιέργειας του φυτού, έτσι ώστε οι ώριμοι σπόροι να μη μένουν στο φυτό για πολύ καιρό.

Για τα φυτά με σαρκώδη καρπό, όπως κολοκύθες, πεπόνια, κ.ά. να είστε υπομονετικοί. Μαζέψτε μόνο τους ώριμους καρπούς. Το φυτό μπορεί να είναι εντελώς νεκρό ως την ώρα που θα είναι έτοιμο για συγκομιδή. Τις κολοκύθες τις αφήνουμε ένα μήνα αφού ωριμάσουν και μετά τις κόβουμε για να πάρουμε το σπόρο τους. οι κολοκύθες δεν μαλακώνουν αλλά, συνεχίζουν να ωριμάζουν για λίγους μήνες αφού κοπούν από το βλαστό.

Για να συλλέξετε σπόρους μελιτζάνας κόψτε τους ώριμους καρπούς και αφήστε τους να μαλακώσουν τόσο που να μην τρώγονται πια. Για να επιταχύνεται τη διαδικασία μπορείτε να χαράξετε τη σάρκα της μελιτζάνας σε τέσσερα σημεία, έτσι ώστε να αρχίσει να σαπίζει πιο γρήγορα.

Οι σπόροι είναι έτοιμοι για συγκομιδή όταν διαχωρίζονται εύκολα από τη σάρκα, όταν τους τρίβετε κάτω από νερό. Παράδειγμα, μαζέψτε όλους τους σπόρους και τη σάρκα σ’ ένα μεγάλο δοχείο ή κουβά με νερό και απελευθερώστε τους σπόρους με τα δάχτυλά σας.

Συνήθως οι ώριμοι και υγιείς σπόροι βυθίζονται, αν όμως οι σπόροι που επιπλέουν δείχνουν καλύτεροι από αυτούς που βυθίστηκαν ίσως τα πράγματα να είναι ανάποδα για το φυτό σας. (Μερικές φορές οι καλοί σπόροι κολοκύθας μπορεί να επιπλέουν ενώ οι νεκροί βυθίζονται). Αυτό διευκολύνει πολύ τον καθαρισμό των σπόρων απλά τρίψτε για να φύγει η σάρκα από τους καρπούς από το πάνω μέρος. Μετά προσθέστε καθαρό νερό, στριφογυρίστε το και πετάξτε αυτό το νερό. Συνεχίστε με λίγα ακόμη πλυσίματα μέχρι να απομείνουν μόνο οι σπόροι στον πάτο. Στραγγίστε τους και στεγνώστε τους αμέσως.

Με παρόμοιο τρόπο μπορείτε να καθαρίσετε τους σπόρους από το αγγούρι, με τη διαφορά ότι το αγγούρι δεν χρειάζεται να σαπίσει αρκεί να έχει ωριμάσει καλά.

Προσέξτε ότι οι σπόροι δεν πρέπει να μείνουν για πολύ μέσα στο νερό γιατί μπορεί να απορροφήσουν υγρασία, να φουσκώσουν και ν’ αρχίσουν να βλασταίνουν. Μερικοί σπόροι ωφελούνται από περίοδο «ζύμωσης» μέσα στο νερό πριν τους καθαρίσετε από τον καρπό. Στην τομάτα π.χ. αυτή η επεξεργασία λέγετε ότι μειώνει τις πιθανότητες για κάποιες ασθένειες που προσβάλλουν τον καρπό κατά τη περίοδο της βλάστησης.

Για να συλλέξετε σπόρους ντομάτας κόψτε τους ώριμους καρπούς στη μέση, αφαιρέστε το ζελατινώδες υγρό με τους σπόρους και βάλτε το μέσα σ’ ένα σουρωτήρι τσαγιού. Ξεπλύνετε με άφθονο νερό και τρίψτε απαλά με τα χέρια σας τη ζελατίνη. Απλώστε τους σπόρους σε λαδόκολλα για να στεγνώσουν.

Για να συλλέξετε σπόρους πιπεριάς αφήστε τον καρπό πάνω στο φυτό ωσότου κοκκινίσει (άσχετα από την ποικιλία).Στις πιπεριές προτείνεται να συλλέγουμε από το δεύτερο καρπό και μετά. Κόψτε τον καρπό και αφαιρέστε τη σάρκα του.

Τρίψτε ελαφρά τους σπόρους ώστε να διαχωριστούν και απλώστε τους σε λαδόκολλα να στεγνώσουν.

Για το αντίδι ξεπατώστε το και βρέξτε το 2-3 φορές με το ποτιστήρι από βραδύς πολύ καλά. Το πρωί πριν στεγνώσει τελείως τινάξτε το και λιχνίστε το στον αέρα.

Για να πάρουμε σπόρους από το καρότο, το ρεπάνι, τον μαϊντανό, το λάχανο, το κουνουπίδι, το μπρόκολο, τον άνηθο, το σέλινο, αφήνουμε ορισμένα φυτά να ωριμάσουν κανονικά και τα κρατάμε χωρίς να τα κόψουμε γιατί τον δεύτερο χρόνο θα μας δώσουν σπόρο.

Ξήρανση.

Βεβαιωθείτε ότι οι σπόροι είναι εντελώς στεγνοί πριν τους αποθηκεύσετε. Αυτό επιτυγχάνετε καλύτερα αργά και σταθερά. Μετά τον καθαρισμό αφήστε τους σπόρους για μια εβδομάδα σ’ ένα ξηρό και καλό αεριζόμενο μέρος.

Βασικές αρχές που πρέπει να έχετε υπόψη σας

Αφού στεγνώσουν οι σπόροι, να μην τους εκθέσετε σε υγρασία. Η εσωτερική υγρασία (όταν συσκευάζονται) είναι επικίνδυνη για τους αποθηκευμένους σπόρους. Αποφεύγετε την υπερβολική ξήρανση, γιατί συνήθως είναι πολύ απότομη και μπορεί να καταστρέψει το έμβρυο. Οι θερμοκρασίες πάνω από 38^ο C μπορούν να προξενήσουν βλάβες στο σπόρο. Ανακατέψτε τους απλωμένους σπόρους μια φορά τη μέρα για να βεβαιωθείτε ότι θα στεγνώσουν ομοιόμορφα.

Οι αποξηραμένοι σπόροι σπάνε αντί να λυγίζουν. Μετά αποθηκέψτε τους σπόρους σε πάνινα σακουλάκια, μεταλλικά δοχεία, σε γυάλινα δοχεία ή αεροστεγή δοχεία, με κατάλληλες ετικέτες που να προσδιορίζουν τον σπόρο και τη χρονολογία της συγκομιδής.

Αν συσκευάσετε τους σπόρους σε γυάλινα ή μεταλλικά δοχεία, μπορείτε να προσθέσετε μέσα σ’ ένα τούλι μια ποσότητα ασβέστη για να συγκρατεί την υγρασία και να εμποδίζει την ανάπτυξη εντόμων.

Αποθηκέψτε σ’ ένα δροσερό και ξηρό μέρος. Η υγρασία είναι ο πιο αρνητικός παράγοντας για τη βιωσιμότητα των σπόρων. Οι σπόροι μπορούν να επιβιώσουν στην έρημο πολύ περισσότερο απ’ ότι σ’ ένα δροσερό αλλά υγρό περιβάλλον.

Για ν’ αποθηκεύσετε σπόρους σ’ ένα ράφι τους σπιτιού σας θα πρέπει η θερμοκρασία να είναι κάτω από 18ο C και ο χώρος να είναι προστατευμένος από υγρασία.

****

Οι σπόροι είναι ζωντανοί! Αν και είναι σε λανθάνουσα κατάσταση, χρειάζονται τη σωστή φροντίδα για να διατηρήσουν τη ζωή μέσα τους. Μετά τη συλλογή τους μπορούν να ξηραθούν σε ζεστό και ξηρό μέρος με καλό αερισμό. Η θερμοκρασία δεν πρέπει ποτέ να ξεπεράσει τους 25ο C για να μην καταστραφεί ο σπόρος. Όταν έχει την σωστή ξηρότητα ο σπόρος πρέπει να σπάζει και όχι να λυγίζει.

Αμέσως μετά από την ξήρανση μεταφέρετε τους σπόρους σε βάζα που κλείνουν αεροστεγώς. Έτσι θα προστατευτούν από την υγρασία της ατμόσφαιρας.

Αν ο σπόρος στεγνώσει σωστά μπορεί να αποθηκευτεί και στην κατάψυξη για μεγαλύτερη διάρκεια ζωής. Μην κάνετε το ίδιο και με τους υγρούς σπόρους, γιατί θα καταστραφούν. Το επόμενο καλύτερο μέρος για την αποθήκευση των σπόρων είναι το ψυγείο, μετά κάποιο δροσερό μέρος με όσο το δυνατόν μικρότερες διακυμάνσεις στη θερμοκρασία. Αν βγάλετε το σπόρο από την κατάψυξη ή το ψυγείο αφήστε να πάρει σιγά, σιγά τη θερμοκρασία του δωματίου προτού ανοίξετε το βάζο. Αυτό θα προστατέψει το σπόρο από την ύγρανση που επιφέρει η διαφορά θερμοκρασίας. Μην αφήνετε τα βάζα ανοιχτά έστω και για λίγο, γιατί ο σπόρος θα απορροφήσει ξανά υγρασία. Ο χρόνος που βγάζετε το σπόρο από το κρύο πρέπει να είναι όσο γίνετε λιγότερος γιατί οι διακυμάνσεις στην θερμοκρασία είναι επιβλαβείς.

Οι σπόροι που θα στεγνώσουν και θα αποθηκευτούν μ’ αυτόν τον τρόπο θα διατηρηθούν πέντε φοράς περισσότερο απ’ ότι λένε οι χάρτες βιωσιμότητας. Αν κάθε χρόνο ή κάθε δυο χρόνια κρατάμε σπόρο δεν χρειάζεται να εφαρμόζονται τόσο αυστηρά οι διαδικασίες ούτε και η αποθήκευση σε αεροστεγή βάζα.

Φροντίστε όμως να διατηρείτε το σπόρο σε όσο το δυνατό δροσερές και ξηρές συνθήκες και τα μέσα αποθήκευσης να είναι απρόσβλητα από τα τρωκτικά.

1. Για να αποξηράνετε τους σπόρους μέχρι να πετύχετε ικανοποιητικό επίπεδο υγρασίας, τοποθετήστε τους ανάμεσα σε πλαίσια κάτω από μερική σκιά, προσέχοντας να τους ανακινείτε συχνά, από 1 έως 3 φορές την ημέρα.

Αποφύγετε την ταχεία αποξήρανση με θερμότητα στον φούρνο ή με άμεση έκθεση στον ήλιο. Πολλά είδη σπόρων πεθαίνουν σε θερμοκρασίες μεγαλύτερες των 60 βαθμών και μερικοί και σε θερμοκρασίες χαμηλότερες των 40 βαθμών Κελσίου.

Η χαμηλή περιεκτικότητα υγρασίας είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας για να διατηρηθεί η μακροζωία κάποιου κανονικού σπόρου. Η υψηλή υγρασία κατά την διάρκεια σύντομων βροχερών περιόδων αρκεί για να ελαττώσει σοβαρά την επιβίωση σπόρων που διατηρούνται σε συνθήκες δωματίου. Ισότιμα με άλλους παράγοντες η μεγαλύτερη απώλεια επιβίωσης του σπόρου σε κάθε περιβάλλον παρατηρείται κατά την διάρκεια της εποχής των βροχών όταν η υγρασία είναι μεγαλύτερη. Είναι σημαντικό να φροντίζετε τους σπόρους αυτή την εποχή. Για τον σπόρο που ωριμάζει πρώιμα κατά την εποχή των βροχών μπορεί να είναι αναγκαίο να αποξηρανθεί γρήγορα για την συντήρηση αλλιώς τα έντομα, οι μούχλες και η υγρασία θα ελαττώσουν την επιβίωσή του. Γι’ αυτούς που καρποφορούν τη στιγμή που αρχίζει η ξερή εποχή, η αρχή αποξήρανσης με τα πλαίσια αρκεί.

Πως θα ξέρουμε ότι το ποσοστό της υγρασίας είναι το κανονικό. Το μεγαλύτερο μέρος των σπόρων από λαχανικά χρειάζεται αποξήρανση έως ότου η περιεκτικότητα σε υγρασία φτάσει το 8-11% . Για τους σπόρους σιτηρών είναι ικανοποιητικό το 10-15%. Δεν είναι εύκολο να προσδιορίσουμε αυτά τα ποσοστά χωρίς τον κατάλληλο εξοπλισμό.

Υπάρχουν όμως και πρακτικοί τρόποι. Για παράδειγμα μερικά είδη σπόρων (όπως της κολοκύθας και του κολοκυθιού) πρέπει να αποξηρανθούν μέχρι του σημείου που σπάνε όταν τους λυγίσουμε με αρκετή πίεση ανάμεσα στον αντίχειρα και τον δείκτη. Αν παραμένουν ελαστικοί και δεν σπάνε πάει να πει ότι είναι ακόμα αρκετά υγροί. Οι ντόπιοι αγρότες έμπειροι καλλιεργητές θα μπορούσαν να σας δώσουν άλλα συστήματα για να ελέγξετε τις καλλιέργειες της περιοχής σας. Χαμηλή περιεκτικότητα υγρασίας (στους σπόρους τους αποθηκευμένους είτε σε δωμάτια είτε σε φακέλους) μειώνει τον κίνδυνο της μικροβιακής δραστηριότητας και καθυστερεί πολύ την φυσιολογική φθορά.

2. Άλλες ειδικές περιπτώσεις. Τους σπόρους μελιτζάνας, ντομάτας, κολοκυθιού και πεπονιού μπορούμε να τους πάρουμε με ζύμωση του καρπού σε νερό. Η σάρκα του καρπού που περιβάλλει τον σπόρο αδειάζεται σ’ έναν κουβά όπου στη συνέχεια προσθέτουμε νερό. Αυτό το περιεχόμενο πρέπει να ανακατεύεται 3 με 5 φορές τη μέρα και όταν τελειώνει η ζύμωση, πετάμε το νερό και το υγρό της ζύμωσης. Ο καλός σπόρος θα’ χει κατακαθίσει στον πάτο. Αφού αφαιρέσουμε και το υγρό που μένει μ’ ένα φίλτρο, στεγνώνουμε τους σπόρους πάνω σε μια ψάθα για 2-3 μέρες πριν τους βάλουμε σε φάκελο.

Αποθήκευση των σπόρων.

Δοχεία:

1. Ο έλεγχος θερμοκρασίας και υγρασίας είναι βασικός. Δεν αρκεί να στεγνώσουμε τον σπόρο πριν τον αποθηκεύσουμε. Οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι για μακρόχρονη συντήρηση προέρχονται από την υγρασία και απ’ την υψηλή θερμοκρασία ακόμα κι όταν ο σπόρος έχει μπει σε φακελάκια. Η ζέστη και συνθήκες υγρασίας ευνοούν τη δραστηριότητα μύκητων και μικροβίων. Τις καλύτερες συνθήκες για αποθήκευση σπόρων έχουμε όταν το άθροισμα των παραγόντων θερμοκρασίας (σε βαθμούς Φαρενάιτ) και σχετικής υγρασίας παραμένει κάτω του 100. Για παράδειγμα, σχετική υγρασία κάτω από 30% και θερμοκρασία κάτω των 70 βαθμών Φαρενάιτ (21 βαθμοί Κελσίου) αποτελούν καλές συνθήκες αποθήκευσης.

2. Silica gel και γάλα σκόνη για τον έλεγχο της υγρασίας. Οι πλαστικοί φάκελοι και τα γυάλινα βάζα είναι υδατοστεγή αλλά στο εσωτερικό τους μπορεί να δημιουργηθεί υγρασία από συμπύκνωση υδρατμών. Αν τα χρησιμοποιούμε, είναι καλύτερα να βάλουμε στο μεγαλύτερο δοχείο κάποιο αφυδατωτικό σαν το Silica gel ή το γάλα σκόνη ή τον ασβέστη (την πέτρα) για απορρόφηση της υγρασίας. Μην βάζετε τους σπόρους σε άμεση επαφή μ’ αυτά τα υλικά.

Τοποθετήστε τον σπόρο πάνω απ’ το Gel ή μέσα σε χωριστά σακουλάκια μη αεροστεγή μέσα σ’ ένα μεγαλύτερο δοχείο.

3. Τα δείγματα από μικρούς σπόρους μπορούν να μπουν σε φακέλους. Για προγράμματα μεσαίου μεγέθους, μπορεί να χρησιμοποιηθούν φάκελοι πολλών στρωμάτων που τους βρίσκουμε εύκολα στο εμπόριο. Αυτοί οι φάκελοι με στρώμα χαρτιού και πλαστικού που κλείνουν εν θερμό έχουν το πλεονέκτημα να πιάνουν λίγο χώρο σε αντίθεση με τα καλάθια και τα πιθάρια. Αν βάλουμε Silica gel ανάμεσα στα δείγματα συμπληρώνεται τέλεια η αποθήκευση αυτού του είδους σπόρων.

4. Κουβάδες και πλαστικά δοχεία για σπόρους πιο χοντρούς. Για δείγματα από σπόρους πιο μεγάλους (όπως φασόλια) ή για μεγαλύτερες ποσότητες σπόρων (σιτηρά) μπορεί να χρησιμοποιηθούν επιτυχώς βαρέλια πλαστικά με καπάκι με μεταλλικό κλείσιμο ή μεταλλικά δοχεία των 50 γαλονιών (200 λτρ.). Αν ο έλεγχος των εντόμων που καταστρέφει τους σπόρους σιτηρών παρουσιάζει δυσκολίες ή αν η ποσότητα σπόρου είναι υπερβολική για να διατηρηθεί ακόμη και για μικρές περιόδους στον καταψύκτη, χύνουμε πάνω στους σπόρους λάδι μηχανής για να πνίξουμε τα έντομα. Δεν είναι απ’ τις ωραιότερες μεταχειρίσεις αλλά οι σπόροι μπορούν κάλλιστα να καθαριστούν πριν από την σπορά.

Έλεγχος της βλαστικότητας

Ακόμη και αν ο σπόρος αποθηκευτεί κάτω από ιδανικές συνθήκες δεν μπορεί να παραμείνει ζωντανός για πάντα. Αν αποθηκεύεις σπόρο για παρατεταμένο χρονικό διάστημα και δεν τον ανανεώνεις κάθε χρόνο, είναι σημαντικό να ελέγχεις αν έχει ικανοποιητικό ποσοστό βλαστικής ικανότητας. Επίσης αν υπάρχουν κάποιες αμφιβολίες για το κατά πόσο ο σπόρος είναι καλός, σιγουρέψου με ένα τεστ βλαστικότητας πριν μοιράσεις το σπόρο σε άλλους. Για να κάνεις αυτό το τεστ πάρε 10-15 ή και 50 σπόρους από τη συγκεκριμένη ποικιλία. Βρέξε μια χαρτοπετσέτα και κράτησε τη μέχρι να στραγγίσει από το περιττό νερό. Τοποθέτησε τους σπόρους στο ένα άκρο της χαρτοπετσέτας και σκέπασε τους με το άλλο. Τύλιξε την χαρτοπετσέτα σε ρολό και βάλε την σε πλαστική σακούλα. Στη συνέχεια τοποθέτησέ την σε ένα ζεστό μέρος. Οι σπόροι με πολύ καλή βλαστικότητα θα βλαστήσουν σε 3-5 μέρες, οι λιγότερο σε 7-10 μέρες. Στο τέλος μέτρησε τους σπόρους που έχουν βλαστήσει και υπολόγισε το ποσοστό βλαστικότητας. Όταν το ποσοστό αρχίσει να πέφτει τότε ο σπόρος θα πρέπει να σπαρθεί την ερχόμενη σαιζόν.

Συντηρώντας την γενετική ανομοιομορφία μιας ποικιλίας

Είναι σημαντικό να καταλάβει κανείς την διαφορά ανάμεσα στην επιλογή για τη δημιουργία ενός γένους με ορισμένα επιθυμητά χαρακτηριστικά και στο να συντηρείς την γενετική ανομοιομορφία μιας ποικιλίας. Ίσως έχετε ακουστά για κηπουρούς που κάθε χρόνο κρατάνε από την πρώτη ντομάτα που θα ωριμάσει.

Μ’ αυτόν τον τρόπο η επιλογή γίνεται με βάση ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, την πρωιμότητα, που είναι επιθυμητό γι’ αυτούς. Εφαρμόζοντας αυτήν την διαδικασία επιλογής για αρκετά χρόνια μπορείς να συγκεντρώσεις οποιαδήποτε χαρακτηριστικά είναι σημαντικά για σένα. Αυτό είναι μια έγκυρη τεχνική που καταλήγει σε ένα φυτό που προορίζεται να αντιμετωπίσει τις δικές μας ανάγκες και συνθήκες ανάπτυξης.

Σε κάθε περίπτωση αυτό είναι διαφορετικό από τη διατήρηση της γενετικής ανομοιομορφίας μιας σοδειάς. Η ελεύθερα γονιμοποιούμενες ποικιλίες σε αντίθεση με τα υβρίδια, γενικά, επιδεικνύουν κάποιο ποσοστό ανομοιότητας.

Αυτό τους δίνει τη δυνατότητα να προσαρμόζονται σε ένα φάσμα συνθηκών και να εκδηλώνουν την παραλλακτικότητά τους μέσα στο ίδιο τους το είδος. Για παράδειγμα ο χρόνος ωρίμανσης μιας ποικιλίας καλαμποκιού μπορεί να εκτείνεται πέρα από το χρονικό διάστημα ή μια ποικιλία φασολιών να παρουσιάζει ποικιλόχρωση.

Αν είσαι μέλος του προγράμματος ανταλλαγής σπόρων, θυμήσου ότι ο στόχος είναι η διατήρηση της γενετικής ανομοιομορφίας κάθε ποικιλίας. Ο καθένας φυσικά είναι ελεύθερος να επιλέξει με βάση ορισμένα χαρακτηριστικά, ανάλογα με τις απαιτήσεις του. Σε κάθε περίπτωση φρόντισε οι διαδικασίες επιλογής για την παραγωγή σπόρου που θα παράγεις για το πρόγραμμα. Αν έχεις αναπτύξει ένα συγκεκριμένο γένος από μια ποικιλία κατόπιν επιλογής π.χ. ένα πρώιμο γένος από μια ποικιλία ντομάτας με κάθε τρόπο προσπάθησε να την δώσεις μέσω του προγράμματος και σε άλλους καλλιεργητές που ίσως να έχουν παραπλήσιες καλλιεργητικές συνθήκες. Αλλά κατά την περιγραφή της ποικιλίας σου, περίλαβε και την διαδικασία επιλογής που ακολούθησες. Μια φυσική διαδικασία επιλογής γίνεται έτσι και αλλιώς εξαιτίας των διαφορετικών συνθηκών κάτω από τις οποίες αναπτύσσεται ο σπόρος. Για να διατηρηθεί η γενετική ανομοιομορφία σε μια ποικιλία πρώτον είναι απαραίτητο να σπέρνεται αρκετός σπόρος. Για ορισμένους σπόρους όπως της κολοκύθας αρκεί η σπορά μερικών σπόρων από κάθε ποικιλία. Για το καλαμπόκι το ιδανικό είναι να σπέρνονται 200 φυτά από κάθε γένος από τα οποία θα μαζευτεί σπόρος από τα καλύτερα 100. Αν φυτεύετε φασόλια που επιδεικνύουν ποικιλοχρωμία, σιγουρευτείτε ότι έχετε αρκετά φυτά απ’ όλα τα χρώματα και φυσικά να συγκεντρώσετε στο τέλος πάλι αρκετό σπόρο απ’ όλα τα χρώματα.

Δεύτερον είναι απαραίτητο να συγκεντρώνεται σπόρους από ανόμοια φυτά. Η επιλογή των φυτών πρέπει να γίνεται αξιολογώντας ολόκληρο το φυτό και όχι μόνο ένα χαρακτηριστικό. Στο τέλος αναμιγνύεται το σπόρο από όλα τα φυτά.

Σκοπός πάντα η διατήρηση καλής γενετικής ανομοιομορφίας έτσι ώστε η ποικιλία να διατηρήσει την παραλλακτικότητά της και την ικανότητά της να προσαρμόζεται σε πληθώρα συνθηκών.

Σε κάθε περίπτωση, ακόμη και όταν επιδιώκεται η διατήρηση της γενετικής ανομοιομορφίας είναι απαραίτητη η εφαρμογή συγκεκριμένων επιλογών. Μη μαζεύετε σπόρους από άρρωστα φυτά. Επίσης, μην μαζεύετε σπόρους από φυτά που εμφανίζουν κάποιο μη επιθυμητό χαρακτηριστικό για ορισμένα είδη λαχανικών όπως για παράδειγμα τα μαρούλια, ρεπανάκια, μπρόκολα που σποριάζουν γρήγορα, γιατί δεν επιθυμούμε τέτοια φυτά (έρχεται σε αντίθεση με προηγούμενη παράγραφο, δουλέψτε κατά βούληση).

Με την πάροδο του χρόνου καθένας που μαζεύει συστηματικά σπόρους αποκτάει την εμπειρία που χρειάζεται για να βρίσκει πάντα ισορροπία ανάμεσα στη διατήρηση της γενετικής ανομοιομορφίας και τους επιλεγόμενους γονείς –φυτά που συγκεντρώνουν τα επιθυμητά χαρακτηριστικά.

Διατηρώντας την καθαρότητα των ποικιλιών

Αν καλλιεργείς περισσότερες από μια ποικιλίες από το ίδιος είδος λαχανικού ή φρούτου είναι πιθανό να διασταυρωθούν μεταξύ τους είτε με τα έντομα είτε με τον αέρα. Ορισμένα λαχανικά διασταυρώνονται και με κάποια άγρια χόρτα.

Φυσικά, το φρούτο που θα μαζευτεί θα είναι όπως ακριβώς και τα υπόλοιπα του δέντρου, δηλαδή όπως αναμένεται να είναι και σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να γνωρίζει κανείς αν έχει γίνει διασταύρωση με άλλη ποικιλία. Τελικά αν σπείρετε το σπόρο από μια τέτοια διασταύρωση ο απόγονος θα είναι μείγμα.

Είναι απόλυτα απαραίτητο να εφαρμοστούν οι σωστές τεχνικές ώστε να αποτραπεί η διασταύρωση των ποικιλιών. Η δουλειά χρόνων, ανθρώπων που διασώζουν ποικιλίες μπορεί να πάει χαμένη από την απροσεξία ενός και μόνο καλλιεργητή.

Για κάθε είδος υπάρχουν και διαφορετικοί τρόποι, αλλά ορισμένες τεχνικές είναι απαραίτητο να τις θυμάται κανείς.

Μια από αυτές είναι η απομόνωση. Μπορεί να είναι απομόνωση με την απόσταση όπου οι ποικιλίες χωρίζονται η μια από την άλλη από μια καθορισμένη ελάχιστη απόσταση. Οι αποστάσεις για κάθε είδος είναι διαφορετικές (βλέπε πίνακες 1 σελίδα 109).

Πάντα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι οι γείτονές μας μπορεί να καλλιεργούν.

Η απομόνωση μπορεί να είναι χρονική. Εδώ εκμεταλλευόμαστε το διαφορετικό χρόνο άνθισης και μπορούμε να καλλιεργούμε διάφορες ποικιλίες ενός είδους αλλά κάθε ποικιλία ν’ ανθίζει και να σποριάζει σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα. Μια άλλη μέθοδος είναι η κατασκευή φράγματος, που να εμποδίζει την μεταφορά της γύρης με τα έντομα και τον αέρα.

Επίσης μπορεί να χρησιμοποιηθούν σακούλες για την κάλυψη των ανθέων πριν το άνοιγμά τους ή να καλύψουμε ολόκληρα τα φυτά με την κατασκευή κλωβών.

Αποφεύγουμε να χρησιμοποιούμε πλαστικό, γιατί αργά ή γρήγορα θα καεί το φυτό. Οι χαρτοσακούλες έχουν το μειονέκτημα ότι καταστρέφονται εύκολα από τη βροχή. Για να αποφύγουμε τη γονιμοποίηση ειδικά από τα έντομα χρησιμοποιούμε τούλι, κουρτίνα βουάλ. Όλα αυτά αφήνουν τον αέρα και το φως να διεισδύσει αλλά κρατάνε μακριά τα έντομα και την γύρη. Για το καλαμπόκι και τα δημητριακά υπάρχουν ειδικές αδιάβροχες σακούλες.

Η καλλιέργεια των συλλογών στον αγρό. Η καλλιέργεια στον αγρό των δειγμάτων σπόρων, είναι το πιο ριψοκίνδυνο μέρος απ’ όλη την εργασία του αγρότη – διατηρητή. Την στιγμή που το δείγμα εκδηλώσει αυξημένα σημάδια εξασθένησης (χαμηλή βλαστικότητα ή ελαττωμένο αριθμό σπόρων) πρέπει αφού το χωρίσουμε σε μικρές ποσότητες να διακινδυνεύσουμε την ανάπτυξή του έξω στον αγρό, χωρίς να το καταβροχθίσουν τα έντομα και χωρίς να καταστραφεί απ’ τον αέρα, το νερό ή τον πάγο. Η σπορά του δείγματος πρέπει να γίνει μόνο όταν είναι απολύτως αναγκαία. Μην βάζετε σε κίνδυνο την συλλογή καλλιεργώντας την σ’ ένα μόνο αγρό.

Μην σπέρνετε την υπολειπόμενη συλλογή στο ίδιο κομμάτι χωραφιού. Ανάλογα με την ποσότητα που έμεινε, διαιρέστε την χρησιμοποιώντας 2 δείγματα για την ανάπτυξη στον αγρό δυο διαφορετικά σημεία, αφήνοντας τελικά και λίγους σπόρους διαθέσιμους μέσα στην συλλογή ως προφύλάξη.

Επιλέξτε τις ιδανικές συνθήκες κλίματος και εδάφους. Ενημερωθείτε για τις σχετικές συνθήκες που επικρατούσαν κατά την πρώτη σπορά στον τόπο προέλευσης του σπόρου και διαλέξτε παρόμοιο περιβάλλον και χρόνο σποράς για την επανακαλλιέργειά του. Διαφορετικά, αναπόφευκτα, κάποιο από τα γονίδια που κάνουν το είδος μοναδικό και ιδιαίτερο θα χαθούν.

Κρατήστε τις καλλιέργειες μακριά από άλλα ανταγωνιστικά φυτά. Βεβαιωθείτε ότι κοντά στον τόπο της καλλιέργειας σας δεν υπάρχουν άλλες που να αποτελούνται από ανταγωνιστικές ποικιλίες σταυρογονιμοποιούμενες. Για το καλαμπόκι, για παράδειγμα είναι αναγκαίο κάποιο αγροτεμάχιο απομονωμένο από άλλη καλλιέργεια καλαμποκιού το λιγότερο 500 μ. Αν υπάρχει φυτικό φράγμα ή φυσικός ανεμοφράκτης τότε αυτή η απόσταση μπορεί να μειωθεί στα 150 μ. Αν αυτό το χώρισμα μπορεί να φανεί «υπερβολικό», ας μην ξεχνάμε ότι οι μέλισσες μπορούν να μεταφέρουν την γύρη του φυτού του καλαμποκιού σε απόσταση μεγαλύτερη από 1 χιλιόμετρο (αν και απόσταση 60 μ. καμιά φορά είναι αρκετή).

Το αγροτεμάχιο που θα καλλιεργήσουμε δεν χρειάζεται απαραίτητα να είναι μεγάλο

Δεν είναι απαραίτητο να έχετε πολλή γη για να καλλιεργήσετε την συλλογή σας.

Το 1985 η Seed Saver Exchange καλλιέργησε σε αγρό περίπου 1,5 στρεμ. 500 δείγματα φασολιών, 120 πιπεριάς, 280 ντομάτας, 50 μαρουλιού και 50 μπιζελιού. Σε λίγο περισσότερο από 4 στρέμματα. μπόρεσε να καλλιεργήσει 400 δείγματα κολοκυθιού, 130 καρπουζιού, 100 πεπονιού και 30 αγγουριού.

Το μέγεθος του χώρου όπου θα αναπτυχθεί ο σπόρος εξαρτάται από τον τύπο της κατεύθυνσης της καλλιέργειας

Θα πρέπει να ληφθεί υπ’ όψιν ο αναγκαίος αριθμός των σπόρων που θα καλλιεργηθούν για να διατηρηθεί η γενετική ποικιλότητα στη συλλογή. Όσο πιο πολυάριθμο είναι το «μείγμα» ή όσο περισσότερες διαφορές υπάρχουν στη συλλογή όπως το σχήμα του σπόρου, το χρώμα, το μέγεθος κλπ. τόσο μεγαλύτερη θα είναι η απαιτούμενη ποσότητά τους.

Για ένα αυθεντικό μείγμα ποικιλίας φασολιού, οκτώ διαφορετικών χρωμάτων, θα χρειαστούν τουλάχιστον 64 σπόροι επιλεγμένοι με τη μέθοδο Random (επαναλαμβάνουμε 4 φορές) για να έχουμε το 99% των πιθανοτήτων να έχουν αντιπροσωπευθεί και τα 8 χρώματα.

Για ποικιλίες που είναι κατά το μεγαλύτερό τους μέρος αυτογονιμοποιούμενες όπως τα φασόλια, θα χρειαστούν 250 σπόροι τουλάχιστον για να αντιπροσωπευτούν όπως του καλαμποκιού, να σπείρετε και να καλλιεργήσετε τουλάχιστον 500 σπόρους και να αποθηκεύσετε για την συλλογή δείγματα με την ίδια σύσταση για κάθε ποικιλία.

Μην μαζεύετε μόνο τα «καλύτερα». Με τον ίδιο τρόπο που μαζέψατε στον αγρό την αρχική σας συλλογή προσέξτε να μην επιλέγετε απ’ τα πακέτα μόνο τους σπόρους που παρουσιάζουν τα πιο ελκυστικά χαρακτηριστικά.

Η ποικιλομορφία είναι βασική. Να είστε σχολαστικοί στο να καταστήσετε όσο το δυνατό πιο αντιπροσωπευτικό το δείγμα για να μην μετανιώσετε μετά επειδή παραμελήσατε και τελικά χάσατε πολύ σημαντικά γονίδια (χαρακτηριστικά).

Η ειδική περίπτωση των βολβών και των μπολιών. Για τους βολβούς και τα μπόλια, πάρτε 2-3 βλαστάρια του φυτού από κάθε μάνα. Προσπαθήστε να αντιπροσωπευθεί στην συλλογή σας ο μεγαλύτερος αριθμός ατόμων – απογόνων ανάλογα με τον διαθέσιμο χώρο.

Χρειάζεται ιδιαίτερη φροντίδα. Δώστε στο φυτό περισσότερη προσοχή απ’ αυτό που δίνετε κανονικά στον ίδιο τύπο καλλιέργειας όταν αυτή καλλιεργείται ως αγαθό κατανάλωσης. Ο σπόρος πρέπει να έχει στη διάθεσή του νερό και αρκετά θρεπτικά στοιχεία. Θα πρέπει ακόμα να φροντίζονται καλά οι κρυπτογαμικές ασθένειες και οι μολύνσεις, ιδιαίτερα αν παρουσιάζονται απ’ ευθείας στον σπόρο.

Είναι χρήσιμες οι πινακίδες και τα στοιχεία. Για ν’ αποφύγουμε την σύγχυση, είναι σημαντικό να υπάρχουν πινακίδες στον χώρο καλλιέργειας ώστε να γνωρίζουμε ακριβώς το είδος του φυτού που καλλιεργείται σ’ αυτό το μέρος.

Ποτέ μη φυτεύεις όλο το σπόρο. Να μη φυτεύεται όλος ο σπόρος από τα αποθέματα μιας ποικιλίας. Όπως όλοι οι καλλιεργητές γνωρίζουν, υπάρχουν πολλοί λόγοι όπως η παγωνιά, τα έντομα, οι αρρώστιες, το χαλάζι, τα ζώα κλπ. που μπορούν να καταστρέψουν ολοσχερώς μια σοδειά. Γι’ αυτό πρέπει πάντα να φυλάσσεται λίγη ποσότητα σπόρου, έτσι ώστε και να χαθεί η σοδειά μια χρονιά να μη χαθεί ο σπόρος.

Αγενής πολλαπλασιασμός (αναπαραγωγή με βλαστικά μέρη)

Εδώ η αναπαραγωγή δεν γίνεται με σπόρους αλλά κατευθείαν από το μητρικό φυτό παίρνοντας έτσι ένα πανομοιότυπο αντίγραφο, με διάφορες βλαστικές τεχνικές. Παράδειγμα είναι οι στόλωνες που σχηματίζουν οι φράουλες, οι κληματσίδες από τα βατόμουρα, οι κόνδυλοι από τις πατάτες, ή τις αγκινάρες και οι σκελίδες του σκόρδου.

Τα φυτά που πολλαπλασιάζονται μ’ αυτόν τον τρόπο είναι πολύ εύκολο να τα χειριστεί κανείς γιατί εδώ η σταυρογονιμοποίηση δεν ισχύει και δεν επηρεάζει την εργασία. Υπάρχουν όμως άλλοι περιοριστικοί παράγοντες. Ένας από αυτούς είναι οι αρρώστιες που μεταδίδονται πολύ εύκολα με την βλαστική αναπαραγωγή, από τη μια γενιά στην άλλη. Γι’ αυτό είναι απαραίτητο να παρακολουθείται η υγεία των μητρικών φυτών και να διαλέγονται μόνο υγιή για πολλαπλασιασμό.

Για παράδειγμα σχετικά με τους κονδύλους της πατάτας πρέπει να διαλεχτούν αυτοί από τα καλύτερα φυτά, τα οποία περιβάλλονται από υγιή φυτά επίσης.

Ποτέ δεν πρέπει να φυλάσσονται για αναπαραγωγή κόνδυλοι με ψώρα, κόνδυλοι από φυτά καχεκτικά (από ασθένειες) ή κιτρινισμένα ή με καρουλιασμένα φύλλα, γιατί αυτά τα φυτά κατά πάσα πιθανότητα έχουν μολυνθεί. Αν πάρετε από τις πατάτες, είναι καλύτερα να τις καλλιεργήσετε ξεχωριστά τον πρώτο χρόνο έτσι ώστε να ελέγξετε αν είναι απαλλαγμένες από τα μολύσματα. Ο άλλος τρόπος για σωστό αγενή πολλαπλασιασμό είναι καθαρά μηχανικός. Έτσι σιγουρευτείτε ότι οι ποικιλίες που καλλιεργούνται δίπλα, δίπλα είναι αδύνατον να ανακατευτούν.

Για παράδειγμα αν καλλιεργείτε πατάτες διαφορετικής ποικιλίας την μια δίπλα στην άλλη φυτέψτε τις με αρκετή απόσταση μεταξύ τους σε καμιά περίπτωση οι κόνδυλοι τους να μη μπερδευτούν. ΄Η διαφορετικά αν οι ποικιλίες έχουν διαφορετικό χρώμα κονδύλων, καλλιεργείστε μια ποικιλία με ροδόχρωμη φλούδα δίπλα σε μια ασπριδερή ή κάτι ανάλογο.

Τα κυριότερα όργανα αγενούς πολλαπλασιασμού στα λαχανικά είναι:

1. Κόνδυλοι: Κύριος αντιπρόσωπος η πατάτα . Οι κόνδυλοι είναι υπόγειοι βλαστοί που φέρουν αριθμό οφθαλμών (μάτια) σε ελικοειδή διάταξη. Οι περισσότεροι οφθαλμοί βρίσκονται στο αντίθετο του σημείου επαφής με το μητρικό φυτό μέρους του κονδύλου. Κάθε οφθαλμός έχει την ικανότητα να παράγει ένα νέο φυτό. Συνήθως για τον πολλαπλασιασμό της πατάτας χρησιμοποιείται κομμάτι (τεμαχισμένος πατατόσπορος) βάρους 50-60 γραμμαρίων, με καλά αναπτυγμένους τουλάχιστον 2 οφθαλμούς. Όταν φυτεύεται ολόκληρος ο κόνδυλος, ο ακραίος οφθαλμός επηρεάζει ανασταλτικά τη βλάστηση των πλάγιων οφθαλμών.

2. Βολβοί: Κύριοι αντιπρόσωποι το κρεμμύδι, πράσο, σκόρδο . Οι βολβοί είναι διογκωμένοι κολεοί (βάσεις) φύλλων και περιβάλλουν συνήθως έναν ή περισσότερους βλαστικούς οφθαλμούς. Στο κατώτερο μέρος τους διαφοροποιούνται σε δίσκο που φέρει τις ρίζες. Ο βολβός παράγει καινούριο βολβό στη βάση των διογκωμένων φύλλων, που με τη σειρά του χρησιμοποιείται για να παράγει καινούρια φυτά. Το κρεμμύδι και πράσο φέρουν ένα βλαστικό οφθαλμό ενώ το σκόρδο είναι διαφοροποιημένο σε επί μέρους σκελίδες (βολβομερή) και κάθε σκελίδα φέρει ένα βλαστικό οφθαλμό.

3. Ριζώματα: Κύριος αντιπρόσωπος το σπαράγγι . Ρίζωμα μπορεί να χαρακτηριστεί ένας πολύ βραχύς υπόγειος βλαστός που παράγει οφθαλμούς, που με τη σειρά τους δίνουν καινούρια φυτά, αποτελεί αποθησαυριστικό όργανο που παράγει επίσης σαρκώδεις ρίζες (όργανα αποθήκευσης τροφών), από τις οποίες ξεκινούν οι ινώδεις απορροφητικές ρίζες.

4. Κονδυλώδεις ρίζες (tuberous roots): Κύριος αντιπρόσωπος η γλυκοπατάτα. Οι κονδυλώδεις ρίζες είναι διαφοροποιημένες σαρκώδεις, διαφοροποιημένες ρίζες. Φέρουν οφθαλμούς που περιορίζονται στο λαιμό της κονδυλώδους ρίζας, από τους οποίους αναπτύσσονται βλαστοί που δίνουν νέα φυτά και ρίζες. Οι κονδυλώδεις ρίζες δεν απορροφούν οι ίδιες νερό και θρεπτικά στοιχεία. Κατά τον πολλαπλασιασμό οι κονδυλώδεις ρίζες στρωματώνονται σε υγρή άμμο και από τους οφθαλμούς αναπτύσσονται έριζα φυτά, τα οποία χωρίζονται και μεταφυτεύονται στον λαχανόκηπο.

5 Παραφυάδες: Κύριος αντιπρόσωπος η αγκινάρα. Οι παραφυάδες είναι θυγατρικοί βλαστοί, που αναπτύσσονται από οφθαλμούς που βρίσκονται στο λαιμό του φυτού, λίγο πιο κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, βλαστάνουν μια φορά το χρόνο.

Παράγοντες που επηρεάζουν την βλαστικότητα του σπόρου Ένας από τους λόγους που αποτυγχάνουν οι σπόροι να βλαστήσουν είναι, γιατί δεν έχουν ζωντανό έμβρυο. Αυτό οφείλεται είτε σε ελλιπή γονιμοποίηση του άνθους είτε γιατί ο γονιμοποιημένος σπόρος για κάποιο λόγο, δεν έχει εξελιχθεί κανονικά. Οι πιο πολλοί από τους σπόρους αυτούς απομακρύνονται κατά τη διαδικασία του καθαρισμού του σπόρου, επειδή παραμένουν συνήθως μικροί.

Ένας πιο συνηθισμένος λόγος που έχει σαν αποτέλεσμα την αποτυχία στη βλάστηση του σπόρου, είναι η ύπαρξη ανωμαλίας ή μη συμπλήρωσης της ανάπτυξης του εμβρύου.

Το τελευταίο συναντάται συχνά στο καρότο , μαϊντανό, σέλινο και οι σπόροι θα πρέπει να υποστούν μια παραπέρα εξέλιξη κατά την αποθήκευση πριν καταστούν ικανοί για βλάστηση. Στις περιπτώσεις αυτές, η βλάστηση συνήθως καθυστερεί, και κατά συνέπεια ο σπόρος στο έδαφος γίνεται πιο ευπρόσβλητος από ασθένειες και έντομα. Για τα συγκεκριμένα λαχανικά που αναφέρθηκαν, η μη ολοκλήρωση της ανάπτυξης του εμβρύου είναι ένας από τους λόγους που επηρεάζουν την εξασφάλιση καλής βλάστησης και που καθυστερούν την εμφάνιση των φυτωρίων στην επιφάνεια του εδάφους.

Μερικοί σπόροι αποτυγχάνουν να βλαστήσουν ή και εάν βλαστήσουν αποτυγχάνουν να μεγαλώσουν γρήγορα, γιατί έχουν προσβληθεί από κάποια ασθένεια ή έντομα.

Οι σπόροι επίσης μερικών λαχανικών παρουσιάζουν δυσκολίες στη βλάστησή τους, γιατί πρέπει να επικρατούν ιδιαίτερες συνθήκες πριν ή κατά την βλάστησή τους. Για παράδειγμα, οι σπόροι αρκετών ποικιλιών σέλινου χρειάζονται φως για να βλαστήσουν, και δεν βλαστάνουν στο σκοτάδι ή εάν παραχωθούν στο έδαφος. Οι φρεσκομαζεμένοι σπόροι μαρουλιού δεν βλαστάνουν αμέσως, αλλά θα πρέπει να προηγηθεί αποθήκευσή τους για μερικούς μήνες, για να εξασφαλισθεί, στη συνέχεια, καλή βλαστικότητα. Το παντζάρι, επίσης έχει τη δική του ιδιομορφία. Το ακανθωτό, φελλώδες περίβλημα, που βρίσκεται γύρω από τους σπόρους του παντζαριού (που στην πραγματικότητα είναι καρποί), περιέχει ουσίες που εμποδίζουν την βλάστηση. Για να βοηθηθεί η βλάστηση, οι παραγωγοί τρίβουν τους σπόρους του παντζαριού για να παράγουν ομαλούς στρογγυλούς σπόρους (καρπούς) και να φύγει το φελλώδες περίβλημα, που έχει τις ανασταλτικές ουσίες. Εάν εξακολουθεί να παραμένει μεγάλο ποσοστό φελλού, τότε μπορούν να εμβαπτιστούν οι σπόροι για 30-60 λεπτά της ώρας σε τρεχούμενο νερό θερμοκρασίας 21ο C, για να ξεπλυθούν οι ανασταλτικές της βλάστησης ουσίες.

Ακόμη ένα συνηθισμένο αίτιο φτωχής βλαστικότητας είναι η μεγάλη ηλικία του σπόρου.

Συλλογή και διατήρηση σπόρων ντομάτας

Του Νίκου Πεταλά. Διατηρητή ποικιλιών ντομάτας και πιπεριάς.

Επιλογή καρπών. Για κάθε ποικιλία, διαλέξτε ντομάτες από τα πιο υγιή φυτά. Βεβαιωθείτε ότι συλλέγετε ντομάτες από φυτά που έχουν φυτευτεί σε επαρκή απόσταση από άλλες ποικιλίες, ώστε να μην περιλάβετε κατά λάθος σπόρους μιας τυχαίας διασταύρωσης. Δυστυχώς το ποιά είναι η επαρκής απόσταση αποτελεί ακόμα θέμα συζήτησης και εξαρτάται από τα είδη των ποικιλιών και τη μορφή των ανθέων τους, το βαθμό παρουσίας γονιμοποιών εντόμων κλπ. Γενικά και για καλή μας τύχη όμως, δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλες για τη ντομάτα αφού είναι έντονα αυτογονιμοποιούμενο φυτό με ερμαφρόδιτα άνθη και υπάρχει περίπτωση να μην έχουμε ούτε μία διασταύρωση σε φυτά διαφορετικών ποικιλιών που είναι φυτεμένα δίπλα-δίπλα. Πάντως ο κανόνας είναι «όσο πιο μακριά τόσο πιο καλά». Προτιμήστε φυτά τα οποία έχουν φυτευτεί στις εσωτερικές σειρές καθώς οι τυχαίες διασταυρώσεις συνήθως γίνονται στα εξωτερικά φυτά.

Διαλέξτε ντομάτες από διάφορα φυτά, και συμπεριλάβετε δείγματα όλων των τύπων φυτών και καρπών της ποικιλίας. Δηλαδή, για παράδειγμα, μην μαζέψετε μόνο καρπό από τα ψηλά φυτά ή μην μαζέψετε σπόρους μόνο από τις μεγαλύτερες ντομάτες που βρήκατε. Με αυτό το τρόπο διατηρείτε το πλήρες γενετικό εύρος της ποικιλίας, πράγμα το οποίο είναι σημαντικό εκτός εάν εσκεμμένα θέλετε να δημιουργήσετε μία εξελιγμένη μορφή. Ακόμα και σε αυτή

τη περίπτωση, καλό είναι να γνωρίζετε ότι η αρχική ποικιλία θα διασωθεί με κάποιο τρόπο (είτε από άλλους, είτε από δική σας πρόνοια να διασώσετε και δεύτερο δείγμα σπόρων όπου θα αντιπροσωπεύεται κατά το δυνατόν το πλήρες γενετικό εύρος).

Το να κρατήσετε σπόρους από όσους περισσότερους καρπούς και φυτά μπορείτε εξασφαλίζει ακόμα το πλεονέκτημα ότι, κι αν κάποιοι σπόροι είναι προϊόν τυχαίας διασταύρωσης, θα εμφανισθεί τουλάχιστον κάποιος αριθμός φυτών της επιθυμητής καθαρής ποικιλίας.

Το ιδανικό για επαγγελματίες καλλιεργητές ή οργανισμούς διάσωσης θα ήταν να συλλέξουν καρπό από 20 τουλάχιστον διαφορετικά φυτά της ποικιλίας. Από την άλλη μεριά, ιδιώτες καλλιεργητές οι οποίοι δεν διαθέτουν τόσα φυτά, ας αρκεστούν στον κανόνα ότι απ’ όσα περισσότερα φυτά μπορούν να συλλέξουν καρπό, τόσο το καλύτερο.

Δώστε βαρύνουσα σημασία στις παραπάνω οδηγίες εάν πρόκειται να προωθήσετε τους σπόρους σας σε άλλους καλλιεργητές (είτε εμπορικά είτε αφιλοκερδώς) και ανάλογα με τη σπανιότητα της ποικιλίας.

Καθαρισμός σπόρων

Ένας από τους καλύτερους τρόπους για να πάρετε τους σπόρους από τους καρπούς που επιλέξατε, είναι μέσω της φυσικής διαδικασίας της ζύμωσης, διαδικασία που χρησιμοποιούν και αρκετές εταιρίες σπόρων.

Μέσα στον καρπό, οι σπόροι της ντομάτας βρίσκονται περιτυλιγμένοι από ένα είδος ζελατίνης το οποίο δεν τους επιτρέπει να φυτρώσουν παρά το ζεστό και υγρό περιβάλλον του καρπού. Στη φύση, για να πολλαπλασιασθεί μία ντοματιά θα έπρεπε ο καρπός να πέσει στο έδαφος και η ζύμωση που θα λάμβανε χώρα μέσα σε μερικές μέρες θα διέλυε τη ζελατίνη αυτή. Η ζύμωση έχει επίσης το πλεονέκτημα του ότι εξουδετερώνει πολλούς παθογόνους παράγοντες της ντομάτας.

Για να προσομοιώσετε τη διαδικασία, χρησιμοποιήστε ένα καθαρό δοχείο με μέγεθος ανάλογο της ποσότητας καρπών που έχετε συλλέξει και της ποσότητας σπόρων στην οποία αποσκοπείτε. Το καλύτερο υλικό είναι πλαστικό ή γυαλί. Το δοχείο συνεπώς μπορεί να είναι πλαστικό ή γυάλινο ποτηράκι, βαζάκι, κεσές από οικογενειακό γιαούρτι, μέχρι και κουβάς για μεγαλύτερες ποσότητες.

Κόψτε τους καρπούς οριζόντια στη μέση και πιέστε τους ώστε το εσωτερικό τους ζελατινώδες περιεχόμενο με τους σπόρους να πέσει στο δοχείο.

Όταν τελειώσετε, θα πρέπει το δοχείο να είναι γεμάτο κατά το ήμισυ ή το πολύ, κατά τα τρία τέταρτά του. Μην ανακατέψετε τον πολτό. Αν πρόκειται να προχωρήσετε σε άλλες ποικιλίες, γράψτε το όνομα της ποικιλίας στο δοχείο.

Καθαρίστε καλά τα χέρια σας πριν προχωρήσετε στην επόμενη ποικιλία ώστε να μην πέσει κατά λάθος κάποιος σπόρος που δεν προσέξατε στο επόμενο δοχείο.

Αφήστε το δοχείο σε ένα σκιερό και απόμακρο μέρος ώστε να μην ενοχληθεί κανείς από τη μυρωδιά και τυχόν μύγες. Φροντίστε να μην μπορούν να το φτάσουν ζώα.

Σε τρεις έως πέντε μέρες, ανάλογα με τη θερμοκρασία, θα έχει σχηματιστεί σε όλη την επιφάνεια ένα στρώμα από μύκητες (θα μοιάζει κάπως σαν υγροποιημένο γιαούρτι) και οι περισσότεροι σπόροι θα έχουν κατακάτσει στον πάτο.

Αδειάστε το πάνω μέρος με τους μύκητες και μην ανησυχείτε για μερικούς σπόρους που θα χαθούν επειδή είχαν παραμείνει στην επιφάνεια.

Προσθέστε στο δοχείο νερό, ανακατέψτε και περιμένετε να κάτσουν ξανά οι σπόροι στον πάτο. Αδειάστε πάλι το πάνω μέρος του μίγματος και επαναλάβετε τη διαδικασία όσο χρειάζεται ώστε να καθαρίσετε αρκετά το μίγμα από υπολείμματα ντομάτας. Στο τέλος, αδειάστε το περιεχόμενο του δοχείου σε ένα κόσκινο με αρκετά μικρές τρύπες ώστε να συγκρατεί ακόμα και τους πιο μικρούς σπόρους. Βάλτε το κόσκινο κάτω από μία βρύση και αφήστε να τρέξει νερό μέχρι να μείνουν μόνο καθαροί σπόροι. Μπορείτε να βοηθήσετε τη διαδικασία ανακατεύοντας προσεκτικά με το δάκτυλο. Απλώστε τους σπόρους για να στεγνώσουν όσο πιο γρήγορα γίνεται σε σκιερό και αεριζόμενο μέρος, πάνω σε πλαστικά πιατάκια για πάρτι ή φίλτρα καφετιέρας, αλλά όχι σε εφημερίδες, χαρτοπετσέτες κλπ γιατί οι σπόροι κολλάνε στο χαρτί και πολύ δύσκολα ξεκολλάνε χωρίς να υποστούν ζημιά. Φροντίστε, όσο το δυνατόν γίνεται, οι σπόροι να είναι σε ένα στρώμα και όχι ο ένας πάνω στον άλλον γιατί κολλάνε μεταξύ τους. Αφήστε τους για 7-10 μέρες να ξεραθούν καλά. Ειδικά τις πρώτες μέρες, ανακατεύετέ τους όσο πιο συχνά μπορείτε για να τους εμποδίσετε να κολλήσουν.

Αναφέρω ξανά ότι, εάν δουλεύετε με πολλές ποικιλίες, θα πρέπει σε κάθε στάδιο της διαδικασίας να σημειώνετε άμεσα ποια είναι η κάθε ποικιλία και να είστε προσεκτικοί να μην αναμίξετε σπόρους διαφορετικών ποικιλιών μεταξύ τους.

Αποθήκευση

Σε όλη τη διαδικασία καθαρισμού – ξήρανσης - αποθήκευσης να θυμάστε ότι οι εχθροί της ζωτικότητας των σπόρων σας είναι οι παράγοντες που υπό άλλες συνθήκες τους δίνουν ζωή, δηλαδή η υψηλή θερμοκρασία και η υψηλή υγρασία και ειδικά όταν αυτά τα δύο είναι σε συνδυασμό. Μεμονωμένα, η υγρασία αποτελεί μάλλον τον πιο επικίνδυνο εχθρό. Επικίνδυνη δεν είναι μόνο η υψηλή θερμοκρασία και η υψηλή υγρασία, αλλά και οι έντονες μεταβολές αυτών. Μην χρησιμοποιήσετε τον ήλιο σε κανένα στάδιο της διαδικασίας καθώς οι υψηλές θερμοκρασίες που μπορεί να προκληθούν μπορεί να είναι καταστροφικές. Να θυμάστε ότι οι σπόροι σας είναι ζωντανές οντότητες και να τους φερθείτε ως τέτοιες.

Η βραχυπρόθεσμη συντήρηση σπόρων ντομάτας δεν είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη.

Εάν λοιπόν πρόκειται να χρησιμοποιήσετε τους σπόρους σας την επόμενη χρονιά, μην ανησυχείτε ιδιαίτερα για το μέσο αποθήκευσης το οποίο μπορεί να είναι πλαστικά ή χάρτινα σακουλάκια και φακελάκια, γυάλινα βαζάκια, ξύλινα κουτάκια κ.ο.κ. Φροντίστε απλά να τοποθετήστε τους συσκευασμένους σπόρους σε δροσερό και ξηρό μέρος. Προτιμήστε χαμηλά σημεία του δωματίου, παρά υψηλά, όπου η θερμοκρασία έχει μεγαλύτερη μεταβλητότητα.

Οι περισσότεροι όμως άνθρωποι που ασχολούνται με διάσωση ποικιλιών, ενδιαφέρονται για μεσοπρόθεσμη-μακροπρόθεσμη συντήρηση και εδώ τα πράγματα γίνονται πιο περίπλοκα.

Κατ’ αρχάς απαιτείται να εμποδίσουμε την απορρόφηση υγρασίας του περιβάλλοντος από τους σπόρους, οπότε χρειαζόμαστε αεροστεγείς συσκευασίες. Αυτό πιο εύκολα λέγεται παρά γίνεται, καθώς εννοούμε πραγματικά αεροστεγείς συσκευασίες. Συσκευασίες οι οποίες δεν θα αφήσουν υγρασία να περάσει ακόμα και μετά από την πάροδο αρκετών ετών.

Ακόμα και τράπεζες γενετικού υλικού πρέπει συχνά να δοκιμάσουν και να αξιολογήσουν οι ίδιες τις διάφορες συσκευασίες που διατίθενται, σχετικά με το κατά πόσο διατηρούν τις ιδιότητές τους στον χρόνο (αλλά και σε περαιτέρω ειδικές συνθήκες όπως π.χ. η βαθιά κατάψυξη).

Διάφορα είδη συσκευασίας που έχουν αναφερθεί από ιδιώτες να επιτελούν το έργο αυτό ικανοποιητικά είναι:

-Κουτάκια από φιλμ

-Τα γνωστά γυάλινα βάζα με το άσπρο λαστιχένιο δαχτυλίδι στο στόμιό τους και με το μεταλλικό μηχανισμό ασφάλισης του πώματος επί του βάζου.

-Ειδικές πατενταρισμένες πλαστικές κάψουλες διατήρησης σπόρων που παράγονται στην Αμερική σε διάφορα μεγέθη και διατίθενται από το Southern Exposure Seed Exchange ( www . southernexposure . com ).

Προσωπικά παρήγγειλα πρόσφατα μία ποσότητα διακοσίων από τις πιο μικρές και έφτασαν με επιτυχία μέσω ταχυδρομείου σε 15 ημέρες και χωρίς υπερβολικό κόστος.

-Διάφορες συσκευές αεροστεγούς σακουλοποίησης. Εδώ υπάρχει ένα αρχικό κόστος για την αγορά της συσκευής. Υπάρχουν συσκευές για οικιακή χρήση (τρόφιμα) που χρησιμοποιούν νάιλον και οι οποίες δεν είναι ότι πιο σίγουρο, αλλά και πιο εξελιγμένες οι οποίες χρησιμοποιούν σακούλες με πολλαπλές στρώσεις πλαστικού, αλουμινίου και χαρτιού και οι οποίες είναι πολύ καλές.

-Αεροστεγή πλαστικά σκεύη τροφίμων που πωλούνται από εταιρείες Telemarketing και αλλού.

Φυλάξτε τους αεροστεγώς συσκευασμένους σπόρους με τον ίδιο τρόπο που αναφέρθηκε παραπάνω. Οι συσκευασίες μπορούν ακόμα να διατηρηθούν στο ψυγείο (όχι στην κατάψυξη) για ακόμα καλύτερα αποτελέσματα, αφού οι σπόροι θα βρίσκονται σε ελεγχόμενη και χαμηλή θερμοκρασία. Εάν αποθηκεύσετε τους σπόρους στο ψυγείο, αφήστε τη συσκευασία να φτάσει πάλι τη θερμοκρασία περιβάλλοντος πριν την ανοίξετε για να τους βγάλετε και να τους χρησιμοποιήσετε. Έτσι θα αποφύγετε τη συγκέντρωση υγρασίας στους σπόρους που θα προκαλούσε η διαφορά θερμοκρασίας τους με αυτή του περιβάλλοντος.

Ένα πιο περίπλοκο αλλά πολύ σημαντικό μέτρο για σωστή μακροχρόνια συντήρηση σπόρων -πέραν της αεροστεγούς συσκευασίας η οποία θα εγγυηθεί ότι οι σπόροι δεν θα απορροφήσουν επιπλέον υγρασία- είναι να φροντίσουμε οι ίδιοι -πριν από την αποθήκευσή τους- να έχουμε ρίξει την φυσική τους υγρασία σε πολύ χαμηλά επίπεδα.

Η διαδικασία της απλής ξήρανσης που προαναφέρθηκε και κατά την οποία αφήνουμε τους σπόρους σε ξηρό μέρος για ένα χρονικό διάστημα, δεν επαρκεί για να πέσει η υγρασία τους στα επιθυμητά για μακροχρόνια συντήρηση επίπεδα.

Για να πετύχουμε την περαιτέρω ξήρανση, απαιτείται να χρησιμοποιήσουμε ένα υλικό απορρόφησης υγρασίας. Το πιο συνηθισμένο είναι οι κρύσταλλοι σιλικόνης (silica gel). Αυτό είναι ένα υλικό το οποίο μοιάζει με πλαστικά σκάγια και συχνά το βρίσκουμε μέσα σε φακελάκια, σε συσκευασίες ηλεκτρικών συσκευών, παπουτσιών κλπ.

Υπάρχουν επίσης κρύσταλλοι σιλικόνης οι οποίοι έχουν υποστεί ειδική επεξεργασία ώστε να έχουν χρωματική ένδειξη υγρασίας. Όταν είναι ξηροί και ενεργοί έχουν σκούρο μπλε χρώμα, το οποίο σιγά-σιγά μετατρέπεται σε ανοικτό ροζ καθώς απορροφούν υγρασία. Και οι δύο τύποι κρυστάλλων (απλοί και χρωματιστοί) διατίθενται σε διάφορες ποσότητες και σε αεροστεγείς συσκευασίες που ανοιγοκλείνουν, επίσης από το Southern Exposure Seed Exchange. Δεν είναι ιδιαίτερα ακριβοί.

Εναλλακτικά μπορεί πιθανά να χρησιμοποιηθεί ξηρή σκόνη γάλακτος αλλά η ικανότητά της σε απορρόφηση υγρασίας είναι 10 φορές μικρότερη σε σχέση με τη σιλικόνη και μακροχρόνια κοστίζει πιο ακριβά. Αυτό, γιατί ένα σημαντικό πλεονέκτημα των κρυστάλλων σιλικόνης είναι ότι μπορούν να χρησιμοποιηθούν έπ’ άπειρο καθώς μπορούμε να τους στεγνώσουμε ξανά βάζοντάς τους σε σε κανονικό φούρνο σε θερμοκρασία 90^ο-95^ο για περίπου 8 ώρες. Βγάζετε τους από το φούρνο με προσοχή και μην τους χρησιμοποιήσετε αμέσως γιατί θα ζεματάνε.

Έχοντας κρυστάλλους σιλικόνης, μπορούμε να ρίξουμε το επίπεδο υγρασίας των σπόρων μας σε πολύ χαμηλά επίπεδα πριν τους αποθηκεύσουμε. Αρκεί να κλείσουμε σε ένα αεροστεγές δοχείο μία ποσότητα κρυστάλλων σιλικόνης και μία ποσότητα σπόρων κλεισμένων σε χάρτινα φακελάκια ώστε να μην ακουμπάνε στη σιλικόνη. Οι κρύσταλλοι σιλικόνης που θα βάλουμε πρέπει να έχει ίδιο βάρους με αυτό των σπόρων και των χάρτινων φακέλων στους οποίους βρίσκονται.

Μετά από μία περίπου εβδομάδα, το επίπεδο υγρασίας των σπόρων της ντομάτας θα έχει πέσει στο 4-8% το οποίο είναι πολύ καλό για μακροχρόνια συντήρηση σπόρων. Προσοχή όμως γιατί εάν το επίπεδο υγρασίας πέσει χαμηλότερα από 3%, οι σπόροι κινδυνεύουν να χάσουν μόνιμα την ικανότητα φύτρωσης.

Βγάλτε τους σπόρους από το δοχείο με τη σιλικόνη και αποθηκεύστε τους στην δική τους αεροστεγή συσκευασία μακροχρόνιας αποθήκευσης (εννοείται μία για κάθε ποικιλία), χωρίς σιλικόνη πλέον, και φροντίζοντας να μη μείνουν πολύ ώρα έξω και προλάβουν να απορροφήσουν ξανά υγρασία.

Ορισμένοι καλλιεργητές σπόρων, αφού κλείσουν κάθε ποικιλία αεροστεγώς στην κάψουλά της και σημειώσουν το όνομά της, βάζουν τις κάψουλες σε ένα μεγαλύτερο αεροστεγές βάζο ή κουτί (συνήθως με λίγη χρωματιστή σιλικόνη μέσα ως ένδειξη στεγανότητας), ως παραπάνω μέτρο προστασίας.

Η διαδικασία βαθιάς ξήρανσης που αναφέρθηκε, επιτρέπει επίσης την αποθήκευση των σπόρων στην κατάψυξη, πράγμα το οποίο αυξάνει δραματικά τους δυνατούς χρόνους αποθήκευσης και τη διατήρηση ζωτικότητας των αποθηκευμένων σπόρων. Προσοχή όμως: μην αποθηκεύσετε στην κατάψυξη παρά μόνο σπόρους οι οποίοι έχουν ξηραθεί με αυτή τη διαδικασία σε επίπεδα υγρασίας 8% η χαμηλότερα. Διαφορετικά, η επιπρόσθετη υγρασία διαστέλλεται καθώς ο σπόρος παγώνει, και καταστρέφει τα κύτταρα του.

Εάν πρόκειται να καταψύξετε τους σπόρους σας, βεβαιωθείτε ότι οι συσκευασίες που χρησιμοποιείτε θα αντέξουν (στεγανά) τη χαμηλή θερμοκρασία. Ισχύει και εδώ ο φυσικά ο κανόνας που ίσχυε για το ψυγείο: πριν ανοίξετε τη συσκευασία για να πάρετε σπόρους, αφήστε τη να επανέλθει στη θερμοκρασία του περιβάλλοντος.

Οπουδήποτε κι αν έχετε αποθηκεύσει τους σπόρους σας, όταν κάποτε βγάλετε σπόρους για να τους φυτέψετε, καλό θα ήταν να τους αφήσετε προηγουμένως για λίγες ημέρες εκτεθειμένους στην φυσιολογική υγρασία του περιβάλλοντος ώστε να μην μπουν απότομα από την πολύ ξηρή κατάσταση στην ακραία υγρασία του υποστρώματος που θα φυτευτούν.

Καλό θα ήταν επίσης στη μακροχρόνια αποθήκευση να έχετε κάνει από πριν έναν προγραμματισμό των αναγκών σας και να μοιράσετε σπόρους σε πολλές συσκευασίες. Έτσι, εάν μία χρονιά χρειάζεστε λίγους μόνο από τους σπόρους μίας ποικιλίας που διασώζετε, δεν θα χρειαστεί να «παρενοχλήσετε» αναγκαστικά και τους υπόλοιπους από την κατάσταση συντήρησης στην οποία βρίσκονται μόνο και μόνο επειδή βρίσκονται στην ίδια συσκευασία.

Ιδιώτες έχουν αναφέρει ότι σπόροι που αποθηκεύονται με αυτές τις διαδικασίες ξήρανσης σε καλές αεροστεγείς συσκευασίες, έχουν φυτευτεί μετά από 10, 15, ακόμα και πάνω από 20 χρόνια, με ικανοποιητικά έως πολύ ικανοποιητικά ποσοστά φύτρωσης.

Μπορείτε να επικοινωνήσετε με τον κ. Πεταλά στην ηλεκτρονική διεύθυνση:

npetalas @ in . gr και στο κινητό: 6974427506

Βιβλιογραφία και πηγές:

-Seed to Seed – Suzan Ashworth, εκδόσεις Chelsea Green

-Breed your own vegetable varieties – Carol Deppe, εκδόσεις Little Brown & Co.

-100 Heirloom Tomatoes for the American Garden – Carolyn Male, εκδόσεις Smith & Hawken

-The Great Tomato Book – Gary Ibsen, εκδόσεις Ten Speed Press

Εποχή σποράς λαχανικών

Ο κατάλογος που ακολουθεί είναι ενδεικτικός, μιας και η Ελλάδα είναι πλούσια σε μικροκλίματα και διακυμάνσεις από περιοχή σε περιοχή.

Είδος Θερμά σπορεία Ανοιχτά σπορεία Μεταφύτευση Εποχή σποράς ή φύτευσης

Ντομάτα Οκτώβριος Φεβρουάριος 4-6 εβδομάδες πριν την μεταφύτευση

4-6 εβδομάδες πριν την μεταφύτευση Μετά την πάροδο των όψιμων παγετών, 10 -15 εκ. ύψος

Μελιτζάνα Όπως η ντομάτα Όπως η ντομάτα Θα πρέπει να ζεστάνει ο καιρός

Πιπεριά. Ο σπόρος θέλει 8-12 ημέρες για να φυτρώσει 6-10 εβδομάδες προτού μεταφυτευτεί

στο λαχανόκηπο Όταν ο καιρός ζεστάνει καλά

Φασόλια Ο σπόρος μουσκεύεται λίγες ώρες πριν τη σπορά. Βάθος σποράς 4-6 εκ.

Συγκαλλιέργεια με καλαμπόκι

Μετά την πάροδο των παγετών της άνοιξης

Μπιζέλια Φθινόπωρο

Κουκιά Φθινόπωρο

Κρεμμύδια σπόρος Αρχές της άνοιξης για τη Ν. Ελλάδα, τέλος χειμώνα για τη Β. Ελλάδα

Μόλις αποκτήσουν πάχος μολυβιού

Κρεμμύδια από κοκκάρι Φθινόπωρο για φρέσκο, Φεβρουάριο για ξηρό

Πράσα Φεβρουάριος Μάρτιος ή Απρίλιος Ιούνιος

Εποχή σποράς λαχανικών

Είδος Θερμά σπορεία Ανοιχτά σπορεία Μεταφύτευση Εποχή σποράς ή φύτευσης

Σκόρδα με σκελίδες Φθινόπωρο

Καρότα Ν. Ελλάδα χειμώνα, Β. Ελλάδα Μάρτιος-Απρίλιος

Ρεπάνια και ρεπανάκια. Στη διάρκεια του χειμώνα, ή το καλοκαίρι για συγκομιδή το χειμώνα

Λάχανο Φεβρουάριος Απρίλιος – Μάιος, 6-8 εβδομάδες πριν τη μεταφύτευση. Στέλεχος πάχος

Στυλό 10-15 εκ

Κουνουπίδια Φεβρουάριος Μάρτιος 5 - 7 εβδομάδες από τη σπορά Αύγ–Σεπ

Αγγουράκια Μάρτιος σε φυτοδοχεία. Απογευματινές ώρες, πότισμα με άφθονο νερό. Απευθείας σπορά Απρίλιος

Κολοκύθια Μάρτιος σε φυτοδοχεία. Απευθείας σπορά. Απρ-Μάι

Πεπόνια. Βάθος σποράς 3-4 εκ. 4-6 εβδομάδες πριν τη Μεταφύτευση  Σπορά σε φυτοδοχεία

Απογευματινές ώρες, πότισμα με άφθονο νερό Απρ-Μάιος

Καρπούζια Βάθος σποράς 3-4 εκ. Θέλει περισσότερο νερό από τα πεπόνια, 4-6 εβδομάδες

πριν τη μεταφύτευση σε φυτοδοχεία. Απογευματινές ώρες, πότισμα με άφθονο νερό Απρ-Μάι

Εποχή σποράς λαχανικών

Είδος Θερμά σπορεία Ανοιχτά σπορεία Μεταφύτευση Εποχή σποράς ή φύτευσης

Μαρούλια Τέλος άνοιξης Τέλος άνοιξης 4-6 εβδομάδες από τη σπορά Καλοκαίρι ή Φθινόπωρο

Σέλινο 2-3 χιλ. βάθος σποράς. Ο σπόρος θέλει 1-2 εβδομάδες για να φυτρώσει Άνοιξη, ή Καλοκαίρι, ή Φθινόπωρο

Σπανάκι Φθινόπωρο, με τα πρωτοβρόχια, Άνοιξη

Αντίδι Φθινόπωρο,Χειμώνας, ή Άνοιξη

Μπάμια Απρίλιος ήΜάιος

Μάραθος Ιούλιος ήΑύγουστος –Σεπτέμβριος

Παντζάρι Σπορά 3-4 μήνες πριν τη συγκομιδή Φεβρουάριος, Απρίλιος και Ιούλιος-Αύγουστος

Πατάτα Το μεγαλύτερο μέγεθος σπόρου είναι εκείνο που έχει 25 -30 γρ. (μέγεθος

αυγού). Σπορά στην Κρήτη Ιανουάριος – Φεβρουάριος, στην υπόλοιπη

Ελλάδα Μάρτιος – Απρίλιος. Δεύτερη σπορά Ιούνιος - Ιούλιος.

Γλυκοπατάτα Σπέρνεται σε ανοικτά σπορεία δυο μήνες πριν τη μεταφύτευση.

Φράουλες Ο πιο πρόσφορος τρόπος είναι να πάρουμε φυτά από τους στόλονες.

Αγκινάρα Ο πολλαπλασιασμός με παραφυάδες είναι ο συνηθέστερος τρόπος και στηρίζεται στην ιδιότητα του φυτού να εξαπολύει από το λαιμό του πολλές παραφυάδες μετά τις πρώτες βροχές του φθινοπώρου. Τον Οκτώβριο είναι δυνατή η αφαίρεση των παραφυάδων και η μεταφορά τους στο λαχανόκηπο. Αφήνουμε στο μητρικό φυτό 1 – 3 παραφυάδες για να καρπίσουν.

Σπαράγγι Η σπορά του σπόρου γίνεται την άνοιξη σε ανοικτά σπορεία, όπου μένουν τα φυτά όλο το χρόνο. Ο σπόρος αργεί πολύ να φυτρώσει, απαιτεί 2 – 6 εβδομάδες με ευνοϊκή θερμοκρασία. Η μεταφύτευση στον οριστικό χώρο γίνεται την άνοιξη του επόμενου έτους.

Προτεινόμενη μικρότερη απόσταση απομόνωσης μεταξύ των σταυρογονιμοποιούμενων και αυτογονιμοποιούμενων φυτών. Πίνακας 1.

Είδος φυτού Τρόπος γονιμοποίησης Μέσο Γονιμοποίησης. Μικρότερη απόσταση σε μέτρα

Καρπούζι Σταυρογονιμοποίηση Έντομα 1.000

Πεπόνι Σταυρογονιμοποίηση Έντομα 1.000

Αγγουράκι Σταυρογονιμοποίηση Έντομα 1.000

Κολοκύθα Σταυρογονιμοποίηση Έντομα 1.000

Κολοκυθάκι Σταυρογονιμοποίηση Έντομα 1.000

Λάχανο Σταυρογονιμοποίηση Έντομα 1.000

Ρεπάνι Σταυρογονιμοποίηση Έντομα 600

Γυφτοφάσουλα Μερικώς Σταυρογονιμοποιούμενα Έντομα 500

Φασόλια Αυτογονιμοποίηση --- 100

Φασόλια Γίγαντες Μερικώς Σταυρογονιμοποιούμενα --- 200 - 300

Αρακάς Αυτογονιμοποίηση --- 100

Κουκιά Σταυρογονιμοποίηση Έντομα 1.000

Πιπεριές Σταυρογονιμοποίηση Έντομα 500

Ντομάτες Αυτογονιμοποίηση --- 50

Μελιτζάνες Σταυρογονιμοποίηση Έντομα 1.000

Βρύζα Σταυρογονιμοποίηση Ανεμόγαμα 1.000

Κρεμμύδι Σταυρογονιμοποίηση Έντομα 600

Παντζάρι Σταυρογονιμοποίηση Ανεμόγαμα 2.000*

Ραδίκι Αυτογονιμοποίηση --- 600

Καρότο*** Σταυρογονιμοποίηση Έντομα 1.000

Μαρούλι Αυτογονιμοποίηση --- 100

Σπανάκι Σταυρογονιμοποίηση Ανεμόγαμα 2.000

Μπάμια Σταυρογονιμοποίηση Έντομα 500

Καλαμπόκι Σταυρογονιμοποίηση Ανεμόγαμα 1.000**

* Η μικρότερη απόσταση απομόνωσης πρέπει να κρατιέται μεταξύ όλων των υποειδών από τα

είδη Β: Vulgaris όπως το ζαχαρότευτλο, τα κοκκινογούλια κλπ

** Η μικρότερη απόσταση απομόνωσης κρατιέται μεταξύ γλυκού καλαμποκιού για ενσύρωση.

*** Το καρότο διασταυρώνεται και με το άγριο καρότο. Γι’ αυτό να μην έχετε κοντά άγρια καρότα.

Πηγή: F.A.O (Παγκόσμιος Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας)

Κατά τάξη των φυτών με βάση των τρόπο γονιμοποίησης τους.

Μέση διάρκεια ζωής και χρόνος βλάστησης διάφορων λαχανικών.

Λαχανικό Μέση διάρκεια ζωής των σπόρων σε χρόνια. Χρόνος βλάστησης σε μέρες

Αγγούρι 5 7, Αντίδι 5 10, Γλυκό καλαμπόκι 2 7, Καρότο 3 8, Καρπούζι 4 8, Κολοκυθάκι 4 7, Κουνουπίδι 4 10, Κρεμμύδι 1 10, Λάχανο 4 10, Λάχανο Βρυξελών 4 21, Μαϊντανός 1 21, Μαρούλι 6 7, Μελιτζάνα 4 10, Μπάμια 2, Μπιζέλι 3 8, Παντζάρι (τεύτλο) 4 8, Πεπόνι 5 7, Πιπεριά 2 10, Πράσο 2, Ραδίκι 4, Ρεπανάκι 4 7, Σέλινο 3 21, Σέσκουλο 4, Σπανάκι 5 8, Σπαράγγι 3, Ντομάτα 4 8, Φασολάκι 3 6

ΧΡΗΣΙΜΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

Ποικιλία: Αποτελούν φυτά του ίδιου είδους που είναι όμοια όσον αφορά τα κύρια χαρακτηριστικά του φυτού και του προϊόντος διαφέρουν δε από άλλα κύρια χαρακτηριστικά τους.

Παραλλαγή: Περιλαμβάνει φυτά μιας δεδομένης ποικιλίας που διαφέρουν από άλλα φυτά της ίδιας ποικιλίας κατά ένα κύριο χαρακτηριστικό, ή δυο –τρία δευτερεύοντα, τα οποία όμως από μόνα τους δεν είναι αρκετά για να δικαιολογήσουν τον διαχωρισμό σε άλλη ποικιλία.

Καθαρή σειρά: Περιλαμβάνει άτομα που προέρχονται από έναν γονέα και παρουσιάζουν μεγάλη ομοιότητα μεταξύ τους, γιατί πολλαπλασιάζονται με αυτογονιμοποίηση. Όταν τα άτομα αυτά είναι προϊόντα αγενούς πολλαπλασιασμού (π.χ. αγκινάρα, πατάτα), τότε χρησιμοποιείται ο όρος κλώνος.

Υβρίδια: Είναι το προϊόν διασταύρωσης μεταξύ ποικιλιών ή γενετικών σειρών. Στα υβρίδια παρουσιάζεται το φαινόμενο της ετέρωσης ή της ευφορίας των νόθων δηλ. τα υβρίδια έχουν καλύτερες ιδιότητες από τους γονείς τους. Πρέπει να υπογραμμιστεί ότι ο σπόρος που δίνουν τα υβρίδια χρησιμοποιείται γιατί δεν θα δώσει φυτά με τα ίδια χαρακτηριστικά.

Βλαστικότητα: Ο όρος χρησιμοποιείται για να εκφράσει το ποσοστό των ζωντανών σπόρων που είναι σε θέση κάτω από ορισμένες ευνοϊκές συνθήκες περιβάλλοντος (θερμοκρασία, υγρασία, φως κλπ.) να δώσουν φυτά. Η διατήρησης της βλαστικότητας στα ίδια επίπεδα θα εξαρτηθεί από τον τρόπο συσκευασίας και τις συνθήκες αποθήκευσης. Εάν οι τελευταίες είναι ακατάλληλες, τότε οι σπόροι θα χάσουν την βλαστικότητά τους.

Προτεινόμενα βιβλία. Αν αναζητάτε να βρείτε ντόπιους σπόρους σας προτείνουμε τα

-«Κατά τόπους αγροκτήματα διαφύλαξης ντόπιων ποικιλιών-αυτοχθόνων αγρ ζώων». Πελίτι.

Για την καλλιέργεια των σπόρων σας προτείνουμε τα:

-«Φυσική Καλλιέργεια» Η καλλιέργεια & πρακτική της πράσινης φιλοσοφίας Masanobu Fukuoka

-«Ο κήπος του βιοκαλλιεργητή» καλλιέργεια, φυτοπροστασία. P Pears & S Stickland, Ψύχαλος.

-Βιοκαλλιέργειες Άλκιμος Αναστάσιος. Εκδόσεις Ψύχαλος.

-Ημερολόγιο εργασιών βιοκαλλιεργητή, EICHENBERGER –HENGGELER Εκδόσεις Ψύχαλος.

-Εφαρμοσμένες Βιοκαλλιέργειες TANYA DENCKLA. Εκδόσεις Ψύχαλος

-Κομπόστ Άλκιμος Αναστάσιος. Εκδόσεις Ψύχαλος:.

-«Φτιάξε τη δική σου φάρμα» του Paul Heiney. Εκδόσεις Βιβλιοσυνεργατική

-Οργανική κηπουρική, πλήρης οδηγός. Εκδόσεις Βασδέκη.

-Η παραδοσιακή καλλιέργεια λαχανικών και τα μυστικά της, Γεώργιος Κ. Κηπουρός.

-ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ, Γ Α. Δαουτόπουλος, Μάριος Η.Κουτσούκος. Εκδόσεις ΖΥΓΟΣ.

Τα κείμενα του εγχειρίδιου μπορείτε να τα βρείτε στην ιστοσελίδα του Πελίτι www.peliti.gr

Αν θέλετε να δημοσιεύσετε κάποιο τμήμα, η δημοσιεύσει είναι ελεύθερη, με αναφορά στην πηγή.

Υπεύθυνος για την έκδοση είναι: ο Παναγιώτης Σαϊνατούδης.

Διεύθυνση αλληλογραφίας: Πελίτι, Ταχυδρομείο Παρανεστίου, 66035 ΠΑΡΑΝΕΣΤΙ

Ηλεκτρονική διεύθυνση: peliti @ peliti . gr

Τηλέφωνο και fax: 2524022059

Για την οικονομική ενίσχυση του Πελίτι έχει ανοιχτεί λογαριασμός στην ΑΤΕ198 04 003033 49