Επιμέλεια: Μαντζαβρά Κωνσταντίνα, Πολιτικός Επιστήμων

Τι πρέπει να κάνει ο ίδιος ο κτηνοτροφικός κλάδος για να έχει μέλλον; Όσοι ασχοληθούν σοβαρά θα δώσουν μόνοι τους λύση και δε θα έχουν την ανάγκη κάθε φορά, για να επιζήσουν οι επιχειρήσεις τους, να τρέχουν προς το κράτος για βοήθεια, που τώρα έτσι και αλλιώς δε μπορεί, να ζητά αυξήσεις τιμών πώλησης, άτοκα δάνεια, μειώσεις κόστους ζωοτροφών, μειώσεις φορολογίας, επιδοτήσεις κ.τ.λ.

Πρακτικές οδηγίες για να μπορέσει κάποιος να κάνει μία εκτροφή ανταγωνιστική, πράγμα που λείπει από την κτηνοτροφία μας σήμερα, και να μην έχει ανάγκη την βοήθεια κανενός, ώστε να την μετατρέψει σε επιχείρηση.

Στο πέρασμα των αιώνων η κτηνοτροφία ασκήθηκε από τον άνθρωπο για λόγους κυρίως διατροφικούς. Μερικές μόνο δεκαετίες πριν, η κτηνοτροφία στη χώρα μας, για όσους την ασκούσαν, δεν ήταν παρά μία μοναδική διέξοδος επαγγελματική και βιοποριστική. Οι πρώτες μορφές οργανωμένης επιχειρηματικής δραστηριότητας στον τομέα φάνηκαν στη χώρα μας μετά το '60, κυρίως βοοειδών γαλακτοπαραγωγής και πάχυνσης. Αμέσως μετά η χοιροτροφία και η πτηνοτροφία κρεοπαραγωγής και αυγοπαραγωγής. Τα μικρά μηρυκαστικά, πρόβατα και γίδες μέχρι σχετικά πρόσφατα ήταν οργανωμένα εκτατικά και παραδοσιακά.

Σήμερα μεγάλο μέρος από αυτά, κυρίως προβάτων, εκτρέφονται σταβλισμένα εντατικά και επιχειρηματικά. Αυτό έχει να κάνει κυρίως με την ηλικία του απασχολούμενου, αλλά και με τους νεοεισερχομένους στον κλάδο.

Η κατάσταση όμως είναι δραματική, διότι η κτηνοτροφία εγκαταλείπεται, η παραγωγή κρέατος και γαλακτικών προϊόντων έχει μειωθεί επικίνδυνα και οι εκμεταλλεύσεις έχουν έντονα προβλήματα βιωσιμότητας. Ακούγονται παντού φωνές διαμαρτυρίας για τις τιμές πώλησης, για το κόστος των ζωοτρόφων, για τα καρτέλ, τις ελληνοποιήσεις, το ΦΠΑ, τις άδειες λειτουργίας, και πολλά άλλα.

Έχουν γίνει και γίνονται, συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας σε διάφορα μέρη της χώρας από πολλές οργανώσεις, όπως και παραστάσεις στα γραφεία των εκάστοτε Υπουργών κ.τ.λ., κάνοντας γνωστά τα αιτήματά τους. Για τα αιτήματα αυτά οι κτηνοτρόφοι απευθύνονται στο κράτος, ώστε το κράτος επιλύοντάς τα, να συμβάλει στη καλυτέρευση των δεδομένων στην κτηνοτροφία και αυτό επαναλαμβάνεται, χρόνια τώρα, χωρίς κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα. 

Τι πρέπει να κάνουμε εμείς

Δεν είπαμε όμως, ποτέ μέχρι σήμερα, κάτι για όλα όσα μας αναλογούν και πρέπει να γίνουν από εμάς τους ίδιους και όχι από το κράτος.

Και αυτά είναι πολλά και παρά πολύ σημαντικά, από την υλοποίηση των οποίων εξασφαλίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό η ανταγωνιστικότητα και βιωσιμότητα των κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων.

Έχοντας ως βάση δεδομένων τις πολύ σημαντικές κατακτήσεις προηγούμενων ετών, που μας δείχνουν τα προϊόντα στα οποία πρέπει να επικεντρωθούμε και να παράγουμε, κάνει το έργο μας ευκολότερο.

Αυτά είναι η πανευρωπαϊκή πιστοποίηση της φέτας αλλά και τουλάχιστον, μέχρι σήμερα, 20 ΠΟΠ προϊόντων Ελληνικών ζωικής παραγωγής, που έδωσαν νέα ώθηση στην παραγωγή και διατήρησαν σε ικανοποιητικό επίπεδο τις τιμές.

Ακόμη, η αξιοποίηση στο μέγιστο του ΕΛΟΓΑΚ, ενός οργανισμού που δημιουργήθηκε για να προστατεύει τον κτηνοτρόφο και τον καταναλωτή, να ελέγχει τα κτηνοτροφικά προϊόντα και να επιβάλει κανόνες σε όσους εμπλέκονται στη μεταποίηση και την εμπορία ζωικών προϊόντων.

Έχοντας αυτές τις πολύ σημαντικές κατακτήσεις ως «προίκα» και όλα όσα θα αναφερθούν παρακάτω, αποτελούν ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της όλης προσπάθειας και νομίζω ότι χωρίς αυτά τα πράγματα θα πάνε προς το χειρότερο.

Στην αντίθετη όμως περίπτωση, όσοι ασχοληθούν σοβαρά θα δώσουν μόνοι τους λύση και δε θα έχουν την ανάγκη κάθε φορά, για να επιζήσουν οι επιχειρήσεις τους, να τρέχουν προς το κράτος για βοήθεια, που τώρα έτσι και αλλιώς δεν μπορεί, να ζητά αυξήσεις τιμών πώλησης, άτοκα δάνεια, μειώσεις κόστους ζωοτροφών, μειώσεις φορολογίας, επιδοτήσεις κ.τ.λ.

Μπορώ να γίνω κτηνοτρόφος;

Έτσι θα δοθεί απάντηση σε όποιον σήμερα αναρωτηθεί, αν μπορεί να γίνει κτηνοτρόφος, τι πρέπει να γνωρίζει ώστε να μην κάνει λάθος επιλογές, αν χρειάζεται πολλά χρήματα, αν θα επιτύχει.

Το πρώτο που θα πρέπει να δει κάποιος που θέλει να γίνει κτηνοτρόφος είναι να μάθει με πιο τρόπο θα επιλέξει το σωστό ζώο για να δραστηριοποιηθεί. Πρόβατο ή γίδα, αγελάδα γαλακτοπαραγωγής ή κρεοπαραγωγής ή μήπως εκτροφές πάχυνσης.

Αυτό εξαρτάται από πολλά πράγματα που θα προσπαθήσω να τα αναφέρω ένα προς ένα.

Η μορφολογία του εδάφους, είναι πεδινή, είναι ορεινή, ημιορεινή και σε πιο υψόμετρο; Η πεδινή έως τα τελευταία χρόνια ήταν ιδανική για εντατικές σταβλισμένες εκμεταλλεύσεις βοοειδών αλλά και προβάτων.

Σήμερα, τα πράγματα έχουν αλλάξει παρά πολύ και έτσι επιβάλλεται κάποιος που θέλει να μπει στον κλάδο, δραστηριοποιούμενος σε πεδινή έκταση, να θέσει σαν πρώτο κριτήριο την ύπαρξη αγροτικής έκτασης αρδεύσιμης, ανάλογη σε έκταση με το ζωικό κεφάλαιο.

Η έκταση αυτή αν δεν είναι ιδιόκτητη θα πρέπει να αποκτηθεί με πολυετές μισθωτήριο με δικαίωμα ανανέωσης στη λήξη του χρόνου μίσθωσης, ώστε να μπορεί ο κτηνοτρόφος να δραστηριοποιηθεί χωρίς προβλήματα.

Αυτή να μετατραπεί σε τεχνητό λιβάδι, η σπορά του οποίου να γίνει με σπόρους τεσσάρων ψυχανθών φυτών, δυο έως τριών αγρωστωδών και τριών - τεσσάρων αρωματικών.

Να δημιουργηθεί βοσκή, η όποια να είναι απόλυτα ισορροπημένη τροφή χονδροειδών, για να αντικαταστήσει το ενσίρωμα καλαμποκιού και την αποξηραμένη μηδική, που ήταν απαραίτητα στο σιτηρέσιο του ζώου.

Για το ενσίρωμα και τη μηδική κάθε αγελάδας απαιτείται συγκομιδή 4 συνολικά στρεμμάτων καλαμποκιού και μηδικής, με κόστος πολύ μεγάλο (σήμερα, περίπου 1.200 ευρώ ετησίως/ αγελάδα), ακόμη μεγάλο και ακριβό μηχανολογικό εξοπλισμό, μεγάλους αποθηκευτικούς χώρους, εργατοώρες, καύσιμα, φθορές και συντηρήσεις μηχανημάτων κ.τ.λ.

Αντιθέτως προτείνουμε, 2,5 έως 3 στρέμματα λειμώνα για κάθε αγελάδα και ένα στρέμμα για κάθε τρία πρόβατα. Το κόστος αυτών έχει υπολογιστεί στο 1/3 του κόστους του ενσιρώματος και της μηδικής, δηλαδή γύρω στα 400 ευρώ /αγελάδα ετησίως.

Επίσης είναι ανυπολόγιστη σε αξία, η ευζωία των ζώων, τα ποιοτικότερα προϊόντα, ο μικρότερος μηχανολογικός εξοπλισμός, οι λιγότεροι αποθηκευτικοί χώροι, η δυνατότητα παραγωγής ΠΟΠ προϊόντων, οι διάφορες πιστοποιήσεις, η μεγάλη συμβολή στα περιβαλλοντικά ζητήματα, όπως μείωση νιτρικών, μείωση χημικών, μείωση κατανάλωσης νερού άρδευσης, μείωση εκπομπής αέριων, αλλά και μεγάλη μείωση σε αγροτοώρες προσωπικού.

Μοναδική διέξοδος η αλλαγή τρόπου εκτροφής, ώστε το κόστος διατροφής να πέσει πολύ, οι μονάδες να γίνουν κερδοφόρες αλλά και να μπορούν να αντέξουν τιμές χαμηλότερες από τις σημερινές.

Φανταστείτε σε μια αγελαδοτροφική μονάδα δυναμικότητος 100 αγελάδων, να εξοικονομεί 600 με 800 ευρώ / αγελάδα μόνο από τις χορτονομές, δηλαδή 60.000 με 80.000 ευρώ ετησίως. Στα πρόβατα, έχει υπολογιστεί κέρδος μόνο από τις τροφές 50 - 70 ευρώ ανά ζώο, χωρίς να υπολογίσουμε σε αξία και τις άλλες παραμέτρους, αυτά και μόνο αυτά τα ποσά καθιστούν, όχι μόνο βιώσιμη, αλλά και αρκετά εύρωστη την εκμετάλλευση, ικανή να σχεδιάσει την περαιτέρω αναπτυξιακή της πορεία.

Που να πάμε;

Άρα δεν κατασκευάζουμε το στάβλο μας κοντά στο τόπο που ζούμε, όπως κάνουμε έως σήμερα, αλλά τον κατασκευάζουμε στον τόπο που έχουμε εξασφαλίσει την απαραίτητη για κάθε περίπτωση έκταση ώστε να μετατραπεί η εκτροφή μας σε βοσκήσιμη, και γιατί όχι και βιολογική.

Με αυτό τον τρόπο θα επιτύχουμε μία μικρής κλίμακας αναδιάρθρωση καλλιεργήσιμης γης, προς όφελος της κτηνοτροφίας, αυξάνοντας κατά πολύ και τη στρεμματική απόδοση αυτής της έκτασης. Αλλά το κυριότερο είναι ότι δίνει λύση δια παντός στο κόστος των ζωοτρόφων, που λόγω της σταδιακής μείωσης της παραγωγής και παράλληλα της αύξησης της ζήτησης, δεν πρόκειται να μειωθεί αλλά να αυξηθεί.

Όλοι γνωρίζουμε ότι το κόστος της διατροφής σε μια κτηνοτροφική μονάδα είναι σε ποσοστό 60% - 80% του συνολικού κόστους λειτουργίας της, άρα η μείωση κατά 30% - 40% είναι πολύ μεγάλη επιτυχία και μειώνεται επίσης, η εξάρτηση από το εμπόριο, τη ρευστότητα, τις τράπεζες κ.τ.λ.

Αν η έκταση είναι ορεινή ή ημιορεινή πρέπει και στις δύο αυτές περιπτώσεις να εξασφαλίσουμε αναγνωρισμένο βοσκότοπο, ο όποιος να έχει τα εξής χαρακτηριστικά: να είναι οριοθετημένος επακριβώς, να είναι εξακριβωμένη επιστημονικά από λιβαδοπόνο:

• η βοσκοϊκανότητά του,

• το είδος και η θρεπτική αξία της βοσκής,

• ο αριθμός των ζωών που μπορεί να θρέψει,

• εάν όλος ο βοσκότοπος ή μέρος αυτού επιδέχεται βελτίωση (σπορά, λίπανση, κοπή χόρτου, πότισμα κ.τ.λ).

Είναι προτιμότερο να είναι σε υψόμετρο κάτω των 600-700 μέτρων, λόγω χιονοπτώσεων, να είναι εύκολα προσβάσιμος και κοντά σε δίκτυο ηλεκτρικού.

Ελληνικές φυλές

Αν τα ζώα είναι πρόβατα ή γίδια, τότε η επιλογή μας πρέπει να είναι φυλή εγχώρια και όσο για την ράτσα, αυτή μπορεί να διαφέρει ανάλογα με τον τρόπο εκτροφής, τη μορφολογία του εδάφους και το υψόμετρο που έχουμε επιλέξει. Τούτο διότι οι εγχώριες φυλές είναι υψηλών αποδόσεων, ανθεκτικές και απόλυτα προσαρμοσμένες στο ελληνικό περιβάλλον και από αυτές και μόνο από αυτές μπορούμε να παράγουμε και παρασκευάζουμε τα περίφημα ελληνικά ΠΟΠ προϊόντα, η ύπαρξη των οποίων εγγυώνται την αναπτυξιακή πορεία του κλάδου. Χρησιμοποιώντας εγχώριες φυλές, μπορείς επίσης να τύχεις διάφορων ενισχύσεων, αλλά και πιστοποιήσεων, οι οποίες θα αναδεικνύουν την ποιοτική ανωτερότητα και διαφορετικότητα των προϊόντων μας. Τα ζώα εγχώριας φυλής που έχουν επιλεγεί μπορεί να είναι βελτιωμένα, αλλά μπορεί να είναι και μιγάδες. Και στις δυο περιπτώσεις εφαρμόζουμε πρόγραμμα γενετικής βελτίωσης, ώστε συνεχώς και χωρίς καμία διακοπή, να βελτιώνεται η αποδοτικότητα και τη υγεία των ζωών.

Το μίνιμουμ του προγράμματος αν εφαρμόζεται στην κάθε μονάδα, πολύ εύκολα, δηλαδή συλλογή στοιχείων αποδόσεων, χρησιμοποίηση πιστοποιημένων βελτιωμένων κριών, και σταδιακός περιορισμός ζωονόσων, τα αποτελέσματα θα είναι αύξηση των αποδόσεων 10%-15% ετησίως, που σημαίνει ότι καμία ενίσχυση, όση και να είναι, δε μπορεί να συγκριθεί σε αξία.

Κατασκευή του στάβλου

Η κατασκευή του στάβλου, των βοηθητικών χώρων και των αποθηκευτικών, πρέπει να γίνει με γνώμονα την οικονομικότητα των υλικών που θα χρησιμοποιηθούν, χωρίς ωστόσο να υστερεί σε μέτρα στάβλου ανά ζώο. Ο σχεδιασμός του να είναι τέτοιος που να μην υπολείπεται σε λειτουργικότητα, σε εξαερισμό, σε φωτεινότητα αλλά και κάποιου βαθμού μόνωση για την προστασία από το κρύο ή τη ζέστη.

Υπάρχουν σήμερα στην αγορά προτάσεις οικονομικές και άμεσες ως προς το χρόνο κατασκευής, με λιγότερες αδειοδοτήσεις και άλλα γραφειοκρατικά που δυσκολεύουν την όποια προσπάθεια γίνεται προς την κατεύθυνση αυτή. Αυτές είναι η θερμοκηπιακού τύπου κατασκευής στάβλου και άλλων βοηθητικών χώρων, η εφαρμογή των οποίων όμως, εξαρτάται και από άλλους παράγοντες οι όποιοι περιορίζουν αρκετά την επιλογή τους.

Ο άλλος τρόπος οικονομικής κατασκευής στάβλου, είναι να χρησιμοποιηθεί ξυλεία για το σώμα του στάβλου και λαμαρίνα για τη στέγη. Τοιχοποιία στη βορεινή πλευρά από τσιμεντόλιθους και στη νότια χαμηλός τοίχος (1μ.) πάλι από τσιμεντόλιθο και το υπόλοιπο καλυμμένο με ανοιγοκλειόμενο αντιανεμικό δίχτυ. Οι διαστάσεις, μήκος, φάρδος, ύψος, πρέπει να είναι τέτοιες που να εγγυώνται την εύκολη διακίνηση των ζωών, τη σωστή διαχείριση των εργασιών σε αυτό, τον καλό αερισμό, τη φωτεινότητα αυτού, αλλά και την πρόβλεψη για βοηθητικούς χώρους. Στον τρόπο αυτό κατασκευής η οικονομικότητα μπορεί να αυξηθεί κατά πολύ με προσωπική συμμετοχή στην κατασκευή, μέρους ή όλου του στάβλου, αν και όπου υπάρχει η δυνατότητα.

Η οικονομική αυτή επιλογή δίνει τη δυνατότητα στο νεοεισερχόμενο να μπορεί να αποκτήσει το ενδεδειγμένο γεννητικό υλικό, το οποίο αποτελεί το κυριότερο μέρος της επένδυσης.

Στο συνεταιρισμό

Το αμέσως επόμενο βήμα του κτηνοτρόφου πρέπει να είναι η συμμετοχή του σε συνεταιριστική οργάνωση, η όποια να δραστηριοποιείται, πρώτον στη συγκέντρωση εφοδίων για τα μέλη της και δεύτερον, αφού έχουν τηρηθεί οι προϋποθέσεις σωστής λειτουργίας, να μπορεί και να πραγματοποιεί τις πωλήσεις των παραγόμενων προϊόντων, κερδίζοντας για τα μέλη της την προστιθέμενη αξία αυτών.

Ο κτηνοτρόφος είναι αυτός που έχει ανάγκη το συνεταιρισμό περισσότερο από κάθε άλλο που δραστηριοποιείται στον πρωτογενή τομέα, διότι είναι ο μόνος που χρειάζεται εφόδια 365 μέρες τον χρόνο, αξιοποιώντας και ανάλογη, συμφωνημένη μεταξύ των μελών, πίστωση.

Αυτή θα του δώσει τη δυνατότητα να εξαρτάται λιγότερο έως καθόλου από τραπεζικά κεφάλαια, πράγμα που όλοι γνωρίζουμε, ειδικά αυτό το διάστημα, τι σημαίνει αυτό για την αρμονική λειτουργία της εκτροφής.

Η προστασία της οργάνωσης είναι πολύπλευρη, και δεν αναλώνεται μόνο με την πίστωση, αλλά και στο να έχει κάθε χρόνο στη διάθεση των μελών της επάρκεια εφοδίων, πράγμα πολύ δύσκολο να το κάνει ο κτηνοτρόφος μόνος του, επίσης ελεγχόμενο κόστος εφοδίων, επειδή ο συνεταιρισμός δεν αποβλέπει στη δημιουργία αποθεματικών κερδών, αλλά τροφοδοτεί τα μέλη του χρεώνοντας επί πλέον του κόστους αγοράς, μόνο τα λειτουργικά έξοδα, με αποτέλεσμα τα εφόδια να είναι παρά πολύ φθηνότερα από ότι στην ελεύθερη αγορά.

Συλλογικές οργανώσεις

Το επόμενο που θα αναφέρω είναι η συμμετοχή όλων μας σε συλλογικές οργανώσεις ώστε να είναι ανάλογη και η εκπροσώπηση μας εκεί που όλα τα προηγούμενα χρόνια κάποιοι, σχετικοί και άσχετοι, αποφάσιζαν για εμάς χωρίς εμάς.

Έχουμε προχωρήσει αρκετά, αρκεί να σας πω ότι η δημιουργία του ανώτερου σήμερα εκπροσώπου, όλων των κτηνοτροφών, που είναι ο ΣΕΚ, έχει δώσει πολλές λύσεις σε όσα μας συμβαίνουν αλλά και στα όσα σχεδιάζονται για το μέλλον του κλάδου μας.

Ο ΣΕΚ εκπροσωπεί όλους τους συλλόγους και ομοσπονδίες συλλόγων της χώρας, όλους τους συνεταιρισμούς και ενώσεις συνεταιρισμών, όλες τις μεγάλες συνεταιριστικές επιχειρήσεις παραγωγής και μεταποίησης ζωικών προϊόντων, επιχειρήσεις ζωοτροφών, και φυσικά πρόσωπα με μεγάλες εκμεταλλεύσεις, που δεν τυχαίνει να εκπροσωπούνται από τις παραπάνω οργανώσεις.

Δεν είναι ο ΣΕΚ μόνο μία ακόμη συνδικαλιστική οργάνωση. Είναι οργάνωση που παράγει έργο εισηγητικό, καθοδηγητικό και παρεμβατικό, και έχει κατορθώσει να είναι επίσημα πλέον, θεσμοθετημένα, συνομιλητής του κράτους.

Στις αρχές της δραστηριοποίησής του, συνέβαλε σε πολύ μεγάλο βαθμό στη δημιουργία του πρώτου κτηνοτροφικού νομοσχεδίου, ενώ σήμερα, μετά από μια επιτυχημένη διαδρομή αγώνων, η συμβολή του στην προάσπιση των δικαιωμάτων όλων των κτηνοτρόφων, που απορρέουν από την νέα ΚΑΠ, είναι πολύ μεγάλη, ώστε για πρώτη φορά ο κτηνοτρόφος να πάρει ενιαία ενίσχυση.

Επίσης υπάρχουν και άλλες αξιόλογες οργανώσεις, όπως ο ΠΕΚ, η Ένωση φυλής Χόλσταϊν, η Ένωση μετακινουμένων κτηνοτρόφων, η Ένωση σπανίων φυλών ζώων κλπ.

Εγώ όταν ξεκίνησα την κτηνοτροφική μου δραστηριότητα, δυστυχώς δεν είχα την τύχη να υπάρχει κάτι η κάποιος που να μπορεί να μου δώσει τις παραπάνω οδηγίες ώστε να αποφύγω λάθη σοβαρά που ακόμη με ταλαιπωρούν και με δυσκολεύουν πολύ όταν θέλω να κάνω την απαραίτητη αλλαγή, πράγμα που μπορεί πολύ εύκολα πια ένας νέος στο ξεκίνημα του να αποφύγει και να κάνει τα σωστά, σύμφωνα με τα παραπάνω.

Με τις οδηγίες αυτές θα μπορέσει κάποιος να κάνει μία εκτροφή ανταγωνιστική, πράγμα που λείπει από την κτηνοτροφία μας σήμερα, και δεν θα έχει ανάγκη την βοήθεια κανενός, ώστε να την μετατρέψει σε επιχείρηση στην οποία θα απασχοληθούν στο μέλλον και άλλα μέλη της οικογένειας, στην παραγωγή, στην μεταποίηση και στις πωλήσεις.

Αναδημοσίευση από το περιοδικό «Αγροτικός Συνεργατισμός», τεύχος 109

του Λευτέρη Γίτσα

Αντιπροέδρου του ΣΕΚ και μέλους του ΔΣ της ΠΑΣΕΓΕΣ