Γράφει η Ελένη Κατσίμπρα

Γεωγράφος

1) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΣΠΑ

To Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ) 2007 – 2013 αποτελεί το έγγραφο αναφοράς για τον προγραμματισμό των Ταμείων της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε εθνικό επίπεδο για την περίοδο 2007-2013. Εκπονήθηκε στο πλαίσιο της νέας στρατηγικής προσέγγισης για την Πολιτική Συνοχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σύμφωνα με την οποία το ΕΣΠΑ «..εξασφαλίζει ότι η συνδρομή από τα Ταμεία συμβαδίζει με τις κοινοτικές στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές για τη συνοχή και προσδιορίζει το σύνδεσμο μεταξύ των κοινοτικών προτεραιοτήτων αφενός και του εθνικού προγράμματος μεταρρυθμίσεων αφετέρου» [1]. 

Το ΕΣΠΑ στοχεύει «Στη διεύρυνση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων της χώρας, τη διατήρηση του ρυθμού οικονομικής μεγέθυνσης και την αύξηση της παραγωγικότητας σε επίπεδο υψηλότερο του μέσου κοινοτικού όρου, για την τόνωση της απασχόλησης, την επίτευξη της πραγματικής σύγκλισης και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής όλων των πολιτών χωρίς αποκλεισμούς» [2].

Το ΕΣΠΑ αποτελείται από δεκατέσσερα Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΕΠ) (εννέα Τομεακά και πέντε Περιφερειακά) ενώ η Ελλάδα συμμετέχει και σε 14 Προγράμματα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας. Στην παρόν κείμενο δίνεται έμφαση στο ΕΠ Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη, προκειμένου να διερευνηθούν τα προγράμματα που αφορούν στη βιοκλιματική πολιτική που ακολουθείται στο Δήμο Αθηναίων.

1.1 Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ» [3]

Το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Περιβάλλον – Αειφόρος Ανάπτυξη» εντάσσεται στο ΕΣΠΑ 2007 – 2013 και περιλαμβάνει μια σειρά δράσεων, έργων περιβαλλοντικών υποδομών μεγάλης κλίμακας και δράσεις εθνικής εμβέλειας, η υλοποίηση των οποίων συμβάλει στην Αειφορική Διαχείριση των περιβαλλοντικών μέσων, του φυσικού αποθέματος και των Αστικών Κέντρων και στην αναβάθμιση της Δημόσιας Διοίκησης στην χάραξη και εφαρμογή της περιβαλλοντικής πολιτικής. Έχει ως Στρατηγικό Στόχο, κατά την περίοδο 2007 – 2013, την προστασία και αναβάθμιση του περιβάλλοντος, ώστε να αποτελέσει το υπόβαθρο για την άνοδο της ποιότητας ζωής των πολιτών, καθώς και παράγοντα βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας της Οικονομίας.

Ειδικότερα στοχεύει:

• Στην αειφορική διαχείριση των περιβαλλοντικών μέσων, του φυσικού αποθέματος και των αστικών κέντρων (Έδαφος, Υδατικό Περιβάλλον, Ατμόσφαιρα, Φύση)

•  Στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της Δημόσιας Διοίκησης στο σχεδιασμό και την εφαρμογή της περιβαλλοντικής πολιτικής και τη βελτίωση της απόκρισης της Κοινωνίας των Πολιτών σε θέματα Περιβαλλοντικής Προστασίας

Για την επίτευξη των γενικών στόχων του ΕΠΠΕΡΑΑ έχουν διαμορφωθεί 11 άξονες προτεραιότητας και 2 άξονες τεχνικής βοήθειας, οι οποίοι συνάδουν με τις Κοινοτικές Στρατηγικές Κατευθυντήριες Γραμμές.

Πίνακας 1. Άξονες προτεραιότητας ΕΠΠΕΡΑΑ [3]. 

1.2 Πρόγραμμα «Βιοκλιματικές Αναβαθμίσεις Δημόσιων Ανοιχτών Χώρων» [3]

Το πρόγραμμα «Βιοκλιματικές Αναβαθμίσεις Δημόσιων Ανοιχτών Χώρων» αποτελεί μια επιμέρους πρωτοβουλία του ΥΠΕΚΑ και του ΚΑΠΕ στο πλαίσιο του Άξονα Προτεραιότητας 1 «Προστασία του Περιβάλλοντος και Αστικές Μεταφορές – Αντιμετώπιση Κλιματικής Αλλαγής – Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας» του Ε.Π. «Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη» 2007 – 2013 (ΕΠΠΕΡΑΑ), το οποίο συγχρηματοδοτείται από το Ταμείο Συνοχής.

Το πρόγραμμα αφορά στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση πιλοτικών/επιδεικτικών έργων αστικών αναβαθμίσεων εντός του ιστού των πόλεων της ελληνικής επικράτειας, όπως είναι το κέντρο της Αθήνας, με συγκεκριμένα βιοκλιματικά χαρακτηριστικά και με στόχο την ανάσχεση της αστικής κλιματικής μεταβολής.

Ειδικότερα, το πρόγραμμα αποσκοπεί στην επιβράδυνση και τελικά στην αναστροφή της κλιματικής μεταβολής και εξειδικεύεται στους παρακάτω ειδικούς στόχους:

• Στην αναστροφή της θερμικής κλιματικής αλλαγής στο αστικό περιβάλλον
• Στην προστασία του ευπαθούς πληθυσμού κατά την περίοδο των θερμικών διαταραχών (θερμών επεισοδίων)
• Στη βελτίωση του μικροκλίματος στα δομημένα σύνολα υψηλής πυκνότητας και συγκεκριμένα στις αστικές περιοχές χαμηλού εισοδήματος
• Στη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης των κτιρίων κατά τη θερινή και χειμερινή περίοδο
• Στη μείωση του ηλεκτρικού φορτίου αιχμής της χώρας
• Στη βελτίωση των επιπέδων θερμικής άνεσης του αστικού πληθυσμού
• Στην τόνωση και ανάπτυξη της τεχνογνωσίας και βιομηχανίας σχεδιασμού και παραγωγής δομικών υλικών φιλικών προς το περιβάλλον

1.3 Πρόγραμμα «Πράσινη Ζωή στην Πόλη» [4]

Το Πρόγραμμα «Πράσινη Ζωή στην Πόλη» είναι μια καινοτόμος πιλοτική πρωτοβουλία που σχεδίασαν και υλοποιούν από κοινού το Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών και η Περιφέρεια Αττικής, με πόρους του ΕΣΠΑ 2007 – 2013. 

Στόχος του Προγράμματος είναι να βελτιώσει την καθημερινότητα των πολιτών που ζουν και εργάζονται στην Aττική, κυρίως στις υποβαθμισμένες περιοχές με σχετικά μεγάλη πληθυσμιακή πυκνότητα και έντονα περιβαλλοντικά προβλήματα. 

Το Πρόγραμμα «Πράσινη Ζωή στην Πόλη» έχει επιδιώκει να δώσει λύσεις σε προβλήματα όπως είναι η ρύπανση, η έλλειψη πρασίνου και ελεύθερων χώρων, αλλά και η μειωμένη προσβασιμότητα σε δημόσιους χώρους από τα Άτομα με Aναπηρία. Σε συνεργασία με την Tοπική Aυτοδιοίκηση, το Πρόγραμμα χρηματοδοτεί δράσεις που αποσκοπούν: στην προστασία και την ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος στην αύξηση του πρασίνου στη δημιουργία σύγχρονων και προσβάσιμων υποδομών, που διευκολύνουν όλους τους πολίτες στην αξιοποίηση καινοτόμων λύσεων για την αναβάθμιση του αστικού ιστού που έχουν εφαρμοστεί με επιτυχία σε πόλεις του εξωτερικού, με αντίστοιχες συνθήκες. 

Ως πιλοτικό πρόγραμμα, το «Πράσινη Ζωή στην Πόλη» έχει ορίζοντα υλοποίησης 2,5 χρόνια. Τα αποτελέσματα που θα προκύψουν από τις παρεμβάσεις του θα αξιολογηθούν, ώστε στη συνέχεια να υπάρξει επέκταση του Προγράμματος και σε άλλες αστικές περιοχές, που παρουσιάζουν παρεμφερή προβλήματα.

Σε ό,τι αφορά στις διαδικασίες ένταξης στο πρόγραμμα η Περιφέρεια Αττικής έχει δημοσιεύσει πρόσκληση προς τους Δήμους της Αττικής, που είναι οι τελικοί δικαιούχοι του προγράμματος. Με βάση την πρόσκληση αυτή, οι Δήμοι θα κληθούν να καταθέσουν ολοκληρωμένα σχέδια «Πράσινης Ζωής στην Πόλη» τους.

Το Πρόγραμμα «Πράσινη Ζωή στην Πόλη» εντάσσεται στο ΠΕΠ Αττικής 2007 – 2013. Οι δράσεις του θα χρηματοδοτηθούν κατά 75% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και κατά 25% από εθνικούς πόρους. Παράλληλα, υπάρχει η δυνατότητα υλοποίησης έργων συμπληρωματικού χαρακτήρα, από αμιγώς εθνικούς πόρους .

1.4 Προγράμματα ΚΑΠΕ [5]

Το Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας είναι ο εθνικός φορέας για την προώθηση των Ανανεώσιμων Πηγών, της Ορθολογικής Χρήσης και της Εξοικονόμησης Ενέργειας. Στο σύγχρονο ενεργειακό τοπίο το ΚΑΠΕ δραστηριοποιείται δυναμικά, στο πλαίσιο της εθνικής και κοινοτικής πολιτικής και νομοθεσίας, για την προστασία του περιβάλλοντος και την αειφόρο ανάπτυξη. Στην πρωτοπορία των τεχνολογικών εξελίξεων υλοποιεί καινοτόμα έργα και σημαντικές δράσεις για την διάδοση και εδραίωση των νέων ενεργειακών τεχνολογιών.

Τέτοιου είδους έργα, που σε μεγάλο βαθμό αφορούν και το Δήμο Αθηναίων είναι: 

• Χτίζοντας το Μέλλον

•  Πράσινη Πιλοτική Αστική Γειτονιά

•  Βιοκλιματικές Αναβαθμίσεις Δημόσιων Ανοικτών Χώρων

•  Ενεργειακά Ευφυή Θεματικά Μουσεία σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης

•  Πράσινα Δώματα σε Δημόσια Κτήρια

•  Πράσινες Αγροτικές και Νησιωτικές Κοινότητες- Νέο Πρότυπο Ανάπτυξης

•  Υποστήριξη και παρακολούθηση της πιλοτικής εφαρμογής έργων βελτίωσης ενεργειακής απόδοσης σε δημόσια κτήρια από Επιχειρήσεις Ενεργειακών Υπηρεσιών (Ε.Ε.Υ.)

•  Άγιος Ευστράτιος Πράσινο Νησί

•  Θαλάσσια Αιολικά Πάρκα

•  Εθνικό Πληροφοριακό Σύστημα για την Καταμέτρηση της Ενεργειακής Αποδοτικότητας στο Πλαίσιο Υλοποίησης της Οδηγίας 2006/32/ΕΚ

•  Εθνικό Πληροφοριακό Σύστημα για την Υποστήριξη του Εθνικού Προγραμματισμού των Α.Π.Ε. στο πλαίσιο υλοποίησης της Οδηγίας 2008/0016/(COD)

•  ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ, πρόγραμμα εξοικονόμησης ενέργειας στους ΟΤΑ

Πηγή: Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής. 

1.5 Δράσεις και προγράμματα του ΥΠΕΚΑ για τους ΟΤΑ και τα δημόσια κτίρια [6]

Το ΥΠΕΚΑ έχει σαν στόχο τη διατήρηση και βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος, των ανανεώσιμων φυσικών πόρων, της βιοποικιλότητας και των υδατικών πόρων, την ορθή διαχείριση των μη ανανεώσιμων ενεργειακών πόρων και την προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, την εξοικονόμηση ενέργειας, την αντιμετώπιση, μετριασμό και προσαρμογή στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, την αστική αναγέννηση, το βιώσιμο χωροταξικό σχεδιασμό με σεβασμό στην αρχιτεκτονική κληρονομιά και το συντονισμός των περιβαλλοντικών πολιτικών της κυβέρνησης.

 Το υπουργείο έχει αναπτύξει μια σειρά από δράσεις που αφορούν στην Εξοικονόμηση Ενέργειας και στη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης. Συγκεκριμένα, η σχετική νομοθεσία περιλαμβάνει: 

• Ν. 3661/2008: «Μέτρα για τη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης των κτιρίων και άλλες διατάξεις» 

• N. 3851/2010 «Επιτάχυνση της ανάπτυξης των ΑΠΕ για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και άλλες διατάξεις»

• Ν. 3855/2010 «Μέτρα για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης κατά την τελική χρήση, ενεργειακές υπηρεσίες και άλλες διατάξεις»

• Κανονισμός Ενεργειακής απόδοσης κτιρίων (ΚΕΝΑΚ) και Π.Δ. Ενεργειακών Επιθεωρητών

Ειδικότερα, με τη διαχείριση των Δημόσιων Κτιρίων και ειδικά στα νοσοκομειακά κτίρια θα μπορούσαν να εφαρμοστούν τα εξής:

• Εφαρμογή Νομοθεσίας και ιδίως της ΚΥΑ: «Μέτρα για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης και την εξοικονόμηση ενέργειας στο δημόσιο και ευρύτερο δημόσιο τομέα» (ΦΕΚ 1122/Β/2008) 

• Ανάπτυξη Βάσης Δεδομένων για την καταγραφή των στοιχείων που απαιτούνται 

• Ορισμός Ενεργειακών Υπευθύνων, που αποτελεί συμβατική υποχρέωση από τη σχετική ΚΥΑ 2008 

• Εκπαίδευση Ενεργειακών Υπευθύνων (έχει γίνει σχετική συνεννόηση με το ΙΝΕΠ για την ένταξη σχετική δράσης) 

• Προγράμματα ενεργειακής αναβάθμισης για τα δημόσια κτίρια (συνέχιση των δράσεων από το ΕΠΠΕΡΑΑ) 

• Επιδεικτικές δράσεις ΣΔΙΤ ή ESCO σε συνεννόηση και συνεργασία με την Ειδική Γραμματεία ΣΔΙΤ 

• Έκδοση ΠΕΑ σε όλα τα κτίρια του Δημοσίου (ενδεχόμενη χρηματοδότηση από το ΕΠΕΡΑΑ) 

2) ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Ο όρος οργανωμένη κοινωνία των πολιτών αναφέρεται στις οργανωτικές δομές, των οποίων τα μέλη εξυπηρετούν, μέσω ενός δημοκρατικού διαλόγου, το γενικό συμφέρον και λειτουργούν ως μεσολαβητές μεταξύ των δημόσιων αρχών και των πολιτών.
Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών αντιπροσωπεύουν συγκεκριμένα [7]:

• Τους παράγοντες της αγοράς εργασίας, μέσω των οργανώσεων των κοινωνικών εταίρων

• Συγκεκριμένους κοινωνικο-οικονομικούς κύκλους

• Τους μη κυβερνητικούς οργανισμούς, οι οποίοι υπερασπίζονται κοινούς στόχους (την προστασία του περιβάλλοντος, τα δικαιώματα των καταναλωτών, την εκπαίδευση και κατάρτιση, κλπ)

• Τις οργανώσεις της βάσης, οι οποίες εκπροσωπούν ένα μέρος της κοινωνίας (τα κινήματα νέων, τις ενώσεις υπέρ της οικογένειας, κλπ)

• Τις θρησκευτικές κοινότητες

Ο ρόλος των οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών είναι πολυσήμαντος και πολυδιάστατος και επικεντρώνεται στην εκπροσώπηση των συμφερόντων των πολιτών, στην ενημέρωση και την οργανωμένη κινητοποίησή τους, την αντιπροσώπευση των πολιτών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων (συμμετοχική δημοκρατία) και στη αποτελεσματικότερη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους.

Οι οργανώσεις αυτές δεν υποκαθιστούν την κρατική λειτουργία, αλλά παρέχουν χρήσιμες υπηρεσίες και γνώσεις σε τομείς που η κρατική λειτουργία είτε υστερεί, είτε δεν τους καλύπτει επαρκώς. Επιπλέον, έχουν τη δυνατότητα να γνωμοδοτούν σε σύγχρονες λύσεις αντιμετώπισης των διαφόρων προβλημάτων.

Η εμφάνιση περιβαλλοντικών προβλημάτων όπως η όξινη βροχή, η μόλυνση της ατμόσφαιρας και των νερών, η ρύπανση, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η τρύπα του όζοντος, η εξαφάνιση ειδών χλωρίδας και πανίδας έχει κινητοποιήσει τους οργανισμούς της Κοινωνίας των Πολιτών στην ευαισθητοποίηση και στην αντιμετώπιση τέτοιων ζητημάτων.

Τα παραπάνω προβλήματα έχουν οδηγήσει στην ανάπτυξη πλήθους δράσεων που έχουν σαν στόχο την περιβαλλοντική προστασία, την ευαισθητοποίηση των πολιτών στα επιμέρους περιβαλλοντικά προβλήματα σύμφωνα με το ρόλο και τη λειτουργία των οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών [8]. 

Συγκεκριμένα, οι περιβαλλοντικές οργανώσεις, οι συλλογικοί αντιπροσωπευτικοί φορείς συμφερόντων και οι ενώσεις πολιτών αποτελούν καίριους θεσμούς άσκησης πίεσης προς τις εθνικές κυβερνήσεις, τους πολιτικούς και διοικητικούς φορείς ως προς τη συνεπή εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας της Ε.Ε. Η αντισταθμιστική λειτουργία της κοινωνίας των πολιτών με τη χρήση μέσων άσκησης πίεσης, όπως κινητοποιήσεις, καμπάνιες περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης, δημοσιότητα και προσφυγές στη δικαιοσύνη μεταβάλλει την κατανομή του πολιτικού και διοικητικού κόστους και αυξάνεται το πολιτικό κόστος της μη συμμόρφωσης [9].

Τέλος, επισημαίνεται ότι οι περισσότεροι οργανισμοί που ασχολούνται με περιβαλλοντικά ζητήματα, δραστηριοποιούνται σε περισσότερους από έναν θεματικό άξονες, έχοντας ως κοινό σκοπό την παρεμπόδιση της περεταίρω υποβάθμισης του περιβάλλοντος.

Αναφορές:

1. Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ) 2007 – 2013
2. Υπουργείο Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας – Γενική Γραμματεία Επενδύσεων και Ανάπτυξης
3. Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη»
4. Πρόγραμμα «Πράσινη Ζωή στην Πόλη»
5. Ο «πράσινος» σύμβουλος της Πολιτείας, Συνέντευξη με τον Δρ. Γ. Αγερίδη, γενικό διευθυντή του Κέντρου Ανανεώσιμων Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας (KAΠE)
6. Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής
7. Οργανωμένη κοινωνία των πολιτών, EUROPA > Σύνοψη της νομοθεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης > Γλωσσάριο
8. Μπίμπα Κωνσταντίνα (2009), Δράσεις των Περιβαλλοντικών Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων. Η περίπτωση της WWF Ελλάς και Greenpeace. Θετικές επεμβάσεις και διαφοροποιήσεις, Διπλωματική εργασία στα πλαίσια του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Βιώσιμη Ανάπτυξη», Τμήμα Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο
9. Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρία Νόμος και Φύση