Από τη Μελέτη-Έρευνα με θέμα: Γυναίκα και Καριέρα

Γράφει η Ελένη Καλησπεράτη, Κοινωνιολόγος

Σήμερα οι γυναίκες συμμετέχουν περισσότερο από ποτέ σε συνδικάτα, κόμματα, κινήσεις πολιτών, σε διάφορες μορφές κοινωνικής δραστηριότητας. Ψηφίζουν και επηρεάζουν το κοινωνικό περιβάλλον αντιμάχονται ή όχι στην κυρίαρχη κουλτούρα που ανέχεται πλέον τη μαζική συμμετοχή τους στο δημόσιο βίο, αλλά δεν υπερβαίνει πάντα τη συνήθεια αιώνων που τις θέλει μακριά και πέρα από τους δημόσιους θεσμούς. Ο αντικειμενικός δείκτης της κατάστασης που επικρατεί σήμερα είναι η εκπροσώπηση στα κέντρα λήψης αποφάσεων.

Η υποεκπροσώπηση των γυναικών στους πολιτικούς θεσμούς της Ε.Ε. και της Ελλάδος  είναι προφανής καθώς βλέπουμε ότι:

Το 2007 είχε ανακηρυχτεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση ως έτος Ίσων Ευκαιριών ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες. Δυστυχώς, οι αριθμοί είναι αδυσώπητοι και η εικόνα που μας δίνουν για την Ε.Ε. και ειδικότερα για την Ελλάδα είναι απογοητευτική. Ας δούμε κάποια παραδείγματα:

• Στο Ευρωκοινοβούλιο σήμερα, σε σύνολο 736 Ευρωβουλευτών οι 476 είναι άνδρες και μόνο οι 260 είναι γυναίκες. Βέβαια, οι γυναίκες αποτελούν πλέον το 35,33% των ευρωβουλευτών, ενώ την προηγούμενη πενταετία (2004-2009) αποτελούσαν το 31,21% των μελών. Το 64,67% των ευρωβουλευτών συνίσταται από άνδρες (σε αντίθεση με το 68,79% του απερχόμενου Κοινοβουλίου). Από τους 22 Έλληνες ευρωβουλευτές οι 15 ή 68,18% είναι άνδρες ενώ οι γυναίκες είναι μόνο 7 ή 31,82%.
• Στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οι 27 (77,14%) είναι άνδρες και μόνο οι 8 (22,86%) είναι γυναίκες.
• Σύμφωνα με στοιχεία της Ε.Ε., στα Εθνικά Κοινοβούλια των κρατών μελών, η αναλογία των γυναικών ήταν 16% το 1997 και 24% το 2007 και εξακολουθεί να είναι κάτω από το στόχο του 30% που έθεσε. Η Κύπρος είναι μια από τις επτά χώρες που έχουν ποσοστό γυναικών λιγότερο από 15% μαζί με τις Τσεχία, Ιρλανδία, Σλοβενία, Ουγγαρία, Ρουμανία και Μάλτα. 
• Στο Ελληνικό Κοινοβούλιο (εκλογές 2007) από τους 300 βουλευτές οι 252 (84%) ήταν άνδρες και μόνο 48 (16%) ήταν γυναίκες όταν στην Σουηδία είναι το 47% και στη Βουλγαρία το 22%.

Πίνακας 1: Οι γυναίκες στην Ελληνική Βουλή – 2007 (Πηγή: Εφημερίδα ΝΕΑ)

• Στη Βουλή που προέκυψε από τις βουλευτικές εκλογές του 2009, η κατάσταση είναι ελαφρώς βελτιωμένη. Από τους 300 βουλευτές, οι 248 (82,7%) είναι άνδρες και 52 (17,3%) γυναίκες όπως φαίνεται από τον πίνακα 2:

  Πίνακας 2: Οι γυναίκες στην Ελληνική Βουλή (Βουλευτικές εκλογές 2009)

• Η κατάσταση είναι ακόμη πιο τραγική στην εκπροσώπηση των γυναικών στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Ο.Τ.Α.). Αν και η νομοθεσία επιβάλει, οι γυναίκες υποψήφιοι να είναι το 1/3 (33,3%) του συνόλου των υποψηφίων, οι εκλεγμένες αποτελούν μια πολύ μικρή μειοψηφία, αν και πάνω από το 50% του εκλογικού σώματος αποτελείται από αυτές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Νομός Αρκαδίας, όπου στις πρόσφατες εκλογές (Νοέμβριος 2010) για την Πρωτοβάθμια Αυτοδιοίκηση και οι 5 εκλεγμένοι Δήμαρχοι είναι άνδρες 100%, ενώ από τους 149 Δημοτικούς Συμβούλους οι 135 (91%) είναι άνδρες και οι γυναίκες Δημοτικοί Σύμβουλοι είναι μόνο 14 (9%) (Πίνακας 3). Επίσης, στην Περιφέρεια Πελοποννήσου (Νομοί Αρκαδίας, Μεσσηνίας, Λακωνίας, Κορινθίας, Αργολίδας) ο Περιφερειάρχης είναι άνδρας ενώ τη σύνθεση του Περιφερειακού Συμβουλίου (51 άτομα) την αποτελούν 47 (92%) άνδρες και μόνο 4 (8%) γυναίκες (Πίνακας 4).

Πίνακας 3: Η αντιπροσώπευση των γυναικών στα Δημοτικά Συμβούλια των ΟΤΑ Αρκαδίας.  

Πίνακας 4: Η αντιπροσώπευση των γυναικών στο Περιφερειακό Συμβούλιο Πελοποννήσου.  

Υποεκπροσώπηση των γυναικών παρατηρείται ακόμη και στα κέντρα λήψης αποφάσεων του επιχειρηματικού κόσμου. Σύμφωνα με μελέτη του οργανισμού Catalyst, μόνο το 15,6% των γυναικών που εργάζονται στις 500 μεγαλύτερες επιχειρήσεις του κόσμου κατέχουν υψηλόβαθμες διοικητικές θέσεις. Επίσης, σύμφωνα με την έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «Περισσότερες γυναίκες σε διευθυντικές θέσεις – βασικός παράγοντας για την οικονομική σταθερότητα και ανάπτυξη», οι γυναίκες εξακολουθούν να υποεκπροσωπούνται στο χώρο της λήψης οικονομικών αποφάσεων. Στον εταιρικό χώρο, οι άνδρες καταλαμβάνουν περίπου το 89% των θέσεων στα διοικητικά συμβούλια των μεγαλύτερων εισηγμένων στο Χρηματιστήριο εταιρειών της Ευρώπης. Η ανισότητα είναι εμφανέστερη στις υψηλότατες θέσεις όπου μόνο το 3% των επιχειρήσεων έχουν γυναίκες στην κορυφή. Η Νορβηγία διακρίνεται ως η μοναδική χώρα που πλησιάζει κάπως να έχει επιτύχει ισορροπία όσον αφορά τα φύλα: 42% γυναίκες και 58% άνδρες συμμετέχουν στα διοικητικά συμβούλια των μεγαλύτερων εισηγμένων στο Χρηματιστήριο εταιρειών, ως αποτέλεσμα προβλεπόμενης από το νόμο ποσόστωσης.

Όσον αφορά, μάλιστα, την εκπροσώπηση των γυναικών στην απασχόληση βλέπουμε ότι το ποσοστό των γυναικών στη συνολική απασχόληση στην Ελλάδα (δηλαδή ο λόγος απασχολούμενων γυναικών προς το συνολικό αριθμό απασχολούμενων) υπολείπεται σημαντικά των ανδρών. Η απόσταση που χωρίζει τα ποσοστά συμμετοχής ανδρών και γυναικών στην απασχόληση στην Ελλάδα είναι μία από τις υψηλότερες της Ευρώπης. Όπως φαίνεται από τον πίνακα 5 στις ηλικίες 15-64 ετών, το ποσοστό συμμετοχής των ανδρών το 2010 ήταν 58,11% ενώ των γυναικών μόλις 41,89%. Επίσης, η ανεργία πλήττει σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό τις γυναίκες 15,26% ενώ τους άνδρες 9.36% (Πηγή: Eurostat, Έρευνα για το Εργατικό Δυναμικό (ΕΕΔ)).

Βασικό συμπέρασμα της παρούσας εργασίας είναι ότι παραμένουν ακόμη και σήμερα τα εμπόδια στη σύγχρονη γυναίκα να συνδυάσει μια επιτυχημένη καριέρα με τη φροντίδα της οικογένειας. Αναλυτικότερα,

• Η «καριέρα» θεωρείται σχεδόν από όλες τις γυναίκες ότι προσφέρει στη γυναίκα αυτοεκτίμηση και ικανοποίηση. Έχει να κάνει με τη διαχείριση των προσωπικών φιλοδοξιών, ενδιαφερόντων, επιδιώξεων, αναγκών και στόχων. Η καριέρα δε συνδέεται απαραίτητα με την κοινωνική ανέλιξη.
• Ο συνδυασμός μιας επιτυχημένης καριέρας και η δημιουργία οικογένειας είναι δύσκολος.
• Ο ρόλος της μητέρας μπαίνει φραγμός πολλές φορές στην προσπάθεια της γυναίκας για μια επιτυχημένη καριέρα.
•  Σχεδόν όλες οι γυναίκες έχουν δεχτεί παράπονα ή πίεση από το σύζυγο ότι τον παραμελούν για την καριέρα τους.
• Σχεδόν όλες οι γυναίκες έχουν νιώσει ενοχές διότι δεν έχουν αφιερώσει όσο χρόνο θα ήθελαν στα παιδιά τους.
• Κοινή διαπίστωση είναι ότι η καριέρα προσδίδει στη γυναίκα δυναμικότητα και status κάτι το οποίο φοβίζει τους άντρες.
• Η πλειοψηφία των γυναικών που συμμετείχαν στην έρευνα δε θα άλλαζε κάτι σημαντικό από τις μέχρι τώρα επιλογές τους. Οι όποιες αλλαγές είναι στην κατεύθυνση διεκδίκησης των δικαιωμάτων τους και σε πιο τολμηρές και μη συμβατικές επιλογές.
• Σχεδόν όλες θα παραμελούσαν την καριέρα τους για ένα διάστημα για να αποκτήσουν παιδιά.
• Η επιλογή του επαγγέλματος είναι είτε η αγάπη για το συγκεκριμένο επάγγελμα είτε αποτέλεσμα συγκυριών.
• Τρεις γυναίκες, από τις 18 που έδωσαν συνέντευξη, ασχολούνται ενεργά με την πολιτική, με την έννοια ότι έχουν έντονη πολιτική δάση σε πολιτικό κόμμα. Θεωρούν ότι οι έννοιες ενεργός πολίτης και πολιτική είναι έννοιες ταυτόσημες και την πολιτική ως συλλογική δράση για τη βελτίωση της κοινωνίας.
• Οι 15 γυναίκες (που δεν ασχολούνται ενεργά με την πολιτική) βλέπουν την πολιτική είτε αδιάφορα είτε παρακολουθούν τα θέματα πολιτικής στη χώρα και διεθνώς, γιατί τις διευκολύνει στην κατανόηση της εξέλιξης της κοινωνίας και της οικονομίας.
• Αντίθετα, οι γυναίκες που ήταν σε πολύ υψηλές θέσεις ισχυρίστηκαν ότι στην Ελλάδα είναι ανύπαρκτη η αποστήριξη από το κράτος για την εργαζόμενη μητέρα. Επιπλέον, ότι οι γυναίκες αποτελούν μειοψηφία σε πολύ απαιτητικές θέσεις (πολλές ώρες εργασίας, ταξίδια κ.τ.λ.). Κάποιες από αυτές μάλιστα, ένιωθαν μια διπλή αίσθηση ανεπάρκειας ως προς το ρόλο της μητέρας και ταυτόχρονα της εργαζόμενης. Εν τέλει, όμως, η καριέρα προσφέρει αυτοεκτίμηση αλλά η οικογένεια ευτυχία.
• Δεν έγινε απολύτως σαφές, λοιπόν, διότι έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό ανάλογα με το είδος της καριέρας που θα επιλέξει η κάθε γυναίκα και κατά πόσο απαιτητική ή λιγότερο θα είναι.
• Είναι θετική η άποψη της πλειοψηφίας των ανδρών που συμμετείχαν στην έρευνα για τη «γυναίκα καριέρας». Αναγνωρίζουν όμως ότι εξαιτίας των στερεοτύπων, των κοινωνικών προκαταλήψεων και των πολιτισμικών προτύπων που επικρατούν ακόμη και σήμερα είναι δύσκολο να συνδυάσει μια γυναίκα «καριέρα και οικογένεια».

Σήμερα οι γυναίκες, μετά από αγώνες και διεκδικήσεις, δεν παραμένουν άφωνες, αλλά γίνονται φορείς συγκεκριμένων απόψεων που παραπέμπουν στις αρχές μιας εναλλακτικής προσέγγισης της πολιτικής και της ζωής. Πρωταρχικό στοιχείο μιας τέτοιας προσέγγισης είναι η νέα αντίληψη για τη δημοκρατία και την εξουσία όπου ο σεβασμός και η ανοχή στη διαφορετικότητα του άλλου, ο διάλογος ως μέσο επίλυσης των διαφορών και η αποφυγή της βίας, η αλληλεγγύη ως πολιτική ανακατανομής πόρων και εξουσιών είναι τα βασικά στοιχεία της. Με βάση την αντίληψη αυτή, η εξουσία δεν αποτελεί αυτοσκοπό, γεγονός που δίνει ένα νέο ουσιαστικό περιεχόμενο και μια νέα ηθική διάσταση στην πολιτική. Οι γυναίκες καθώς προσέρχονται στο χώρο της πολιτικής έχουν πολλά να δώσουν. Ο δρόμος τους είναι χωρίς επιστροφή κι ας είναι ακόμη μια μειοψηφία. Εκείνο που ποτέ τους δεν πρέπει να ξεχνούν είναι πως οι μεγαλύτερες ανθρώπινες ιδέες και αλλαγές ξεκίνησαν πάντα από μειοψηφίες.

Βιβλιογραφία που χρησιμοποιήθηκε:
 
1. Τακαρή Ν. (1978), Η Κοινωνική και επαγγελματική θέση της σημερινής γυναίκας. (Στην Ελλάδα και στο εξωτερικό), Αθήνα.
 2. Πανταζή-Τζίφα Κ. (1984), Η Θέση της γυναίκας στην Ελλάδα, Αθήνα.
3. Παπαγεωργίου Γιώτα (2004), Ηγεμονία και Φεμινισμός, ΤΥΘΩΘΗΤΩ, Αθήνα. 
4. Heywood A. (2007), Πολιτικές Ιδεολογίες, Επίκεντρο, Αθήνα. 
5. Τσιώλης Γιώργος (2006), Ιστορίες ζωής και βιογραφικές αφηγήσεις, Κριτική, Αθήνα. 
6. Τσιώλης Γιώργος (2010), Διαφάνειες παραδόσεων στο μάθημα «Ποιοτικές Μέθοδοι και Τεχνικές της Κοινωνιολογικής Έρευνας (ΜΕΘΚ 131), Ρέθυμνο. 
7. Mason Jennifer (2003), Η διεξαγωγή της ποιοτικής έρευνας, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.
8. Έρευνα του World Economic Forum σε συνεργασία με το ALBA Graduate Business School, www.alba.edu.gr.
9. Νίνα-Παζαρζή Ελένη (2004), Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα. 
10. Ο ρόλος της γυναίκας στη σύγχρονη οικογένεια (1999), Θεσσαλονίκη, Βάφειο Ίδρυμα, 6 Μαΐου 1999. 
11. Γιαννάκου Μ. (1999), Η γυναίκα στη σύγχρονη ελληνική οικογένεια, Εισήγηση στο 3ο Πανελλήνιο Παιδαγωγικό Συνέδριο, Κομοτηνή, Μάιος 1999. 
12. Δρ. Κωσταντινίδου Ε., Άγχος για οικογένεια στις νέες γυναίκες.
13. Μουσούρου Λουκία Μ. (1985), Γυναικεία απασχόληση και οικογένεια στην Ελλάδα και αλλού, Εστία, Αθήνα.