Γράφει ο Αθανάσιος Κόκκοτος

Διαχειριστής Περιβάλλοντος – Περιβαλλοντολόγος

Δ. ΗΧΟΡΥΠΑΝΣΗ

Τι είναι ηχορύπανση

Ηχορύπανση ή περιβαλλοντικός θόρυβος είναι η επιβάρυνση του περιβάλλοντος εντός του οποίου ζούμε, εργαζόμαστε, διασκεδάζουμε, κάνουμε τον περίπατό μας, τις διακοπές μας, ταξιδεύουμε κ.τ.λ. από δυνατούς ήχους (τόνους και θορύβους).

Αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες υποβάθμισης της ποιότητας του περιβάλλοντος στα αστικά κέντρα, επηρεάζοντας δυσμενώς τόσο την ποιότητα ζωής των πολιτών όσο και την υγεία τους. Σύμφωνα με έρευνες, το γενικό αποτέλεσμα ακανόνιστων και χαοτικών ήχων μπορεί να προκαλέσει τραυματισμό του ακουστικού τύμπανου, δυσμενείς επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής (όπως εκνευρισμός) μέχρι και καρδιαγγειακά νοσήματα. Επίσης, η μακροχρόνια έκθεση σε επίπεδα θορύβου άνω των 75dB μειώνει την ακουστική ικανότητα και επηρεάζει τη φυσική και ψυχική υγεία του ανθρώπου.

Πηγές και αιτίες θορύβου

Οι δυνατοί ήχοι έχουν πολλές πηγές προέλευσης. Οι πιο συνηθισμένες είναι οι βιομηχανίες, τα μέσα μεταφοράς (αυτοκίνητα, τρένα, αεροπλάνα, πλοία, ιδίως δε οι μοτοσικλέτες και τα μοτοποδήλατα), μηχανήματα έργων (εκσκαφείς, φορτωτές, οδοστρωτήρες, προωθητήρες, κομπρεσέρ κ.τ.λ.), οχλούσες εγκαταστάσεις, όπως βιομηχανίες και βιοτεχνίες στις οποίες λειτουργούν θορυβώδη μηχανήματα αλλά και σε μικρότερες δραστηριότητες οικιακές συσκευές, μουσικά όργανα και στερεοφωνικές εγκαταστάσεις σε μπαρ, καφετέριες, κέντρα διασκεδάσεως, κατοικίες κ.ά.

Κύριες αιτίες μεγέθυνσης του προβλήματος είναι η αύξηση της κυκλοφορίας σε συνδυασμό με την εξάπλωση των αστικών περιοχών, τις συνθήκες διαβίωσης και μετακίνησης αλλά και την ποιότητα της κτηριακής ηχοπροστασίας.^[1],[8]

Πολιτικές ορθής διαχείρισης

• Τοποθέτηση ειδικών ανακλαστήρων που εκτρέπουν τους θορύβους προς άλλη κατεύθυνση από αυτή που βρίσκονται οι κατοικημένες περιοχές στα αεροδρόμια και στις οδούς υψηλών ταχυτήτων (εθνική οδό, αττική οδό κ.τ.λ.) καθώς και στις γραμμές των τρένων που βρίσκονται πλησίον ή περνούν μέσα από κατοικημένες περιοχές.
• Δημιουργία πάρκων και δεντροφυτεύσεων που μειώνουν το θόρυβο.
• Μετακίνηση όλων των οχλουσών εγκαταστάσεων (βιομηχανίες – βιοτεχνίες) σε ειδικές περιοχές (ΒΙ.ΠΕ.) και αν είναι αδύνατη η μετακίνησή τους, επιβολή ηχομόνωσής τους και σεβασμό του ορίου ηχορύπανσης.
• Τοποθέτηση ηχομόνωσης και διπλών ή τριπλών τζαμιών στα δημόσια κτήρια για την προστασία των εργαζομένων σε αυτά.
• Την αγορά μηχανημάτων χαμηλού θορύβου στις δημόσιες βιομηχανικές εγκαταστάσεις ή την ηχομόνωσή τους ή την παροχή ωτασπίδων στους εργαζομένους τους για την προστασία τους.
• Τήρηση των θεσπισμένων ωρών κοινής ησυχίας από καφετέριες, μπαρ και κέντρα διασκεδάσεως και πρόστιμα σε αυτούς που δε συμμορφώνονται.
• Πρόστιμα σε όσους κόβουν μέρη των εξατμίσεών τους ή αλλοιώνουν την ομαλή λειτουργία των μηχανών τους με σκοπό τη δημιουργία μεγάλου θορύβου.
• Τήρηση των ωρών κοινής ησυχίας κατά τη διεξαγωγή δημόσιων έργων.

• Ολοκλήρωση του προγράμματος υλοποίησης στρατηγικών χαρτών θορύβου για όλα τα αστικά κέντρα της Ελλάδας βάσει της Οδηγίας 2002/49/ΕΚ και οι οποίοι θα υποβληθούν στο NOISE. Το NOISE (Noise Observation and Information Service for Europe) είναι η νέα Υπηρεσία Παρατηρήσεων και Πληροφοριών Περιβαλλοντικού Θορύβου για την Ευρώπη που δημιουργήθηκε και λειτουργεί υπό την ευθύνη του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (ΕΟΠ) για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.^[2] 

Ε. ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ

Τι είναι αισθητική ρύπανση 

Με τον όρο αισθητική ή οπτική ρύπανση εννοούμε οτιδήποτε διαταράσσει την περιβαλλοντική αισθητική. Οτιδήποτε δε συνάδει με τον υπόλοιπο χώρο γύρω του. Οτιδήποτε μας βομβαρδίζει με άχρηστα και υπερβολικά οπτικά μηνύματα.

Παραδείγματα αστικής οπτικής ρύπανσης

1. Σύγχρονες μοντέρνες πολυκατοικίες κοντά σε παλιά διατηρητέα κτήρια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας ρύπανσης είναι το κέντρο της Αθήνας στην πλατεία Ομόνοιας όπου η εναλλαγή νέων και παλαιών κτηρίων συνοδεύεται και από μιας αμφιλεγόμενης αρχιτεκτονικής πλατεία.

   
   Εικόνα 1. Άποψη της πλατείας Ομονοίας στο κέντρο της Αθήνας.

2. Οι στύλοι και οι πυλώνες της Δ.Ε.Η. και του Ο.Τ.Ε. μέσα σε κατοικημένες περιοχές,  όπως για παράδειγμα, στην περιοχή του δήμου Αιγάλεω ενώ τα υπέργεια καλώδια σύνδεσης μεταξύ των στύλων δημιουργούν ένα αντιαισθητικό τοπίο που μοιάζει με ιστό αράχνης.

   

   Εικόνα 2. Όταν οι στύλοι της Δ.Ε.Η. χαλούν την ομορφιά της φύσης στην πόλη.^[4]
   
   

3. Το μεγάλο πλήθος κεραιών πάνω στις ταράτσες πολυκατοικιών και δημοσίων κτηρίων δημιουργώντας ένα δάσος από κεραίες.

   
   

   Εικόνα 3.  Το σύγχρονο «δάσος», κεραίες πάνω στις ταράτσες  πολυκατοικιών.^[4]

4. Οι ταμπέλες και οι πινακίδες των επιχειρήσεων παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο στην οπτική ρύπανση. Σε περιοχές και δρόμους όπου υπάρχουν πολλές επιχειρήσεις, το μάτι του περαστικού δε μπορεί να εστιάσει. Κάθε κτήριο διαθέτει πέντε με έξι διαφορετικές ταμπέλες.

   
   Εικόνα 4. Συνήθης εικόνα στην Αθήνα, οδικό φανάρι γεμάτο από πινακίδες με έντονα χρώματα που αποπροσανατολίζουν τον οδηγό.^[5]

5.  Τα γνωστά γκράφιτι που γεμίζουν την πόλη με πολλά έντονα χρώματα και ακανόνιστα σχέδια σε κάθε σημείο της πόλης ακόμη και σε απαγορευμένα σημεία, όπως για παράδειγμα, πάνω σε οδικές πινακίδες.
   

   
   Εικόνα 5: Γκράφιτι στους δρόμους.^[4]

6. Οι ανεξέλεγκτες αφισοκολλήσεις.

   
   

   Εικόνα 6. Ρύπανση από ανεξέλεγκτη αφισοκόλληση.^[6]

7. Τα παρατημένα κτήρια, οι μισογκρεμισμένες κατασκευές, τα σκουριασμένα συρματοπλέγματα των οικοπέδων, οι μισοδιαλυμένοι κάδοι απορριμμάτων, οι τοίχοι που έχουν ποτίσει από τα καυσαέριο, ακόμη και τα έργα που γίνονται συνέχεια στους δρόμους της Αθήνας.

Πολιτικές ορθής διαχείρισης 

• Αισθητικές επεμβάσεις σε πλατείες και πάρκα για την καλυτέρευση της εικόνας τους με περισσότερο χώρο για πράσινο. Καλυτέρευση πολεοδομικού σχεδίου.
• Απαγόρευση ανεξέλεγκτης αφισοκόλλησης, αναπαλαίωση παλιών εγκαταλειμμένων κτηρίων, βάψιμο των μαύρων τοίχων των δημόσιων κτηρίων και παρακίνηση ιδιωτών στο να βάφουν τακτικά το εξωτερικό μέρος των πολυκατοικιών τους, όπως είχε γίνει το 2004 για χάρη της ολυμπιάδας.
• Καθαρισμός ελεύθερων οικοπέδων από συνεργεία καθαρισμού των δήμων από μπάζα, σκουπίδια, συρματοπλέγματα κ.τ.λ. Η δημιουργία ειδικών χώρων για γκράφιτι με θεματικές που αναδεικνύουν το τοπίο και πάταξη της ανεξέλεγκτης ζωγραφικής δρόμου.
• Όχι στα μεγάλης διάρκειας, χωρίς σοβαρό λόγο, δημόσια έργα στους δρόμους, τακτοποίηση των μισογκρεμισμένων κτηρίων που ανήκουν στη δικαιοδοσία του δήμου ή του κράτους (περίπτωση εργοστασίου της Columbia στα όρια του δήμου Αθηνών με τα βόρεια προάστια).
• Θέσπιση κανόνων για τη σωστή τοποθέτηση διαφημιστικών πινακίδων, όπως στην περίπτωση του Σαν Φρανσίσκο όπου ψηφίστηκε πρόσφατα νόμος σύμφωνα με τον οποίο οι διαφημιστικές πινακίδες μιας επιχείρησης ή ενός ιδιώτη πρέπει να έχουν συγκεκριμένες διαστάσεις, να εναρμονίζονται με τα χρώματα του περιβάλλοντος χώρου και να τοποθετούνται σε πολύ συγκεκριμένα σημεία στις προσόψεις των κτηρίων.
• Ολοκλήρωση του έργου υπογειοποίησης των υπέργειων καλωδίων τροφοδοσίας ηλεκτρικού ρεύματος και τηλεπικοινωνιών για την απομάκρυνση των πυλώνων και στύλων από τις συνοικίες των πόλεων.
• Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών να ενεργήσουν και οι ίδιοι υπέρ της βελτιστοποίησης της αισθητικής του περιβάλλοντος με παρεμβάσεις, όπως να βάλουν πράσινο στις βεράντες τους, να κρύψουν τις κεραίες ή να τοποθετήσουν μια κεντρική κεραία στις πολυκατοικίες και όχι ο καθένας τη δική του, να κρύψουν από τα μπαλκόνια τους τα κουτιά των air-condition και να φροντίσουν γενικώς να έχουν καλή διακόσμηση με απλά πράγματα η οποία, όμως, να συμφωνεί και με το περιβάλλον στο οποίο ζουν.

ΣΤ. ΦΩΤΟΡΥΠΑΝΣΗ 

Τι είναι φωτορύπανση 

Με τον όρο φωτορύπανση, περιγράφουμε το φαινόμενο του υπερβολικού και λανθασμένου φωτισμού των αστικών περιοχών και τις συνέπειές του. Τα άφθονα φώτα των πόλεων ανακλώνται και διαχέονται στην ατμόσφαιρα με αποτέλεσμα το γνωστό σε όλους φωτισμένο ουρανό των αστικών περιοχών. Η φωτορύπανση έχει επιπτώσεις και στον άνθρωπο, στο περιβάλλον, στην πανίδα και στη χλωρίδα, αλλά και σημαντική οικονομική σημασία καθώς είναι δείγμα σπατάλης πολύτιμων ενεργειακών πόρων.

Εικόνα 7. Συγκριτική εικόνα της ίδιας περιοχής χωρίς και με φωτορύπανση (η σκοτεινή έκδοση ήταν κατά τη διάρκεια διακοπής ρεύματος στο δημόσιο χώρο).^[7]

Τα πραγματικά αίτια του προβλήματος είναι ο υπερβολικός και λανθασμένος φωτισμός. Κατά συνέπεια, μεγάλα ποσά ενέργειας ξοδεύονται είτε για φωτισμό που πάει χαμένος, για παράδειγμα, στοχεύοντας τον ουρανό είτε για το φωτισμό χώρων όπου δεν είναι απαραίτητος.

Πολύ συνηθισμένη είναι η σπατάλη ενέργειας από το ίδιο το κράτος και τους δημόσιους φορείς για το φωτισμό των δημόσιων χώρων και κτηρίων. Η επιβάρυνση αυτή αφενός ζημιώνει όλους τους πολίτες οικονομικώς, αφετέρου αποτελεί σπατάλη πολύτιμων ενεργειακών πόρων. Επίσης, συχνό φαινόμενο είναι οι δυνατοί προβολείς που χρησιμοποιούνται για διαφημιστικές πινακίδες ή άλλα δυνατά φώτα που χρησιμοποιούνται για διάφορους σκοπούς με πιο συχνά τα φώτα «ασφαλείας». Ο εκθαμβωτικός φωτισμός και η οπτική όχληση μειώνουν την ποιότητα ζωής στο αστικό περιβάλλον, από αισθητικής αλλά και πρακτικής άποψης.^[8]  

Η περίπτωση των αστικών κέντρων της Ελλάδας
Στους παρακάτω χάρτες φαίνεται ποια αστικά κέντρα της Ελλάδος είναι αυτά με τη μεγαλύτερη φωτορύπανση καθώς και πιο συγκεκριμένα οι περιοχές εκείνες της Αττικής που παρουσιάζουν έντονο το φαινόμενο της φωτορύπανσης.

Εικόνα 8. Διαβάθμιση της φωτορύπανσης στις ελληνικές πόλεις.^[3]

Από τον παραπάνω χάρτη, φαίνεται ότι τα αστικά κέντα εκείνα που παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη φωτορύπανση στην Ελλάδα είναι η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη, ο Βόλος, η Λάρισα και το Ηράκλειο.

Εικόνα 9. Η ορατότητα των νυχτερινών φώτων στην Αττική (ο χάρτης προκύπτει από τα στοιχεία της έρευνας του κ. Μιχάλη Πετράκη, διευθυντή του Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών).^[3]

Από τον παραπάνω χάρτη της Αττικής, φαίνεται ότι οι περιοχές εκείνες που παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη φωτορύπανση είναι το κέντρο και τα βουνά της Αθήνας, η Ραφήνα, τα Σπάτα, τα βόρεια προάστια, ο Άλιμος, το Λαγονήσι και ολόκληρος ο Πειραιάς.

Πολιτικές ορθής διαχείρισης

• Σωστό σχεδιασμό ως προς την τοποθέτηση των κατάλληλων φωτιστικών σε πάρκα, πλατείες και δρόμους. Διόρθωση με εκ νέου καλύτερο σχεδιασμό των υπερφωτισμένων σημείων.
• Υλοποίηση από όλους τους δήμους του έργου αντικατάστασης αποδοτικότερων φωτιστικών ως προς τη σωστή κατανομή του φωτός (όχι στραμμένο προς τον ουρανό) με λάμπες χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης και υψηλής ενεργειακής κλάσης.
• Αυστηρή τήρηση των κανόνων για τη σωστή τοποθέτηση φωτεινών διαφημιστικών πινακίδων.
• Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού για τη σωστή τοποθέτηση και επιλογή φωτιστικών σωμάτων που τοποθετούν στο εξωτερικό μέρος των οικιών τους έτσι ώστε να μη δημιουργούν ενόχληση στους γείτονές τους τη νύχτα.
• Μείωση του εξωτερικού υπερφωτισμού των δημόσιων κτηρίων, μνημείων, αρχαιολογικών χώρων που βρίσκονται κοντά σε κατοικημένες περιοχές.
• Σωστό σχεδιασμό, επιλογή και τοποθέτηση φωτιστικών εντός των δημόσιων κτηρίων και ιδρυμάτων κατά τέτοιο τρόπο που να μην «κουράζουν» τους εργαζομένους και τους απλούς πολίτες.

Ζ. ΡΥΠΑΝΣΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ

Τι είναι η ρύπανση εσωτερικών χώρων 

Μέχρι πρόσφατα, όλες οι προσπάθειες ελέγχου της ρύπανσης του αέρα γίνονταν για τον ανοιχτό χώρο. Όμως, επειδή οι περισσότεροι άνθρωποι δαπανούν μεγάλο ποσοστό του χρόνου τους σε εσωτερικούς χώρους, δίδεται τώρα προσοχή στα προβλήματα που δημιουργούνται από ρυπαντές του αέρα στους χώρους αυτούς.

Πηγές εκπομπής αέριων ρυπαντών εσωτερικών χώρων

• Υλικά οικοδομών

• Έπιπλα

• Συσκευές και δραστηριότητες των ανθρώπων (μαγείρεμα, το καθάρισμα και το κάπνισμα)

Κύρια είδη ρυπαντών

Τα κυρίως είδη ρυπαντών εσωτερικών χώρων που παρατηρούνται είναι:

• Φορμαλδεΰδη (έπιπλα, χρησιμοποιείται ως συντηρητικό ξύλου, βαφές κ.τ.λ.).
• Ο καπνός των τσιγάρων.
• Το ραδόνιο και τα θυγατρικά του (εισέρχεται στα κτήρια από το υπέδαφος ή βιομηχανικά οικοδομικά υλικά που έχουν κατασκευαστεί με γαίες που περιέχουν ραδόνιο. Η είσοδος ραδονίου στα κτήρια είναι πολύ έντονη κυρίως στην Αγγλία λόγω της σύστασής του εδάφους της και όχι τόσο στην Ελλάδα).
• Καύσεις από διάφορες συσκευές και εστίες (ένας τέτοιος ρυπαντής είναι το μονοξείδιο του άνθρακα CO που προέρχεται από μαγκάλια, σόμπες, τζάκια κ.τ.λ.).
• Αεροπαθογόνα (παθογόνοι μικροοργανισμοί που προέρχονται από τη μούχλα τοίχων και οργανικής ύλης).
• Εντομοκτόνα.
• Αμίαντος (Χρησιμοποιούνταν εκτενώς, κυρίως τα παλαιότερα χρόνια, για την πυροπροστασία του σκελετού των κτηρίων).
• Ακτινοβολίες από ασύρματες συσκευές.

Πολιτικές ορθής διαχείρισης

• Το κράτος και οι δήμοι θα πρέπει να μεριμνήσουν σωστά για την πρόληψη της ρύπανσης εσωτερικών χώρων για την ασφάλεια των εργαζομένων σε αυτά με σωστή συντήρηση των κτηρίων (για μούχλα, συστήματα εξαερισμού, κλιματιστικά κ.τ.λ.), καθολική τήρηση του υπάρχοντος νόμου κατά του καπνίσματος σε κλειστούς δημόσιους χώρους χωρίς εξαιρέσεις, κλείσιμο παλιών δημόσιων κτηρίων κατασκευασμένα με αμίαντο καθώς και κατασκευή νέων δημόσιων κτηρίων με υλικά φιλικά στο περιβάλλον και στο χρήστη του κτηρίου ενώ απαιτείται και ανακαίνιση της εσωτερικής διακόσμησης των δημόσιων κτηρίων με παρόμοια υλικά (όχι ψευδοροφές που δεν αφήνουν το κτήριο να «αναπνεύσει», καλύτερα συστήματα εξαερισμού, οικολογικές βαφές κ.τ.λ.) όπως, επίσης, και της διακόσμησής τους από φυτά εσωτερικού χώρου που καθαρίζουν την ατμόσφαιρα.
• Δημιουργία κλιμακίου από καταρτισμένο προσωπικό που θα υπάγεται στο εκάστοτε γραφείο περιβάλλοντος του κάθε δήμου όπου θα ελέγχει και θα καταγράφει τις τιμές των ορίων των ρύπων αυτών εντός των εσωτερικών χώρων των δημόσιων κτηρίων.

Αναφορές:

1. http://ixoripansi.gr

2. http://www.ypeka.gr/Default.aspx?tabid=614&language=en-US

3. http://ontimezero.blogspot.gr/2009/04/90.html

4. http://www.zougla.gr/perivallon/article/optiki-ripansi

5. http://vavakos.wordpress.com

6. http://atlantis-santorini.net/to_orgio_tis_afissas

7. http://www.darksky.gr/lightpollution/economy.html
8. 21^ος Αιώνας – Προβληματισμοί για τη ρύπανση του περιβάλλοντος, ενημέρωση-μέτρα προστασίας, Αθανάσιος Δηλανάς, εκδόσεις Αθ. Σταμούλη, 1999