Γράφει η Ελένη Πισιμίση

Γεωπόνος Επιστήμης Φυτικής Παραγωγής, M.Sc.

Η πιο γλυκιά μόδα της νέας χιλιετίας ονομάζεται στέβια. Η «νέα ζάχαρη» έχει κατακτήσει ήδη μεγάλο ποσοστό τη βιομηχανίας τροφίμων και οι προβλέψεις είναι κάτι παραπάνω από αισιόδοξες.

Τα ράφια των σούπερ μάρκετ έχουν γεμίσει από προϊόντα που περιέχουν στέβια αντί για την κλασσική ζάχαρη. Γλυκίσματα, μπισκότα, ροφήματα, αναψυκτικά, είναι μερικά από τα τρόφιμα που έχουν αντικαταστήσει τη ζάχαρη με στέβια απευθυνόμενα πλέον και σε ειδικές ομάδες καταναλωτών όπως τους διαβητικούς, τα άτομα που προσπαθούν να χάσουν βάρος αλλά και απλά σε άτομα που έχουν επιλέξει έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής. Όμως ποιο είναι εκείνο το φυτό που έχει καταφέρει μέσα σε τόσο λίγο χρονικό διάστημα να γοητεύσει παγκοσμίως το καταναλωτικό κοινό και τι το καθιστά τόσο μοναδικό;

 Ο τόπος καταγωγής της στέβιας (Stevia rebaudiana) είναι η βορειανατολική Παραγουάη στα σύνορα με τη Βραζιλία. Εκεί βρίσκεται ακόμη αυτοφυής σε άγρια κατάσταση σε όχθες ποταμών. Οι εντόπιοι ιθαγενείς Γκουαράνοι της Παραγουάης (Guarani) κατανάλωναν αυτό το φυτό σαν τσάι, σαν γλυκαντικό και σαν θεραπευτικό βότανο για πολλούς αιώνες.

Το 1887 Sandiago Bertoni έκανε γνωστή τη Στέβια στο δυτικό κόσμο, όταν την περιέγραψε, την εκθείασε για τις θαυμαστές ιδιότητες της και για την ολοφάνερη υπεροχή της έναντι της ζάχαρης και έκανε τη βοτανική ταξινόμηση της μαζί με τον παραγουανό συνάδελφο του Rebaudi, που της έδωσαν την σημερινή διεθνή επιστημονική βοτανική της ονομασία Stevia rebaudiana bertoni. Η λέξη Stevia για το γένος δόθηκε προς τιμήν του Παραγουανού καθηγητή Stevius, ενώ οι λέξεις rebaudiana bertoni για το είδος προέκυψαν από τα επώνυμα των δύο βοτανολόγων που την ταξινόμησαν βοτανικά.

Bοτανική κατάταξη

Βασίλειο: Φυτά

Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα ή Ανθoφόρα

Ομοταξία: Δικοτυλίδονα

Τάξη: Αστερανθή Asteraceae ή Compositae

Οικογένεια: Σύνθετα

Υποοικογένεια: Ευπατόριες (Eupatoriae)

Γένος: Stevia

Βοτανικά χαρακτηριστικά

Είναι πολυετές ποώδες φυτό ύψους 0,60 μέτρων ως αυτοφυές στα τροπικά, θερμά κλίματα. Παρ’ όλα αυτά καλλιεργείται ως ετήσιο ακόμα και σε διάφορες ψυχρές περιοχές της γης.

Τα φύλλα είναι μικρά, μήκους 5 εκατοστών (εκτός από κάποιες μεγαλόφυλλες ποικιλίες). Φύονται σταυρωτά στο βλαστό.

Τα άνθη αναπτύσσονται σε ταξιανθίες (κορύμβους) λευκού χρώματος. Είναι ερμαφρόδιτα και γονιμοποιούνται με σταυρεπικονίαση με τη βοήθεια των εντόμων. Εποχή άνθισης είναι το φθινόπωρο.

Βλαστοί αρχικά είναι τρυφεροί, στη συνέχεια γίνονται ημιξυλώδεις.

Το ριζικό σύστημα είναι επιφανειακό και επομένως δεν αντέχει την ξηρασία και τους ισχυρούς ανέμους.

Ο σπόρος είναι μικρός χρώματος μαύρου όταν είναι σε καλή κατάσταση.

Αποξηραμένα και αλεσμένα φύλλα στέβιας. Πηγή :steviaincrete.com

Χρήσιμες πληροφορίες για εν δυνάμει καλλιεργητές στέβιας

Απαιτήσεις σε κλίμα-έδαφος

Η στέβια αναπτύσσεται σε υποτροπικά υγρά κλίματα με ύψος βροχής πάνω από 700-800mm το έτος, ενώ προτιμά τα καλά αποστραγγιζόμενα, αμμώδη ή αμμοαργιλώδη εδάφη. Ως προς την αντίδραση του εδάφους, καταλληλότερα θεωρούνται τα εδάφη με ελαφρώς όξινη αντίδραση, ενώ αν καλλιεργηθεί σε αλκαλικά εδάφη (pH≥8) η ανάπτυξη του φυτού θα είναι περιορισμένη και αργή. Δεν αναπτύσσεται σε αλατούχα εδάφη. Αναπτύσσεται σε θερμοκρασία από 15 0C έως 30 C με μέγιστη θερμοκρασία 410C. Αναπτύσσεται σε κλίματα που κυμαίνονται από εύκρατα ως τροπικά και δεν αντέχει σε χαμηλές θερμοκρασίες (κάτω από -6 C). Για το λόγο αυτό, στη χώρα μας, η σπορά θα πρέπει να γίνεται σε σπορεία νωρίς την άνοιξη και η μεταφύτευση να γίνει μετά την παρέλευση των τελευταίων αναμενόμενων παγετών. Είναι φωτόφιλο φυτό και δεν αναπτύσσεται σε σκιερές τοποθεσίες.

Πολλαπλασιασμός

Ο ιδανικός τρόπος πολλαπλασιασμού του φυτού είναι αγενώς με τη χρήση μοσχευμάτων στελεχών ή φύλλων του φυτού, όμως το κόστος παραγωγής τους είναι απαγορευτικό. Για το λόγο αυτό η στέβια πολλαπλασιάζεται με σπόρο σε θερμοκήπιο (σε θερμοκρασία 24-25 C) για την παραγωγή φυταρίων για περίοδο 8 με 10 εβδομάδων. Στην περίπτωση καλλιέργειας για παραγωγή φύλλων, είναι απαραίτητος ο συνεχής φωτισμός των φυτών ώστε να αποφευχθεί η πρώιμη άνθιση. Η μεταφύτευση γίνεται την άνοιξη ανάλογα με τις κλιματικές συνθήκες. Στον Καναδά η μεταφύτευση γίνεται το Μάιο, ενώ σε πιο θερμές χώρες, όπως η χώρα μας, μπορεί να γίνει πιο νωρίς. Σπέρνεται σε αποστάσεις 50 έως 70 εκατοστά μεταξύ των γραμμών με συνολική πυκνότητα φυτείας 7.500 έως 8.000 φυτών/στρ. περίπου, η οποία θεωρείται και η ιδανική.

Άρδευση

Στις τροπικές περιοχές η στέβια δεν απαιτεί άρδευση. Όμως σε περιοχές, όπως είναι η Ελλάδα, που το ύψος βροχής δεν φτάνει τα 700mm ανά έτος, απαιτείται άρδευση. Είναι απαραίτητη συχνή και επιφανειακή άρδευση ώστε να επιτυγχάνονται υψηλότερες αποδόσεις. Σε γενικές γραμμές, η άρδευση είναι απαραίτητη όταν οι άκρες των βλαστών αρχίσουν να γέρνουν. Η καταλληλότερη μέθοδος άρδευσης θεωρείται η στάγδην.

Λίπανση

Το φυτό έχει μικρές απαιτήσεις σε θρεπτικά συστατικά, παρόλα αυτά όμως θα πρέπει να διενεργείται έλεγχος της σύστασης του εδάφους. Σε πειράματα που έγιναν στο Οντάριο του Καναδά διαπιστώθηκε ότι λίπανση με το λίπασμα 6-24-24 σε ποσότητα 10 κιλά/στρ. πριν από τη μεταφύτευση και με 14 κιλά/στρ. με ουρία μετά τη μεταφύτευση, είναι ικανοποιητική. Σε πειράματα στη χώρα μας διαπιστώθηκε ότι η στέβια αποδίδει καλύτερα όταν γίνει ενσωμάτωση κοπριάς στο έδαφος πριν από τη μεταφύτευση και λίπανση ανάλογα με τις ανάγκες των κατά τόπους εδαφών. Γενικά το άζωτο είναι το σημαντικότερο θρεπτικό στοιχείο για τη στέβια καθώς σχετίζεται με την ανάπτυξη του φυλλώματός της.

Χρήσεις-Προϊόντα

Χρησιμοποιείται κυρίως ως γλυκαντική ουσία σε διάφορα τρόφιμα και αναψυκτικά. Επίσης μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αφέψημα.

Η Στέβια μπορεί να χρησιμοποιηθεί φρέσκια αλλά και αποξηραμένη, στα φαγητά, σε σαλάτες, σε γλυκά, σε ποτά χωρίς να προσθέτει θερμίδες στη διατροφή μας. Οι γλυκοζίτες περιέχονται στα φύλλα του φυτού της στέβιας και ονομάζονται στεβιοσίδη και ρεμπαουντιοσίδη-Α.

Σύγκριση της στεβιοσίδης με τα κοινά τεχνητά γλυκαντικά μέσα.

Πηγή:  http://www.chem.uoa.gr/chemicals/chem_steviol.htm#05.

Η Στέβια (Stevia rebaudiana bertoni) είναι σήμερα, το πιο πολυσυζητημένο φυτό σε παγκόσμια κλίμακα, που απασχολεί τον διεθνή έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο και το διαδίκτυο, που προκαλεί ραγδαίες ανακατατάξεις στην αγορά γλυκαντικών και ζάχαρης και δίκαια χαρακτηρίζεται σαν το «μαγικό φυτό της νέας χιλιετίας». Οι λόγοι για τους οποίους γίνεται ευρεία συζήτηση και απασχολεί τους διεθνείς ιατρικούς, εμπορικούς, επιχειρηματικούς , αλλά και τους γεωπονικούς κύκλους, είναι οι θαυμαστές φυσικές ιδιότητες της.

Είναι ένα ισχυρό γλυκαντικό της φύσης, 300 φορές πιο γλυκό από τη ζάχαρη, αλλά χωρίς καθόλου θερμίδες και είναι ασφαλές για την ανθρώπινη υγεία, χωρίς ενδείξεις ανεπιθύμητης δράσης στον ανθρώπινο οργανισμό. Η Στέβια χαρακτηρίστηκε από τον Bertoni «σαν θαυματουργό και μαγικό φυτό» εξαιτίας των πολλών ευεργετικών ιδιοτήτων της για την Υγεία:

1. Έχει θαυμάσιες αντιδιαβητικές, αντιυπογλυκαιμικές, αντιυπερτασικές, αντισηπτικές, επουλωτικές, αντιοξειδωτικές, αντιβακτηριδιακές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες.

2. Ενισχύει την άμυνα του οργανισμού και προστατεύει από τους ιούς και από ιογενείς καρκίνους, αλλά και από βλάβες του DNA.

3. Έχει αντιγηραντική δράση στο δέρμα

4. Ωφελεί στην υγιεινή του στόματος, προστατεύει από τις άφθες, την ουλίτιδα και έχει προληπτική δράση κατά της πλάκας και της τερηδόνας των δοντιών.

Γενικά συμβάλλει στην υγιεινή διατροφή και στην αντιμετώπιση διαφόρων διατροφικών προβλημάτων, όπως η παχυσαρκία, ο σακχαροδιαβήτης και η υπογλυκαιμία, αλλά και προληπτικά για την πρόληψη των ανεπιθύμητων παρενεργειών της υπερκατανάλωσης της ζάχαρης.

Η οικονομική σημασία της Στέβιας

Η Στέβια σε σύγκριση με άλλες εναλλακτικές καλλιέργειες έχει μεγαλύτερη οικονομική σημασία για την αγροτική και βιομηχανική ανάπτυξη, διότι:

1. Σαν φυσικό γλυκαντικό χωρίς θερμίδες προσφέρει λύση σε προβλήματα διατροφής και προτιμάται διεθνώς.

2. Η κατανάλωσή του σαν γλυκαντικό έχει αλματώδη αύξηση πωλήσεων.

3. Είναι φυτό μεγάλης καλλιέργειας και μπορεί να δώσει απασχόληση σε πολλούς αγρότες.

4. Η Στέβια θα καλλιεργηθεί σε 8.000.000 στρέμματα παγκοσμίως για να καλύψει τη διεθνή κατανάλωσή της.

Η καλλιέργεια και τα Οικονομικά Στοιχεία της Στέβιας

Η Στέβια σαν ετήσια καλλιέργεια είναι κερδοφόρα, αλλά σαν πολυετής καλλιέργεια είναι ακόμη περισσότερο κερδοφόρα.

Οικονομικά στοιχεία ετήσιας καλλιέργειας στέβιας

Τα οικονομικά αποτελέσματα της ετήσιας καλλιέργειας της Στέβιας, με βάση διεθνή στοιχεία (σε περίπτωση παραγωγής των σποροφύτων από τον αγρότη) είναι:

1. Το κόστος παραγωγής κυμαίνεται στα 400- 500 € / στρέμμα

2. Η μέση στρεμματική απόδοση σε ξερά φύλλα κυμαίνεται γύρω στα 200-400 κιλά/ στρέμμα, που εξαρτάται από το γενετικό δυναμικό κάθε ποικιλίας, από τις εδαφοκλιματικές συνθήκες και επίσης από τις καλλιεργητικές φροντίδες. Σε πειράματα που έχουν γίνει στην Ελλάδα διαπιστώθηκε ότι η απόδοση σε ξηρά φύλλα μπορεί να φτάσει και τα 500 κιλά/στρ.

3. Το ακαθάριστο γεωργικό Εισόδημα κατά στρέμμα (με τιμή 2- 2,5 ε/ kg) κυμαίνεται στα 400 – 1.000 ευρώ, ανάλογα με τις στρεμματικές αποδόσεις και ανάλογα με την τιμή πώλησης των ξηρών φύλλων της στέβιας.

4. Το σημείο ισορροπίας κόστους παραγωγής και γεωργικού εισοδήματος κυμαίνεται στα 200 – 250 κιλά/ στρέμμα.

5. Το καθαρό κέρδος ανά στρέμμα κυμαίνεται από 100 – 250 ευρώ, ανάλογα με την στρεμματική απόδοση και ανάλογα με την τιμή πωλήσεως των ξηρών φύλλων της στέβιας, η οποία σήμερα κυμαίνεται από 2-2,5 ευρώ/ κιλό.

Δηλαδή το καθαρό κέρδος θα ανέρχεται περίπου στο 50% του ετήσιου κόστους (δηλαδή απόδοση κεφαλαίου 50%).

Εξάλλου, αυτό το Καθαρό ετήσιο Κέρδος από την καλλιέργεια της Στέβιας ξεπερνά ακόμη και το Ακαθάριστο Γεωργικό Εισόδημα άλλων ανταγωνιστικών καλλιεργειών (όπως του βαμβακιού, των ζαχαροτεύτλων κ.λπ.).

Οικονομικά στοιχεία πολυετούς καλλιέργειας στέβιας

Η Στέβια στις περισσότερες γεωργικές περιοχές της αναβλαστάνει την επόμενη Άνοιξη (όπως η μηδική), οπότε αυτό την κάνει και πολυετή καλλιέργεια.

Σε τέτοια περίπτωση δεν θα χρειάζεται φύτευση της στέβιας κάθε χρόνο και άρα το κόστος φυτών και μεταφύτευσης θα επιμερίζεται σε περισσότερα έτη.

Επομένως σε πολυετή καλλιέργεια Στέβιας θα έχουμε μειωμένο κόστος καλλιέργειας, αλλά και υψηλότερα κέρδη από αυτά που αναφέραμε για ετήσια καλλιέργεια της Στέβιας.

Η μεταποίηση της Στέβιας – Μια κερδοφόρα επένδυση

Η τεχνολογία μεταποίησης της στέβιας είναι σχεδόν ίδια με αυτή της μεταποίησης των ζαχαρότευτλων για παραγωγή τευτλοζάχαρης. Η λειτουργία ενός εργοστασίου μεταποίησης στέβιας στην Ελλάδα θα μπορούσε να συμβάλει πολύ στην επέκταση της καλλιέργειας της στέβιας στην Ελλάδα και ταυτόχρονα θα δημιουργήσει πολλές θέσεις απασχόλησης και θα συμβάλει στην βιομηχανική ανάπτυξη της Ελλάδας, όπως παλιότερα η έναρξη καλλιέργειας και μεταποίησης των τεύτλων για την παραγωγή τευτλοζάχαρης.

Προς το παρόν δεν υπάρχουν εργοστάσια στην Ευρώπη και στην Ελλάδα, αλλά μία τέτοια επένδυση θεωρείται σήμερα πολύ κερδοφόρα, δεδομένου ότι σήμερα η βιομηχανική μεταποίηση της στέβιας είναι ένας ραγδαία αναπτυσσόμενος κλάδος.

Προοπτικές

Η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων αξιολόγησε την ασφάλεια των γλυκοζιτών του φυτού της στέβιας, ως γλυκαντικού και διατύπωσε τη γνώμη ότι η αποδεκτή ημερήσια πρόσληψη γλυκοζιτών είναι τα 4 mg/kgr σωματικού βάρους. Έτσι, στις 11 Νοεμβρίου 2011 δημοσιεύτηκε ο κοινοτικός κανονισμός 1131/2011 (αρμοδιότητας, σε εθνικό επίπεδο, του Γενικού Χημείου του Κράτους), με τον οποίο εγκρίνεται η χρήση γλυκοζιτών στεβιόλης, που εκχυλίζονται από το φυτό στέβια, ως γλυκαντικών σε 31 κατηγορίες τροφίμων. Επισημαίνεται ότι για να είναι δυνατή η παραγωγή και χρήση των γλυκοζιτών στεβιόλης ως πρόσθετου των τροφίμων σε εμπορική κλίμακα, η προαναφερθείσα έγκριση απαιτείται να συμπληρωθεί και με τον καθορισμό των κριτηρίων καθαρότητας. Για τον τελευταίο απομένει η έκδοση σχετικού κοινοτικού κανονισμού, που αναμένεται να γίνει το 2012 και θα περιλαμβάνει τα κριτήρια καθαρότητας όλων των πρόσθετων των τροφίμων συμπεριλαμβανομένων και των γλυκαντικών.

Συμπληρωματικά σημειώνεται ότι η χρήση της στέβιας ως έχει ή με τη μορφή αποξηραμένων φύλλων, δεν είναι επιτρεπτή προς το παρόν λόγω μη έγκρισής της γι’ αυτό το σκοπό. Σύμφωνα με το Γενικό Χημείο του Κράτους η διαδικασία της έγκρισης θα απαιτήσει εύλογο χρόνο, ενδεικτικά δε αναφέρεται ότι αιτήσεις ενδιαφερομένων βρίσκονται από ετών στο στάδιο της εξέτασης από τις υπηρεσίες της Ε. Επιτροπής.

Πρόσφατα εμφανίστηκε μια νέα τάση και μεγάλο ενδιαφέρον από τις ίδιες τις βιομηχανίες ζάχαρης (που μέχρι τώρα θεωρούνταν ανταγωνιστές της Στέβιας) για συνεργασίες με βιομηχανίες στεβιοζάχαρης, με στόχο την παραγωγή προϊόντων ανάμειξης της στέβιας με την τευτλοζάχαρη ή καλαμοζάχαρη, ώστε να προωθήσουν στην αγορά ζάχαρη με λιγότερες θερμίδες (light sugar).

Αυτή η νέα τάση ανατρέπει τα δεδομένα και θα αυξήσει περισσότερο τα μερίδια αγοράς της στέβιας και τον πρωταγωνιστικό της ρόλο στην αγορά γλυκαντικών. Έτσι μπορεί η στέβια τελικά να αποσπάσει ακόμα μεγαλύτερα μερίδια αγοράς που υπολογιζόταν μέχρι σήμερα. Συγχρόνως αναμένεται να αυξηθούν αντίστοιχα οι καλλιεργούμενες εκτάσεις της στέβιας διεθνώς για να καλύψουν την αυξανόμενη ζήτηση προϊόντων στέβιας.

ΠΗΓΕΣ:

http://stevia-gr.blogspot.gr

 http://www.chem.uoa.gr/chemicals/chem_steviol.htm#05.

http://stevia>-kapogloupm.blogspot.com

 http://www.epixeiro.gr

 http://www.minagric.gr/images/stories/docs/agrotis/Aromatika_Fyta/stevia19122011.pdf