Γράφει η Ευαγγελία Κοτσωβίνου

“Τα βελανίδια είναι για τη Τζια ό, τι η μαστίχα για τη Χίο”

Αλήθεια τα βελανίδια είναι ένας εδώδιμος καρπός; Τι έχουν να μας προσφέρουν…

Νέα & εναλλακτική καλλιέργεια για όσους θέλουν να επενδύσουν στην καινοτομία και στην αξιοποίηση των φυσικών μας πόρων…

Η χώρα μας έχει ανεκτίμητο φυσικό πλούτο και έχει πολλά να μας δώσει. Για παράδειγμα στο άρθρο αυτό θα γίνει νύξη στο δέντρο Δρυς, τη γνωστή μας βελανιδιά, μιας και δεν καλλιεργείται συστηματικά…Ο καρπός της τα γνωστά σε μας βελανίδια είναι πλούσιος σε θρεπτικά συστατικά, όχι μόνο για τα χαριτωμένα σκιουράκια…αλλά φυσικά και σε μας(!)

Το δέντρο ΔΡΥΣ, Βελανιδιά ή Βαλανιδιά (λατ. Quercus)

ΠΕΡΙ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ

Ανήκει στην οικογένεια των Φηγοειδών (Fagaceae). Είναι δέντρο ψηλό, αιωνόβιο που το συναντάμε είτε σε πεδινές είτε σε ορεινές περιοχές. Ο καρπός της, το βελανίδι χρησιμοποιείται ήδη στις ζωοτροφές, στη βαφική και στη βυρσοδεψία. Πλέον ευχής έργον να συμπεριληφθεί στη διατροφή μας… Βεβαίως, το ξύλο της αξιοποιείται με πολλούς τρόπους στην επιπλοποιία, στην ναυπηγική, ακόμα και στην οικοδομική δραστηριότητα.

Τα κυριότερα είδη είναι η ήμερη βελανιδιά (εύκολα καλλιεργήσιμη), η δρυς η έμμισχος (τα βελανίδια της έχουν μακρύ ποδίσκο), η δρυς η άμισχος (τα βελανίδια της έχουν μικρό μίσχο), η δρυς η Μακεδονική (στη Μακεδονία και Θράκη), η δρυς η κηρρίς (με μεγάλα και μακριά βελανίδια που το κύπελλο φέρει πολλά λέπια), η φελλοφόρος δρυς (παραγωγή φελλού) και άλλα είδη, όπως η λατζιά (θαμνώδες αειθαλές ενδημικό είδος της Κύπρου), το γνωστό πουρνάρι ένας αείφυλλος θάμνος της Μεσογείου καθώς και η δρυς η βαφική.

ΜΙΑ ΝΕΑ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ…

Στη Κέα ή Τζια μια νέα πρωτοβουλία (ονομαζόμενη «Χαμάδα») είναι η αξιοποίηση της βελανιδιάς, που θα αποφέρει πολλαπλά οφέλη για το νησί. Μέχρι τη δεκαετία του ΄60 η βελανιδιά αποτελούσε για την Κέα μια σημαντική πηγή εισοδήματος για τους κατοίκους. Η Marcie Mayer και ο σύζυγός της Κωστής Μαρούλης πειραματίζονταν στα βελανίδια και ανακάλυψαν μια μέθοδο που ξεπικρίζει το βελανίδι χωρίς τη σπατάλη νερού, ανοίγοντας το δρόμο για την παρασκευή υψηλά πρωτεϊνούχου αλευριού, ζωοτροφών καθώς και καλλυντικών από βελανίδια.

Αν και στο παρελθόν υπήρχαν εκτεταμένα δάση βασιλικής δρυός στην Αττική και στο νότιο Αιγαίο, στις μέρες μας οι βελανιδιές της Τζιας αποτελούν μοναδικό φυσικό φαινόμενο. Κατά τους μήνες Σεπτέμβριο και Οκτώβριο μάζευαν την βελανιδόκουπα, που ονομαζόταν «χαμάδα». Οι αγρότες έχουν ένα επιπλέον κίνητρο να αξιοποιήσουν τις εκτάσεις με βελανιδιές. Η σπορά του βελανιδιού γίνεται από τον Σεπτέμβριο μέχρι τον Νοέμβριο, ανάλογα με την τοποθεσία και τον καιρό. Μετά το δεύτερο χρόνο χρειάζεται κλάδεμα για να μπορέσει να ανορθωθεί πιο γρήγορα.

Οι ινδιάνοι άλεθαν βελανίδια για την παρασκευή του βελανιδόψωμου… Οι παλιοί δεν έχουν λησμονήσει την αξία του καρπού, ωστόσο έχουν ντύσει τις αναμνήσεις τους με δυσάρεστες εικόνες. Ο 80χρονος Βασίλης Δεμένεγας διηγείται πώς έτρωγε στην Κατοχή το βελανίδι. «Τα μαζεύαμε, τα λιάζαμε, τα μουλιάζαμε σε νερό για να φύγει η πίκρα και φτιάχναμε τα βελανοκούλουρα. Δεν είχαμε άλλο αλεύρι τότε για ψωμί» λέει. Πέρσι μάζεψε περίπου 100 κιλά σε μία ημέρα που απέδωσαν 45 ευρώ. «Αν σφίξουν κι άλλο τα λουριά, οι νέοι θα πάνε να δουλέψουν, τι θα κάνουν;» προσθέτει.

Διατροφή κυρίως των πτηνών (περιστέρια, κίσσες, κοράκια, δρυοκολάπτες και φάσσες), βεβαίως οι σκίουροι και διάφορα τρωκτικά, αλλά και θηλαστικά όπως οι χοίροι, αιγοπρόβατα, αγριόχοιροι, ζαρκάδια και ελάφια τρώνε τα βελανίδια, τα οποία σε μεγάλες ποσότητες μπορούν να αποβούν τοξικά κυρίως στα άλογα και μοσχάρια. Για τον άνθρωπο έχει ταυτιστεί η κατανάλωση βελανιδιών σε περιόδους φτώχειας καθώς αποτέλεσαν είδος πρώτης ανάγκης.

Παρόλα αυτά δεν παύουν να είναι πλούσια σε θρεπτικές ουσίες, όπως πρωτεΐνες– πλούσιες σε απαραίτητα αμινοξέα-, υδατάνθρακες και λίπη, καθώς επίσης ασβέστιο, φώσφορο, κάλιο, βιταμίνη νιασίνη(Β6) και μαγνήσιο. Χρησιμοποιείται κατά κόρον στην παραγωγή λαδιού, αφρόλουτρου, σαπουνιού και αλευριού χωρίς γλουτένη. Το αλεύρι είναι χοντρό και καφετί με χρήση κυρίως στις ζύμες για πίτσα, πίτες, ακόμα στις σούπες …

Καθότι περιέχουν τανίνες έχουν στυφή-πικρή γεύση, που για τα ζώα κυρίως τις βερβερίτσες (σκίουροι) είναι πιο εύκολο να τις μεταβολίσουν στον οργανισμό τους από ό,τι ο άνθρωπος.

Άλλες χρήσεις της βελανιδιάς είναι ως φυσικό εμπόδιο στην εξάπλωση μιας πυρκαγιάς. Είναι δέντρο που καίγεται πολύ δύσκολα και αργά, γι’ αυτό είναι πολύ χρήσιμο να υπάρχουν “ζώνες βελανιδιάς” ανάμεσα στα εύφλεκτα πευκοδάση. Ήδη στην Πάρνηθα στο πλαίσιο της αναδάσωσης της περιοχής έχουν γίνει σπορο-φυτεύσεις βελανιδιών (κυρίως ήμερης βελανιδιάς) σε καμένες δασικές εκτάσεις στο Δασαμάρι και στις Αφίδνες. «Μέσα στο ζοφερό τοπίο από καμένα πεύκα ξεχώριζαν που και πού οι βελανιδιές που ήδη έχουν αρχίσει να πετάνε το νέο φύλλωμά τους – απόδειξη της πυρανθεκτικότητας των βελανιδιών!».

Φαρμακευτικές ιδιότητες

Τα φύλλα και ο φλοιός της βελανιδιάς είναι τα κύρια μέρη που χρησιμοποιούνται σαν φαρμακευτικά. Ο χυμός από τη σύνθλιψη των φύλλων μπορεί να εφαρμοστεί επάνω σε πληγές, και το διάλυμα που παράγεται από φύλλα διαποτισμένα με βραστό νερό, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να ανακουφίσει τα ξαναμμένα μάτια, επειδή είναι ικανό ψυκτικό. Χρησιμοποιείστε την ίδια λοσιόν για οποιοδήποτε χτύπημα, γδάρσιμο, ή κάψιμο και ακόμη ως στοματικό διάλυμα για πληγωμένα ούλα. Επίσης ανακουφίζει από τις αιμορροΐδες, τη φλεβίτιδα και τον πονόλαιμο. Το αφέψημα του φλοιού χρησιμοποιείται για να μειώσει τον πυρετό, την διάρροια, τη δυσεντερία, την αμυγδαλίτιδα, τη φαρυγγίτιδα και τη λαρυγγίτιδα. για να φτιάξετε το αφέψημα χρειάζεστε 1 κουταλάκι θρυμματισμένο φλοιό για κάθε φλιτζάνι κρύο νερό. Σιγοβράστε για 5-10 λεπτά. Προτεινόμενη δοσολογία είναι τρεις φορές από ένα ποτήρι κρασί τη μέρα. Ακόμα και στα συμπληρώματα διατροφής οι ιδιότητες της βελανιδιάς είναι απαραίτητες.

Ο φλοιός πρέπει να συλλέγεται από τη βελανιδιά σε μικρά κομμάτια τον Απρίλιο ή τον Μάιο. Σιγουρευτείτε ότι τα κομμάτια είναι λεία και χωρίς λεκέδες. Προσεκτικά αποκόψτε τα από λεία κλαδιά ή από κορμούς μικρότερους των 10 εκατοστών, προσέξτε να μην καταστρέψετε το δέντρο. Ο φλοιός περιέχει δεψίνη που χρησιμοποιείται ευρέως για την παρασκευή δέρματος και σπάγκου.

Ακόμη ένα υποκατάστατο του καφέ μπορεί να φτιαχτεί από βελανίδια. Η διαδικασία είναι να αποχωρισθεί η τανίνη να αποξηρανθούν οι καρποί, στην συνέχεια να τεμαχιστούν σε μικρά-μικρά κομματάκια και να ψηθούν (καβουρντιστούν) και ν’ αλεσθούν σε μύλους καφέ. Σε χαλεπούς καιρούς χρησιμοποιήθηκε σε ανάμιξη με καφέ, όπου προσέφερε μια πικρή γεύση αλλά και περίσσια ευωδιά.

Τα βελανίδια εν καιρώ κρίσης θα έλεγα ότι αποτελούν μια ξεχασμένη τροφή έτοιμη να βγει στο προσκήνιο της διατροφής μας! Τα δενδρύλλια της βελανιδιάς είναι εύκολο να διατηρηθούν καθότι είναι αυτοφυή είδη, απαλλαγμένα από ιδιαίτερες ανάγκες σε φροντίδα και περιποίηση σε σχέση με τα άλλα καρποφόρα δέντρα. Για όσους θέλουν να καλλιεργήσουν βελανιδιές, τα πρώτα χρόνια μετά τη φύτευση χρειάζονται τακτικό πότισμα και κατά την περίοδο της Άνοιξης χρειάζονται λίπανση.

Τips…Για τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά βάψτε βελανίδια (επιχρυσωμένα ή καλυμμένα με ασημόσκονη) για έναν όμορφο στολισμό στο σπίτι σας. Αν πάλι μείνετε σπίτι και δεν αποδράσετε προς μια ορεινή περιοχή, τότε εναλλακτικά βάψτε κουκουνάρια που εύκολα μπορείτε να βρείτε από πευκόδεντρα στα πεζοδρόμια…