Γράφει η Λένα Κατσίμπρα
Γεωγράφος, M.Sc.

Το Πεδίον του Άρεως είναι ένας βασικός πνεύμονας στο κέντρο της Αθήνας και ένας ουσιαστικός φυσικός πόρος αναψυχής και περιπάτου με υποδομές για υπαίθριες κοινωνικές δραστηριότητες. Αυτός ο ξεχωριστός πόρος, εκτός των άλλων, μπορεί να αξιοποιηθεί και για συστηματική περιβαλλοντική εκπαίδευση.

Σύμφωνα με το Νόμο 1982/90 άρθρο 11 παρ. 13, η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση αποτελεί τμήμα των προγραμμάτων των σχολείων της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Ένα χρόνο αργότερα, ο νόμος έχει επεκταθεί και στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Σκοπός της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης είναι να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές/τριες τη σχέση του ανθρώπου με το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον, να ευαισθητοποιηθούν για τα προβλήματα που συνδέονται με αυτό και να δραστηριοποιηθούν με ειδικά προγράμματα, ώστε να συμβάλουν στη γενικότερη προσπάθεια αντιμετώπισής τους.

Οι βασικές αρχές της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης είναι:

ü Άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία

ü Προσανατολισμός στη μελέτη πρόληψης ή επίλυσης περιβαλλοντικών θεμάτων ή προβλημάτων

ü Διεπιστημονική και διαθεματική προσέγγιση του θέματος/προβλήματος

ü Άμεση δράση σε τοπικό επίπεδο με στόχο μακροχρόνια αποτελέσματα σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο

ü Ανάδειξη συνεργασίας, καλλιέργειας αξιών και δημιουργίας νέων προτύπων, στάσεων και συμπεριφορών ατόμων, ομάδων και κοινωνίας απέναντι στο περιβάλλον

ü Ίσες ευκαιρίες για την οικοδόμηση γνώσεων, ανάπτυξη δεξιοτήτων, αξιών και στάσεων που απαιτούνται για την προστασία του Περιβάλλοντος

ü Έμφαση στην ενεργό συμμετοχή των μαθητών/ριών με συζήτηση-αντιπαράθεση απόψεων, έρευνα, κριτική και δημιουργική επεξεργασία και δράση

ü Εστίαση της προσοχής στην αειφόρο ανάπτυξη του περιβάλλοντος

Σκοπός της παρούσας πρότασης είναι να διερευνηθούν οι τρόποι εφαρμογής περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στο Πεδίον του Άρεως από μαθητές/τριες των σχολείων της Αθήνας και η συμμετοχή τους σε φεστιβάλ και σε περιβαλλοντικές δραστηριότητες. Το Πεδίον του Άρεως ως ένας πνεύμονας πρασίνου στο κέντρο της Αθήνας, ο οποίος χαρακτηρίζεται από φυσική και πολιτιστική διαλειτουργικότητα, μπορεί να αξιοποιηθεί με τέτοιο τρόπο ώστε μαθητές, αλλά και πολίτες να μπορούν να επωφεληθούν από τα πλεονεκτήματα αυτού του χώρου. Έτσι λοιπόν, κρίνεται απαραίτητη η επαφή των παιδιών με το φυσικό στοιχείο, ως μέσο εκαπίδευσής τους και ιδιαίτερα όταν πρόκειται για έναν χώρο που χαρακτηρίζεται από την εγγύτητα και την προσβασιμότητά του.

Γενική περιγραφή του χώρου

Περικλείεται από τις οδούς Μαυρομματαίων, Ευελπίδων, Μπούσγου και από τη λεωφόρο Αλεξάνδρας. Στην είσοδο του πάρκου στη συμβολή της λεωφόρου Αλεξάνδρας με την οδό Μαυρομματαίων βρίσκεται αδριάντας του βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄ έφιππου. Στην πλευρά επί της προαναφερθείσας λεωφόρου υπάρχει άγαλμα της Αθηνάς πάνω σε ψηλό βάθρο. Φυσική συνέχεια του Πεδίου του Άρεως αποτελεί η πλατεία Πρωτομαγιάς (η οποία υπέρκειται της οδού Μουστοξύδη) με εμβαδόν περίπου 25 στρεμμάτων.

Ο μεγαλύτερος κήπος στο κέντρο της Αθήνας όπου συνυπάρχουν αρμονικά η τέχνη και η φύση. Το Πεδίον Άρεως με έκταση 230 στρεμάτων αποτελεί ένα πνεύμονα πρασίνου ανάλογο του Εθνικού κήπου. Σχεδιάστηκε το 1934 με σκοπό να τιμηθούν οι ήρωες της Επανάστασης του 1821, για αυτό και είναι διακοσμημένο με τις προτομές των ηρώων κατά μήκος της κεντρικής οδού του πάρκου.

Στη βόρεια πλευρά του πάρκου προς την Κυψέλη, βρίσκονται οι εγκαταστάσεις της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού, ενώ στην βορειοδυτική πλευρά οι αθλητικές εγκαταστάσεις του Πανελληνίου Γυμναστικού Συλλόγου. Στο εσωτερικό του πάρκου συναντά κανείς δύο ναούς, τρεις παιδικές χαρές (δύο περιφραγμένες και μία ανοιχτή), το κτίριο του θεάτρου «Άλσος» (πρώην «Οικονομίδη») και το ανοιχτό αμφιθέατρο «Αλίκη», που χρησιμοποιείται ενίοτε για παραστάσεις, εκδηλώσεις ή συναυλίες. Επίσης, στο χώρο αυτό βρίσκεται και ένα από τα ιστορικότερα αναψυκτήρια της Αθήνας το «Green Park».

Ιστορική αναδρομή

Το Πεδίον Άρεως πήρε το όνομά του από το Ρωμαϊκό Campus Martius κι αυτό γιατί επί βασιλείας Όθωνος, μπροστά στο ναό των Ταξιαρχών και προς την οδό Μαυρομματαίων φιλοξένησε τους Στρατώνες του Ιππικού. Στα χρόνια μάλιστα του Γεωργίου Α΄ λειτούργησε στο Πεδίον του Άρεως Ιππευτική Σχολή (πυρπολήθηκε το 1944, στα Δεκεμβριανά).

Αργότερα και μέχρι το 1880 ήταν ο τόπος της υπαίθριας συγκέντρωσης του κοινού για περίπατο και αναψυχή. Ειδικά τα Κυριακάτικα μεσημέρια και τις γιορτές αποτελούσε χώρο περιπάτου για τους Αθηναίους και τους Βασιλείς.

Στη πλατεία του ναού των Ταξιαρχών υπήρχε στημένη μια εξέδρα μουσικής σε πολυγωνικό σχήμα, όπου παιάνιζε η φιλαρμονική. Από εκεί προήλθε και το όνομα της όμορης γειτονιάς «Πολύγωνο».

Με το Βασιλικό Διάταγμα της 23ης Ιουλίου 1887 η έκταση του Πεδίου του Άρεως εντάσσεται στο Σχέδιο πόλεως και χαρακτηρίστηκε ως μη οικοδομήσιμος κοινόχρηστος χώρος. Κατά παράβαση του Σχεδίου κατασκευάστηκαν στις δεκαετίες που ακολουθούν το Νοσοκομείο Κτηνών, τα κτήρια της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού, διάφοροι ημιμόνιμοι και προσωρινοί προσφυγικοί συνοικισμοί, καφενεία, γκαράζ, ιδιωτικό σχολείο, κ.ά.

Το 1924 η Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου, με τη σύμφωνη γνώμη του ΥΠΕΧΩΔΕ, παραχώρησε στον Πανελλήνιο Γυμναστικό Σύλλογο τη χρήση 5,6 γειτονικών στρεμμάτων για τις ανάγκες των αθλητικών του εγκαταστάσεων μετά την απαλλοτρίωση του οικοπέδου στη συμβολή των οδών Πατησίων και Αλεξάνδρας, δεσμεύοντάς τον να μην πειράξει το πράσινο που υπήρχε στην έκταση αυτή.

Κατά διαστήματα υπήρξαν σκέψεις και προτάσεις για την ανέγερση και άλλων κτισμάτων. Μία από αυτές ήταν να ανεγερθεί και Ηρώον του Εθνικού Αγώνα. Για τη θεμελίωσή του πραγματοποιήθηκε γιορτή ενώ για το σκοπό τούτο στάλθηκαν από διάφορες πόλεις της Ελλάδας κυβόλιθοι σαν ένδειξη συμμετοχής τους στο έργο. Στην προσπάθεια να διαφυλαχθεί όλο αυτό το υλικό που είχε συσσωρευθεί περιφράχθηκε όλος ο χώρος έξω από τα όρια των εγκαταστάσεων του Πανελληνίου.

Το 1927 συγκροτήθηκε η Επιτροπή Δημοσίων Κήπων και Δενδροστοιχιών και δόθηκε προτεραιότητα στη διαμόρφωση του Πεδίου του Άρεως, αφού το διεκδικούσαν για κατασκευή κτηριακών εγκαταστάσεων το Δικαστικό Μέγαρο Αθηνών, η θερινή σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, η Χριστιανική Αδερφότης Νέων (ΧΑΝ) και το Υπουργείο Γεωργίας. Την ίδια περίοδο το Πεδίον Άρεως χρησιμοποιήθηκε και από την αγγλική εταιρεία ηλεκτροφωτισμού και ηλεκτρικής συγκοινωνίας «Power» για την απόρριψη προϊόντων εκσκαφής στη διάρκεια της κατασκευής της σήραγγας του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου Αθηνών-Πειραιώς.

Μετά από έκκληση της επιτροπής Δημοσίων Κήπων και Δενδροστοιχιών ο Πέτρος Καλλιγάς αναλαμβάνει τη δημιουργία του σχεδίου φύτευσης ενώ η απόφαση για την υλοποίησή της ελήφθη το 1933. Οι προσπάθειες όμως δεν καρποφόρησαν λόγω έλλειψης φορέα χρηματοδότησης.

Επτά χρόνια αργότερα, με τη συμβολή του εκδότη της εφημερίδας «Έθνος» Σπύρου Νικολόπουλου και του Πέτρου Καλλιγά, το πάρκο σώθηκε από διεκδικήσεις με τη διαμόρφωση του κοινόχρηστου άλσους (Ν.6171/1934) επί υπουργίας Πέτρου Ράλλη. Το 1934 ανατίθεται στο Ειδικό Ταμείο Μόνιμων Οδοστρωμάτων Αθηνών (Ε.Τ.Μ.Ο.Α.) η διαμόρφωση του χώρου. Η τότε κυβέρνηση μάλιστα διέθεσε 7 εκατομμύρια Δραχμές έναντι της προϋπολογισθείσας δαπάνης 30 εκατομμυρίων για την αποπεράτωση του πάρκου.

Η φύτευση άρχισε το 1935, βάσει νέου σχεδίου του Αν. Δημητρακόπουλου, και σταδιακά μέχρι το 1940 ολοκληρώθηκε στα ελεύθερα από κτίσματα τότε μέρη του πάρκου. Την ίδια εποχή έγιναν διάφορα τεχνικά έργα: αρδευτικό δίκτυο, ηλεκτροφωτισμός με μαντεμένιες κολώνες σε βάσεις μαρμάρου και σιδερένια με υαλοπίνακες φωτιστικά, καθίσματα, συντριβάνια, οίκημα του γραφείου/ διοίκησης, το αναψυκτήριο Green Park, το Περίπτερο Γαρδένια.

Από το 1940 μέχρι το 1944, κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής, το Πάρκο σχεδόν εγκαταλείφθηκε. Από το 1945 άρχισε η συντήρησή του και ένα χρόνο αργότερα εξασφαλίστηκε η άρδευση.

Χλωρίδα

Το Πεδίον του Άρεως χαρακτηρίζεται από καθαρά αστικό πράσινο με φυτά ελληνικής και μεσογειακής προέλευσης, κυρίως καλλωπιστικά. Περιλαμβάνει πάνω από 70 είδη δέντρων, εκ των οποίων μεγάλο αριθμό φυλλοβόλων (ελάχιστα μεμονωμένα πεύκα) καθώς και πλατύφυλλα δέντρα που δεν καίγονται εύκολα σε περίπτωση φωτιάς. Επίσης, περιλαμβάνει 65 είδη θάμνων ενώ φυτεύονται άνω των 40 ειδών εποχιακά ανθόφυτα. Το 99% του συνόλου των φυτών είναι αυτοφυή ενώ ο σχεδιασμός του πάρκου προβλέπει την αραιή φύτευση του για την αποφυγή πυρκαγιάς.

Πιο αναλυτικά, το πάρκο αποτελείται από είδη που συνθέτουν υψηλό πράσινο σε ελεύθερη φύτευση εντός των παρτεριών όπως: χαλέπιο πεύκη, κουκουναριά, κυπαρίσσι, ελιά, αριά, ευκάλυπτος, χαρουπιά, κέδρος, ακακία, δάφνη Απόλλωνα, πλάτανος, μιμόζα, γαζία, αείλανθος, μουσμουλιά, φυτολάκκα, ίταμος, συκιά, μελιά, αμυγδαλιά, κερασιά, ψευδοπιπεριά, κ.ά. και είδη σε μορφή δεντροστοιχιών: μουριά, κουτσουπιά, ακακία, νερατζιά, φτελιά, κερλεοτέρεια και μεμονωμένα ή σε γραμμική φύτευση φοίνικας, ουασιγκτόνια, τούγια.

Τη χλωρίδα συμπληρώνουν η μεσαία και χαμηλή βλάστηση με θαμνώδη είδη όπως η πικροδάφνη, το λιγούστρο, το βιβούρνο, η μυρτιά, η αγγελική, ο ιβίσκος, κ.ά., και είδη αναρριχώμενα όπως το γιασεμί και ο κισσός, είδη εδαφοκάλυψης όπως ο άκανθος και ο κισσός, ενώ υπάρχουν και σπάνια φυτά όπως η μαγκλούρα και η στερκούλια.

Πολλά από τα αρχικώς φυτευθέντα προήλθαν από φυτώρια της Επιτροπής Δημοσίων Κήπων και Δεντροστοιχιών και τα υπόλοιπα σε ποσοστό περίπου 60% προήλθαν από το εμπόριο. Μέχρι τώρα τα ετήσια και πολυετή ανθόφυτα παράγονταν στο φυτώριο του άλσους.

Ειδικής μνείας χρήζουν η διπλή δεντροστοιχία με Πλατάνια στο ομώνυμο σημείο του Πάρκου που περιλαμβάνει και κυκλικά καθίσματα γύρω από τον κορμό κάθε δέντρου, ο Ροδώνας που περιλαμβάνει μια σειρά χαρακτηριστικών ποικιλιών τριανταφυλλιάς και οι Αριές, η κυκλική δεντροστοιχία με 15 δέντρα Αριάς, ενώ η διαμόρφωση των δενδρωδών πικροδαφνών είναι σπάνια και τους δίδει χαρακτήρα φυσικού μνημείου.

Πανίδα

Στο εσωτερικό του πάρκου βρίσκουν καταφύγιο διάφορα πουλιά της πόλης, όπως ο σπουργίτης, ο κότσυφας, η δεκαοχτούρα, η καρακάξα, ο κοκκινολαίμης αλλά και ερπετά, όπως η χελώνα.

Η Τέχνη στο πάρκο

Το 1934 είναι και η χρονιά που ανατίθεται στα μέλη του Σωματείου Ελλήνων Γλυπτών η φιλοτέχνηση δεκαέξι μαρμάρινων προτομών ηρώων του 1821 που κοσμούν σήμερα τη Λεωφόρο των Ηρώων. Τρία χρόνια αργότερα, ο πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς έκανε τα αποκαλυπτήρια του ορειχάλκινου έφιππου ανδριάντα του Βασιλιά Κωνσταντίνου στην κεντρική είσοδο. Το έργο, συνολικού κόστους περίπου 10.000.000 δρχ, είχε φιλοτεχνήσει στην Ιταλία ο γλύπτης Φραντσέσκο Παρίζι, ενώ ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός ανήκει στον επίσης, Ιταλό αρχιτέκτονα Κωνσταντίνο Βετριάνι.

Στη θέση του πάρκου που μέχρι από λίγες δεκαετίες οι παλιοί Αθηναίοι έβλεπαν τους στάβλους της Κτηνιατρικής Υπηρεσίας Στρατού τοποθετήθηκε το 1952 το μαρμάρινο άγαλμα της Προμάχου Αθηνάς για το ηρώο των πεσόντων στην Ελλάδα Βρετανών, Αυστραλών και Νεοζηλανδών στις μάχες 1941- 45. Πρόκειται για έργο ακαδημαϊκό του Βάσου Φαληρέα σε αρχιτεκτονικό σχεδιασμό Φαίδωνος και Εθελ Κυδωνιάτη. Την επίσης, μαρμάρινη λέαινα στη βάση της ιδιαίτερα ψηλής στήλης του μνημείου είχε φιλοτεχνήσει ο Αθανάσιος Λημναίος.

Από το 1950 ξεκινάει τη σταδιοδρομία του στο θερινό αναψυκτήριο «Άλσος» στο Πεδίον του Άρεως ο κονφερασιέ, ηθοποιός, συγγραφέας και θηρευτής «νέων ταλέντων» Γιώργος Οικονομίδης, ενώ στο Green Park κυριαρχούσε ο κονφερασιέ Όμηρος Αθηναίος. Αργότερα τα καλοκαίρια το Θέατρο «Αλίκη» πρόσφερε ψυχαγωγία στους Αθηναίους.

Το 1981 το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης, με επικεφαλής τον Ευάγγελο Αβέρωφ – Τοσίτσα, χρηματοδότησε την ανέγερση μνημείου για τον Ιερό Λόχο 1942- 45 στο Πεδίον του Άρεως. Πρόκειται για τη στήλη που σχεδίασε ο Ιερολοχίτης λοχαγός Ι.Κ. Μανέτας και φιλοτέχνησε ο Νικόλας Ι. Βαλάκας. Τα ορειχάλκινα μέρη της δούλεψαν ο Πέτρος Μωραΐτης και ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος.

Τα αγάλματα εντός του πάρκου

Σήμερα εντός του πάρκου συναντά κανείς το Ηρώον του Νότη Μπότσαρη (υψηλή μαρμάρινη στήλη με βάση), ενώ κατά μήκος της λεωφόρου Ηρώων μπορεί να θαυμάσει τις προτομές Αγωνιστών του 1821.

Αρχιτεκτονική

Το Πεδίον του Άρεως κατατάσσεται στα πάρκα περιπάτου και αποτελείται ουσιαστικά από ένα σύνολο χαράξεων με γεωμετρικές καμπύλες και κυρίως τόξα κύκλων που ορίζουν διαδρομές περιπάτου. Οι διαδρομές αυτές εκκινούν και καταλήγουν σε κυκλικά επισημασμένες διασταυρώσεις με μικρά θέματα (ένα διαφορετικό παρτέρι, ένα ξεχωριστό φωτιστικό, κάποιο στοιχείο νερού, κ.λ.π.).

Κατά τη σχεδίαση και φύτευσή του ελήφθησαν υπόψη τα εξής: i) ότι το πάρκο θα παραμένει ανοιχτό όλο το εικοσιτετράωρο, ii) θα έχει υψηλή βλάστηση περιφερειακά, iii) θα έχει παχιά σκιά κατά τους θερινούς μήνες και άφθονο ηλιακό φως το χειμώνα, iv) θα παρέχει ευχάριστη εντύπωση από την εναλλαγή χρωμάτων, φύλλων και ανθέων καθώς και διαδοχικές ανθοφορίες καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου.

Διοικητική Ευθύνη

Αρχικά το Άλσος ανήκε στο Δήμο Αθηναίων και επί Δημαρχίας Κοτζιά δόθηκε για χρήση, διατήρηση, συντήρηση και αξιοποίηση στο Ειδικό Ταμείο Μόνιμων Οδοστρωμάτων Αθηνών (Ε.Τ.Μ.Ο.Α.), υπηρεσία του Υπουργείου Περιβάλλοντος. Με το Π.Δ. 98/ 2000 «Περί καταργήσεως του Ε.Τ.Μ.Ο.Α.» (Φ.Ε.Κ. 85 Δ’/15-03-2004) η διεύθυνση, συντήρηση, επέκταση και η εκμετάλλευση του Άλσους του Πεδίου του Άρεως μεταφέρονται στην Υπερνομαρχία Αθηνών- Πειραιώς.

Ιδιαίτερες περιοχές 

Πλατάνια: Μία διπλή δενδροστοιχία με κυκλικά καθιστικά γύρω από τον κορμό τους με ασφαλτοστρωμένο δάπεδο συνθέτουν το συγκεκριμένο τοπίο

Ροδώνας: Πρόκειται για μία σπειροειδή διαδρομή με τριανταφυλλιές

Αριές: Πρόκειται για μία κυκλική δενδροστοιχία από 15 δέντρα Αριές, ένα προστατευμένο «ξέφωτο» που προσφέρει αίσθηση γαλήνης και ιδιωτικότητας

Πρώην Θέατρο «Αλίκη»: Είναι ένας εγκαταλελειμμένος χώρος υπαίθριου θεάτρου

Η οδός Ηρώων: πρόκειται για έναν ασφαλτοστρωμένο δρόμο με τις προτομές των αγωνιστών του 1821

Η κεντρική πλατεία του πάρκου: αποτελεί το σημείο σύγκλισης όλων των αξόνων του πάρκου. Εκεί βρίσκεται το Θέατρο Άλσους Πεδίου Άρεως, το κτήριο του οποίου αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα του μεσοπολέμου

Η πλατεία Πρωτομαγιάς: είναι η οροφή του υπόγειου χώρου στάθμευσης και η οροφή του βυθισμένου τμήματος της οδού Μουστοξύδη. Διατηρεί αναψυκτήριο, τουαλέτες, μικρό υπαίθριο θέατρο

«Green Park»: είναι τοποθετημένο στο νότιο άκρο του Πάρκου επί της οδού Μαυρομματαίων. Το κτήριο του αποτελεί επίσης, αντιπροσωπευτικό δείγμα της εποχής του Μεσοπολέμου με διακοσμητικά στοιχεία Art Nouveau

Αναψυκτήριο «Γαρδένια»: βρίσκεται στο πρώτο μεγάλο πλάτωμα που συναντά ο επισκέπτης στο εσωτερικό του πάρκου, στη σύγκλιση των αξόνων που ξεκινούν από την είσοδο της οδού Μαυρομματαίων Β. Κων/νου και την οδό Ηρώων

Συμμετοχική δραστηριότητα των παιδιών

Η συμμετοχή είναι το κλειδί για τη δημιουργία ενός εναλλακτικού οράματος για το μέλλον, βασισμένο στις ανθρώπινες και οικολογικές αξίες. Σε αυτή τη βάση έχει εκδηλωθεί η ανάγκη για τη συμμετοχή των κοινωνικών ομάδων στη διαμόρφωση του περιβάλλοντος και της κοινότητάς τους. Μέσα από την εμπειρική έρευνα, ένας εναλλακτικός σχεδιασμός του χώρου είναι αυτός που θέτει τις κοινωνικές ομάδες στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος, και αναδεικνύει τη σημαντικότητά τους όχι μόνο στη χρήση του χώρου, αλλά στη συμμετοχή τους στο σχεδιασμό.

Τα παιδιά, στην προκειμένη περίπτωση, θεωρείται ότι μπορούν με τις ιδέες τους να συμβάλλουν στο σχεδιασμό της πόλης, και η συμμετοχή τους είναι απαραίτητη προϋπόθεση για έναν κοινωνικά δίκαιο σχεδιασμό. Τα παιδιά, από τη μέση παιδική ηλικία, δηλαδή από εφτά χρόνων, είναι ικανά να αναγνωρίζουν τις ανάγκες τους και να τις εκφράζουν. Έχουν επίσης τη δυνατότητα να οραματίζονται το μέλλον και να εκφράζουν τις ιδέες τους. Η οπτική τους για τον κόσμο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στον αστικό σχεδιασμό, καθώς είναι οξυδερκείς παρατηρητές και αναλυτές του περιβάλλοντός τους.

Η συμμετοχή των παιδιών στον αστικό σχεδιασμό έχει πολλά οφέλη για την ανάπτυξή τους, καθώς με αυτό τον τρόπο υποκαθιστούν τις φυσικές διαδικασίες, μέσα από τις οποίες ανέπτυσσαν στο παρελθόν πολλές δεξιότητες. Τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα να καλλιεργήσουν τις κοινωνικές και γνωστικές τους δεξιότητες, καθώς και την αίσθηση της σύνδεσής τους με τους άλλους ανθρώπους και τη φύση. Μαθαίνουν να ασκούν επιρροή στο περιβάλλον τους και μπορούν να αναπτύξουν μεγαλύτερη ικανότητα διαχείρισης του περιβάλλοντός τους. Επίσης, αναπτύσσουν την κριτική τους σκέψη, την αισθητική τους, συνειδητοποιούν τις κοινωνικές διαφορές, αναπτύσσουν επικοινωνιακές δεξιότητες, καθώς και την ικανότητα να σχεδιάζουν και να πραγματοποιούν αλλαγές, εμπλέκονται σε συμμετοχικές διαδικασίες, δυναμώνουν ψυχικά και αποφεύγουν την αποξένωση. Ακόμα, τα παιδιά βοηθιούνται να αναπτύξουν την αίσθηση της φροντίδας του πλανήτη και του περιβάλλοντος, να αποκτήσουν δηλαδή περιβαλλοντική συνείδηση, ενώ, επίσης, διδάσκονται την ενεργή και υπεύθυνη ιδιότητα του πολίτη, έχοντας την ευκαιρία και να την εξασκήσουν.

Η περιβαλλοντική εκπαίδευση, η οποία είναι προσανατολισμένη στη δράση αποτελεί μία εναλλακτική πρόταση για την περιβαλλοντική εκπαίδευση η οποία εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο της κριτικής περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Σκοπός της είναι να βοηθήσει τα παιδιά να αναπτύξουν την κριτική τους σκέψη για τα ζητήματα του περιβάλλοντός τους, καθώς και την ικανότητά τους για δράση.

Ειδικοί στόχοι του εκπαιδευτικού πακέτου για τα άλση και του κήπους

Σκοπός του εκπαιδευτικού πακέτου για τους μαθητές είναι:

ü Να αποκτήσουν βασικές γνώσεις για τη δομή και τη λειτουργία των οικοσυστήματος που αναπτύσσονται στους κήπους και στα άλση

ü Να κατανοήσουν τη μεγάλη προσφορά και αξία του πρασίνου στον άνθρωπο, στην ποιότητα της ζωής του και στην οικολογική ισορροπία των πόλεων

ü Να αντιληφθούν τους κινδύνους που απειλούν το πράσινο, να είναι σε θέση να αποδώσουν ατομικές και συλλογικές ευθύνες, να διαπιστώσουν τις δυνατότητες πρόληψης και παρέμβασης για την προστασία του και να ευαισθητοποιηθούν ώστε να αναλαμβάνουν σχετικές δράσεις, ξεκινώντας από το δικό τους τόπο

ü Να αναπτύξουν δεξιότητες για παρατήρηση, καταγραφή, σύγκριση, ταξινόμηση των στοιχείων πρασίνου

ü Να πραγματοποιήσουν βιωματικές δραστηριότητες στο πεδίο και στην αίθουσα και να αναπτύξουν την ομαδική συνεργασία και την επικοινωνία

ü Να βιώσουν το πράσινο με όλες τους τις αισθήσεις, να το αγαπήσουν, να το γνωρίσουν και να υιοθετήσουν στάσεις και συμπεριφορές φιλικές προς αυτό

Θεωρητικό μέρος

Το θεωρητικό μέρος της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης περιλαμβάνει πληροφορίες για τη θέση και το μέγεθος του κήπου ή του άλσους και επιχειρεί να προσφέρει βασικές γνώσεις για το πράσινο και τα είδη των φυτών που αναπτύσσονται σε αυτό και να ενημερωθούν για τα σημαντικά οφέλη που προσφέρει στους κατοίκους των επιβαρυμένων από τους ρύπους πόλεων. Το θεωρητικό μέρος μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο πριν από την επίσκεψη, για να αποκτήσουν οι μαθητές βασικές γνώσεις, όσο και κατά τη διάρκεια της επίσκεψης, όπου μπορούν να ανατρέχουν σε αυτό και να κρατούν σχετικές σημειώσεις και να συμμετέχουν σε διάφορες δραστηριότητες.

Προτεινόμενες δραστηριότητες

1η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ: Προετοιμασία των ομάδων για παιδαγωγική εξόρμηση στο χώρο πρασίνου

2η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ: Γνωριμία με το δάσος à Οι μαθητές ψάχνουν, βρίσκουν, παρατηρούν, αναγνωρίζουν, φωτογραφίζουν, καταγράφουν, ζωγραφίζουν φυτά που συναντούν στο χώρο. Δημιουργία φυτολογίου.

3η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ: Μέτρηση της θερμοκρασίας του αέρα (σε σκιά), του εδάφους και του νερού, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, και καταγραφή των διακυμάνσεων της

4η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ: Ανθρώπινες παρεμβάσεις

5η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ: Καταγραφή του αριθμού και της κατανομής των κάδων απορριμμάτων

6η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ: Πράσινο – πηγή έμπνευσης και δημιουργίας à Εφαρμογή διαδραστικών παιχνιδιών στο χώρο του πεδίου, δημιουργία φωτογραφικού υλικού με γνώμονα τι έχει τραβήξει την προσοχή σε κάθε μαθητή

7η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ: Δράσεις για το πράσινο à Ενημέρωση, ευαισθητοποίηση κατοίκων και επισκεπτών του κήπου

8η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ: Τοποθέτηση ταμπελών με τα είδη των φυτών

Δημιουργία φυτολογίου

Εξερευνητική επίσκεψη σε κοντινό χώρο πρασίνου. Οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες 4-5 ατόμων και παρατηρούν με προσοχή τα φυτικά είδη. Συλλέγουν φύλλα από διαφορετικά είδη φυτών. Τοποθετούν το κάθε δείγμα σε σακούλα διεγματοληψίας και επικολλούν αυτοκόλητη ετικέτα με το όνομα του φυτού, τον τόπο, το υψόμετρο και την μηερομηνία συλλογής.

Τα μέλη κάθε ομάδας συζητούν μεταξύ τους για τις διαφορές των φύλλων. Επίσης, σχεδιάζουν και περιγράφουν τα φύλλα στα σημειωματάριά τους.

Τα κυριότερα θέματα που προκύπτουν από τη δημιουργία φυτολογίου και την επαφή των μαθητών με το φυσικό τοπίο είναι η φωτοσυνθετικές διεργασίες των φυτών και η προσαρμογή τους στις διάφορες εδαφοκλιματικές συνθήκες.

Μετά την επίσκεψη στο πεδίο

Μετά την ολοκλήρωση της επίσκεψης των μαθητών στο χώρο του πρασίνου και εφόσον έχουν διεκπεραιωθεί όλες τις δραστηριότητες, δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές να αποτυπώσουν την εμπειρία τους με τη μορφή έκθεσης. Επιπλέον, μπορεί να ακολουθήσει μια διασκεδαστική ανασκόπιση των πληροφοριών που συλλέχθηκαν, μέσω παιχνιδιών με τη μορφή ερωτήσεων και απαντήσεων.

Στη συνέχεια μπορεί να ακολουθήσει επεξεργασία των αποτελεσμάτων των μετρήσεων θερμοκρασίας και δημιουργία σχετικών διαγραμμάτων, προκειμένου οι μαθητές να έρθουν σε επαφή με τον τρόπο καταγραφής και διακύμανσης τέτοιων μεγεθών. Επίσης η δημιουργία φυτολογίου αποτελεί μια σημαντική διαδικασία επαφής των μαθητών με τη βλάστηση και τα είδη που αναπτύσσονται σε αυτή. Ειδικότερα, στόχος του φυτολογίου είναι η:

– Κατανόηση της ποικιλότητας της μορφής των φύλλων διαφορετικών φυτών λόγω της προσαρμογής κάθε φυτού στις συνθήκες του περιβάλλοντος

– Κατανόηση της ιδιαίτερης σημασίας της φωτοσυνθετικής λειτουργίας των φυτών στη διαιώνιση της ζωής στη γη

– Έγερση του ενδιαφέροντος για απόκτηση περισσότερων γνώσεων σχετικά με τα φυτά και διαμόρφωση θετικών στάσεων σε κάθε προσπάθεια διατήρησης και προστασίας των φυτών και γενικότερα της ζωής

– Ανάπτυξη ικανοτήτων παρατήρησης, συσχέτισης και σύγκρισης, καταγραφής και διατύπωσης των παρατηρήσεων και των συμπερασμάτων με εκφραστική πληρότητα

– Άσκηση στην αποξήρανση των φυτών και στη δημιουργία φυτολογίου

– Δημιουργία κλίματος φιλίας, συνεργασίας και εποικοδομητικής συζήτησης μεταξύ δασκάλου και μαθητών και ενθάρρυνση των μαθητών στην ομαδική εργασία

Προτάσεις

Οι δράσεις που προτείνονται σε συνδυασμό με την περιβαλλοντική εκπαίδευση των μαθητών για τη βέλτιστη αξιοποίηση του χώρου του Πεδίου του Άρεως είναι:

– Συμμετοχή των παιδιών σε φεστιβάλ που έχουν σχέση με το περιβάλλον

– Εκθέσεις με φωτογραφίες των μαθητών από την επαφή τους με το χώρο και τα συγκεκριμένα θέματα που τους έχουν τραβήξει το ενδιαφέρον

– Καλλιτεχνικές δραστηριότητες των μαθητών με βάση το χώρο του πάρκου (ζωγραφική, χειροτεχνίες κα)

– Μαθητικές θεατρικές παραστάσεις στους υπαίθριους χώρους θεάτρου

– Δραστηριότητες που βασίζονται στην προστασία του περιβάλλοντος και ειδικότερα στην ορθή και εμπεριστατωμένη εκμάθησή τους για τη διαδικασία της ανακύκλωσης

Επίλογος

Το Πεδίον του Άρεως είναι ένας πνεύμονας πρασίνου στο κέντρο της Αθήνας με σημαντική συνεισφορά στο μικροκλίμα της πόλης. Εκτός από χώρο πρασίνου, έχει αποτελέσει ιστορικά χώρο περιπάτου και συναντήσεων και κατά καιρούς χώρο εκδηλώσεων και φεστιβάλ. Σήμερα, μετά και την ανάπλαση που έχει πραγματοποιηθεί, δεν παρουσιάζει την αναμενόμενη ανταπόκριση από τους κατοίκους και δεν γίνεται εκμετάλλευση όλων των δυνατοτήτων που προσφέρει το πάρκο. Το Πεδίον του Άρεως θα μπορούσε να αποτελέσει χώρο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης των μαθητών και με αυτόν το τρόπο να γίνει η αρχή για ενδιαφέροντα δρώμενα και δραστηριότητες στο χώρο αυτό. Στα πλαίσια της εκπαίδευσης τα παιδιά μπορούν να αναπτύξουν την αίσθηση της φροντίδας του περιβάλλοντος και να αποκτήσουν περιβαλλοντική συνείδηση.