Πρόλογος

Το εγχειρίδιο αυτό περιέχει χρήσιμες πληροφορίες για όποιον θέλει να καλλιεργήσει κηπευτικά με οικολογικό τρόπο, δηλαδή χωρίς χημικά λιπάσματα, ορμόνες ή δηλητηριώδη ραντίσματα. Αφορμή για τη συγγραφή του ήταν το διήμερο σεμινάριο για βιοκαλλιέργειες που οργανώθηκε από τη συντονιστική επιτροπή βιοκαλλιεργητών Ελλάδας την άνοιξη του ’85 και μετά από επιθυμία όσων παρακολούθησαν το σεμινάριο να έχουν όλες αυτές τις πληροφορίες έγγραφες.

Περιέχει εμπειρίες βιολογικών καλλιεργειών κυρίως από Αμερική, Γερμανία και Ελβετία (χωρών δηλαδή που η βιολογική καλλιέργεια εφαρμόζεται ΙΟετίες και έχει σήμερα φτάσει να αποτελεί ολοκληρωμένη επιστήμη) και λιγότερο από εμπειρίες ελληνικές ή προσωπικές που περιορίζονται σε μια δετία.

Για τη συγγραφή του πολύτιμη ήταν η βοήθεια, για τα αμερικάνικα βιβλία του Γιάννη Διαμαντόπουλου και για τα γερμανικά του Γαβριήλ Πανάγου.

Αθήνα, Μάης 85

Η ανά χείρας έκδοση είναι η δεύτερη.  

Έχουν γίνει αρκετές διορθώσεις, χωρίς όμως ουσιαστική επέμβαση στο κυρίως κείμενο. Οι υποσημειώσεις είναι του Θανάση Τσάκωνα.

Φλεβάρης 89

Ανέστης Πολυχρονίδης

Γενικές οδηγίες

Ι. Έδαφος

Για τον βιοκαλλιεργητή ο βασικότερος και ουσιαστικότερος παράγοντας για μια επιτυχημένη καλλιέργεια είναι το έδαφος. Όλοι οι άλλοι παράγοντες (τεχνικές, προστατευτικά ή ενισχυτικά μέτρα κ.λπ.), θα καρποφορήσουν μόνο εάν το έδαφος στο οποίο θα εφαρμοστεί η οικολογική γεωργία πληρεί ορισμένες βασικές προϋποθέσεις. Τέτοιο έδαφος είναι εκείνο που είναι υγιές, απαλλαγμένο από χημικά δηλητήρια, ζωντανό με τους σχεδόν άπειρους μικροοργανισμούς του σε αρμονική συμβίωση με τα άλλα έμβια όντα που ενδημούν πάνω και μέσα στο έδαφος, πλούσιο σε συστατικά οργανικά και ανόργανα και, τέλος, εκείνο που έχει τη δυνατότητα να στραγγίζει καλά.  

Δεν είναι του παρόντος να περιγράψουμε αναλυτικά αυτές τις προϋπο­θέσεις, ούτε βέβαια -πολύ περισσότερο- να τις τεκμηριώσουμε. Μπορεί ο καθένας να ανατρέξει στη σειρά του περιοδικού «Βιοκαλλιέργειες» που εκδίδει ο σύλλογος μας ή σε άλλα έντυπα και βιβλία που κυκλοφορούν είτε στη χώρα μας, είτε διεθνώς γύρω από την οικολογική γεωργία και να πληροφορηθεί εκτενώς για την αναγκαιότητα αλλά και τις μεθόδους επαναφοράς του εδάφους στη σωστή του κατάσταση. Εμείς θα συνεχίσουμε, με την προϋπό­θεση ότι διαθέτουμε ένα λίγο-πολύ τέτοιο έδαφος, που βέβαια θα επιδιώκουμε να το κάνουμε διαρκώς και πιο γόνιμο, διορθώνοντας το και εμπλουτίζοντας το, όπως θα αναφέρουμε πιο κάτω και ταυτόχρονα να το κάνουμε πιο αποδοτικό.  

Για τη σωστή συμπεριφορά του βιοκαλλιεργητή απέναντι στο έδαφος του απαραίτητη είναι η γνώση της οξύτητας (pΗ) του εδάφους. Από το pΗ εξαρ­τάται κατά πόσο μπορούν να αφομοιωθούν διάφορα θρεπτικά συστατικά. Το κάθε φυτό ευδοκιμεί σε ορισμένο pΗ, πράγμα που πρέπει να το λάβουμε υπόψη μας και να διορθώνουμε το έδαφος όταν χρειάζεται. Εάν το έδαφος μας είναι όξινο, πρέπει να προσθέσουμε ασβέστιο (πιο κάτω αναφέρουμε τρόπους εξεύρεσης ικανών ποσοτήτων ασβεστίου). Εάν όμως το έδαφος μας είναι αλκαλικό, τότε κάνουμε χλωρή λίπανση με ψυχανθή, δηλαδή σπέρνουμε ψυχανθή και όταν μεγαλώσουν οργώνουμε το έδαφος αφήνοντας τα ψυχανθή μέσα στο χώμα. Άλλος τρόπος είναι να προσθέσουμε οξέα, που περιέχονται σε επαρκείς ποσότητες στις πευκοβελόνες.  

Όπως προαναφέραμε, το πλούσιο έδαφος παίζει βασικό ρόλο στην οικο­λογική γεωργία. Για να έχουμε πλούσιο έδαφος απαιτείται εμπλουτισμός του με 2 έως 3 τόνους κομπόοτ ανά στρέμμα. Αν όμως δεν διαθέτουμε κομπόστ, τότε χρησιμοποιούμε 3 έως 6 τόνους κοπριά* καλά χωνεμένη ανά στρέμμα, ανάλογα με το πόσο είναι γόνιμο ή όχι το έδαφος μας.  

Συνήθως το καλό κομπόστ λύνει αυτό το πρόβλημα (ο σύλλογος μας έχει εκδόσει βιβλιαράκι με οδηγίες παρασκευής κομπόστ), εντούτοις, αν τα φυτά μας εξακολουθούν να είναι καχεκτικά, να προσβάλλονται εύκολα από ασθένειες και η παραγωγή να είναι περιορισμένη, καλό είναι να ελέγξουμε το έδαφος μας αν περιέχει σε σωστές αναλογίες τα εξής συστατικά: άζωτο, φωσφόρο, κάλιο, ασβέστιο και να επακολουθήσει διόρθωση αν λείπουν κάποια. Ασφαλώς το έδαφος έχει, ή πρέπει να έχει και πολλά άλλα συστατικά, αλλά αυτά είναι τα πιο απαραίτητα.  

Τα πιο πάνω συστατικά πρέπει να τα αναπληρώσουμε, αν βέβαια λείπουν, με φυσικό και όχι χημικό τρόπο.

1. Άζωτο

Περιέχεται: α) στη χλωρή λίπανση με ψυχανθή. Τα σπέρνουμε το φθινό­πωρο ή νωρίς την άνοιξη. Όταν γίνουν περίπου 20 εκατοστά και αρχίζουν να ανθοφορούν, τα κόβουμε και τα αφήνουμε στο έδαφος, β) Σε κοπριά καλά χωνεμένη. Συνήθως χρειάζονται 3-6 τόνοι καλά χωνεμένης αχυρώδους αγε­λαδινής κοπριάς ανά στρέμμα.

2. Φωσφόρος

Βρίσκεται: α) σε κοπριά (3-6 τόνους ανά στρέμμα) υπάρχει αρκετός, β) σε κόκκαλα ζώων τριμμένα σε σκόνη. Είναι απαραίτητος για το μεταβολισμό των κυττάρων, την παραγωγή ανθέων, καρπών, σπερμάτων και την ανάπτυξη του ριζικού συστήματος.

3. Κάλιο

Βρίσκεται: α) στη στάχτη ξύλων (ιδίως κωνοφόρων) σε μεγάλες ποσότητες, β) Σε μικρότερες ποσότητες σε αγελαδινή κοπριά, γ) Σε φυτόχωμα από τσουκνίδα.

Βοηθά κυρίως, χωρίς να μετέχει, στο σχηματισμό οργανικών ενώσεων. Βοηθά στο σχηματισμό και μεταφορά υδατανθράκων, συντελεί στην αντοχή των φυτών στις ασθένειες και το κρύο, συμβάλει κατά τρόπο καταλυτικό στη σύνθεση των πρωτεϊνών και βοηθά στην κυτταροδιαΐρεοη και ισχυροποίηση των στελεχών. Είναι ιδιαίτερα χρήσιμο στα είδη που καλλιεργούνται για ριζώματα, κονδύλους και σαρκώδεις βλαστούς.
* Για τα βαριά εδάφη η κοπριά να είναι τρία μέρη γίδινη ή προβατίσια και ένα μέρος κοτίσια. Για τα ελαφρά εδάφη είναι προτιμότερη η αγελαδινή γιατί σφίγγει το έδαφος.

4. Ασβέστιο*

Βρίσκεται: α) στη στάχτη ξύλων (κωνοφόρων κ.λπ.), β) στην κοτίσια κοπριά, γ) στο φυτόχωμα τσουκνίδας, δ) στην αγελαδινή κοπριά. (Η σειρά δείχνει και την τάξη μεγέθους περιεκτικότητας του ασβεστίου).  

Βοηθά στην πρόσληψη όλων των θρεπτικών στοιχείων. Σπάνια λείπει από το έδαφος. Χρειάζεται επίσης για τη διόρθωση του pH. Μεγάλες ποσότητες βλάπτουν έμμεσα τα φυτά, δυσκολεύοντας την πρόσληψη άλλων στοιχείων από το έδαφος, δηλαδή K, Μg, Fe.  

II. Πρόληψη

Για να αποφύγουμε δυσάρεστα αποτελέσματα στις καλλιέργειες μας, πρέπει να λάβουμε υπόψη σοβαρά ορισμένα προληπτικά μέτρα, απαραίτητα στην οικολογική γεωργία.  

Πρέπει:

1) Να χρησιμοποιούμε πάντα υγιείς σπόρους και φυτά.  

2) Να κάνουμε σωστή λίπανση όπως προαναφέραμε.  

Προσοχή: η νωπή κοπριά είναι καταστροφική διότι: α) έχει τοξικές ουσίες, β) τα βακτηρίδια της αποσύνθεσης παίρνουν το άζωτο για να συντηρηθούν τα ίδια, γ) καίγονται τα φυτά λόγω της υψηλής θερμοκρασίας που αναπτύσσεται από την αποσύνθεση, δ) έλκουν ασθένειες και παράσιτα.  

3) Να καταστρέφουμε υπολείμματα φυτών προηγούμενων καλλιεργειών γιατί φιλοξενούν έντομα και ασθένειες.  

4) Δεν πρέπει να φυτεύουμε το ίδιο λαχανικό για πολλά χρόνια στο ίδιο μέρος, γιατί γίνεται καχεκτικό και αυξάνονται οι νηματώδεις. Το καλύτερο είναι κάθε χρόνο να αλλάζουμε μέρος (αμειψισπορά).  

5) Να φυτεύουμε τα λαχανικά μας σε σειρές εναλλάξ με συντροφικά φυτά, δηλαδή με φυτά που αλληλοπροοτατεύονται από τις ασθένειες. Για όσα φυτά μεταφυτεύονται, δηλαδή ντομάτα, μελιτζάνα, πιπεριά, μαρούλι, λάχανο κ.λπ. μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για συντροφικά τους κυρίως σκόρδο, κρεμμύδι και πράσο, διότι απωθούν τα έντομα και έχουν αντισηπτικές ιδιότητες.  

6) Ειδικά για λαχανικά πρέπει να μεριμνούμε ώστε το όργωμα να γίνεται σε 15-20 πόντους βάθος, αποφεύγοντας αν είναι δυνατόν τα βαρέα μηχανήματα γιατί συμπιέζουν το χώμα και το κάνουν αδιαπέραστο από το νερό, σε μικρό βάθος. Επίσης, δεν του επιτρέπουν να στραγγίζει καλά. Αυτό ως γνωστόν, έχει αρνητικές επιπτώσεις στα φυτά (αρρώστιες, σάπισμα κ.λπ.).  

*Το ασβέστιο βρίσκεται στη φύση σαν ορυκτό με τη μορφή μαρμαρόσκονης, δολομίτη, κιμωλίας, ασβεστόλιθου κ.λπ.

III. Ορισμένοι τρόποι καταπολέμησης ασθενειών

Πρέπει να τονίσουμε, ότι στην οικολογική γεωργία οι ασθένειες κατα­πολεμούνται με την πρόληψη κυρίως, παρά με θεραπευτικά παρασκευάσματα. Πρέπει λοιπόν να φροντίσουμε να έχουμε πλούσιο και πλήρες έδαφος, ώστε να έχουμε υγιές φυτό. Να ακολουθούμε επίσης τις οδηγίες πρόληψης ώστε τα φυτά μας να μην προσβάλλονται από ασθένειες ή όταν προσβάλλονται, να είναι ισχυρά ώστε να τις καταπολεμήσουν μόνα τους.  

Με τις προϋποθέσεις αυτές, οι πιο κάτω τρόποι καταπολέμησης των ασθενειών είναι άλλοι περισσότερο, άλλοι λιγότερο αποτελεσματικοί. Σ’ αυτό το σημείο, θα παίξει σοβαρό ρόλο και η προσωπική εμπειρία του βιοκαλλιεργητή ο οποίος πειραματιζόμενος θα καταφέρει να βρει τους καταλληλότερους τρόπους που αντιστοιχούν στο δικό του έδαφος, στο ιδιαίτερο μικροκλίμα που υπάρχει στο κτήμα του, ώστε να αντιμετωπίσει τις ασθένειες αποτελεσματικότερα.

Άλλωστε, μην ξεχνάμε, ότι οι τρόποι που θα παραθέσουμε έχουν δοκιμαστεί με επιτυχία βέβαια, αλλά σε άλλα εδάφη και διαφορετικά κλίματα και όχι στη χώρα μας, όπου μόνο τα τελευταία χρόνια άρχισε να εμφανίζεται η οικολογική γεωργία. Θα πρέπει να προσθέσουμε, ότι τα τελευταία χρόνια οι πιο ανεπτυγμένες χώρες άρχισαν επίσημα πλέον να διαθέτουν κονδύλια στην έρευνα βιολογικών τρόπων αντιμετώπισης των ασθενειών και όπως μαθαίνουμε, υπάρχουν θετικές εξελίξεις.  

1. Καταπολέμηση ζωυφίων- εντόμων

α) Τσουκνίδα: Παίρνουμε 10 κιλά χλωρή ή 1,5 κιλά ξερή και τη ρίχνουμε σε 100 κιλά νερό. Την ανακατεύουμε κάθε μέρα επί 2 (δύο) εβδομάδες. Το ζουμί αυτό το σουρώνουμε και το χρησιμοποιούμε σαν θεραπευτικό. Ραντίζουμε 3 φορές την εβδομάδα: 1 μέρος ζουμί σε 1 μέρος κρύο νερό, επί 2 εβδομάδες. Προσοχή στα μπουμπούκια και στα νεαρά βλαστάρια γιατί δεν αντέχουν. Για φυτά με νεαρά βλαστάρια ή μπουμπούκια, αραιώνουμε το 1 μέρος ζουμί σε 3 μέρη νερό. Μπορούμε να ραντίσουμε και προληπτικά. Απωθεί τα έντομα. Για αναζωογόνηση των απαιτητικών λαχανικών, ποτίζουμε τις ρίζες με 1 μέρος ζουμί σε 9 μέρη νερό.  

β) Ξεβοτανΐζουμε τα ζιζάνια μέσα και γύρω από τον κήπο πριν φυτέψουμε γιατί υποθάλπουν ζωύφια που μεταπηδούν στα νεοφυτεμένα φυτά μας (ψυλο-σκάθαρα).  

γ) Πύρεθρο (Ryania Compounts): Είναι φυσικό εντομοκτόνο. Χρησιμο­ποιείται για άμεση καταπολέμηση. Είναι αρκετά αποτελεσματικό. Ραντίζουμε ή σκονίζουμε ανάλογα με τη συνταγή. (Υπάρχει πύρεθρο εισαγόμενο από τη Γερμανία). Όταν ραντίζουμε, το διαλύουμε σε νερό 40 °0 για να εξατμίζεται, γιατί δρα εξατμιζόμενο.  

δ) Νικοτίνη: Σε θερμοκήπια κλειστά καίμε νικοτίνη για καταπολέμηση της μελίγκρας με άμεσα αποτελέσματα. Προσοχή, είναι δηλητηριώδες για τον άνθρωπο και τα θερμόαιμα.

ε) Ροτενόνη ή δέρρις: Περιέχεται στο ζιζάνιο Tephrosia virginiana σε ποσοστό 5%. Είναι μικρής διάρκειας και αφήνει ελάχιστα κατάλοιπα. Καλό θα είναι να χρησιμοποιείται σαν τελευταία λύση.  Τον χαλκό καλό θα είναι να τον αποφεύγουμε, γιατί σκοτώνει τη ζωή του εδάφους, τα χρήσιμα ζωύφια και το κυριότερο, αφήνει μόνιμα κατάλοιπα στο έδαφος.

2. Καταπολέμηση μυκήτων

α) Αφέψημα Ιππουρίδας (ή Πολυκόμπι του αγρού ή κοντυλόχορτο ή ουρά του αλόγου) Ερυίββίυηι ΒΓνβπδβ: Περιέχει πυρίτιο και άλατα θειικού οξέος σε μεγάλο ποσοστό. Βάζουμε 0,5 κιλό ξηρή σε 5 λίτρα νερό και τη βράζουμε 20 λεπτά. Μετά αραιώνουμε το αφέψημα σε 25 λίτρα νερό και το ανακατεύουμε για λίγες μέρες. Ραντίζουμε όπως και στην τσουκνίδα. Δρα σαν προληπτικό και σαν θεραπευτικό. Μπορούμε να το ανακατέψουμε με την τσουκνίδα.

β) Μπετονίτης: Σκονίζουμε με μπετονίτη προληπτικά όταν είναι υγρός ο καιρός και ιδίως όταν έχει κουφόβραση. Όταν το φυτό είναι άρρωστο, σκονί­ζουμε με θειάφι και μπετονίτη μισό-μισό, κυρίως με υγρό καιρό και ακόμα καλύτερα, όταν έχει κουφόβραση.

γ) SPS-MICROB: Είναι ζουμί από κρεμμύδια και σκόρδα, μαζί με βότανα. Υπάρχει έτοιμο, εισαγωγής, αλλά μπορείτε να το φτιάξετε και μόνοι σας. Κόβουμε σε μικρό δοχείο κατά τα 2/3 κρεμμύδι και 1/3 σκόρδο σε μικρά κομμάτια ώστε να καταλάβουν το μισό δοχείο και το γεμίζουμε με χλιαρό νερό. Το αφήνουμε δύο 24ωρα, το σουρώνουμε και το προσθέτουμε σε ποσοστό 2% στο τελικό μείγμα του BIOSAN. Ραντίζουμε μαζί με το BIOSAN. Είναι αντι­βιοτικό για ιώσεις και αντιμυκητιασικό. (Αν δεν έχουμε BIOSAN το χρησιμο­ποιούμε σκέτο, αλλά αραιωμένο με νερό σε ποσοστό 2%).

δ) ΒΙΟ8ΑΝ: Αποτελείται από αποξηραμένα βότανα και λίγο θείο. Είναι εισαγόμενο. Βάζουμε 30 γραμμ. ΒΙΟδΑΝ σε 1-2 λίτρα νερό χλιαρό. Το ανα­κατεύουμε κατά διαστήματα επί 3-4 μέρες, το σουρώνουμε και το αραιώνουμε έως ότου στα 30 γραμμ. ΒΙΟ5ΑΝ βάλουμε 5 λίτρα νερό συνολικά. Ραντίζουμε προληπτικά αλλά και θεραπευτικά.

3. Νηματώδεις

Εάν σπείρουμε σιτηρά ή κάνουμε καλοκαιρινά οργώματα επί 2-3 έτη, απαλλάσσουμε το έδαφος από τους νηματώδεις. Άλλος τρόπος είναι να σπείρουμε άνθος Τ39βΙθδ (κατηφές) στο χωράφι. Καταπολεμά με επιτυχία τους νηματώδεις. Επίσης, η καλλιέργεια του κίτρινου σιναπιού περιορίζει τους νηματώδεις.

Τον κατηφέ μπορούμε να τον χρησιμοποιήσουμε σαν προκαλλιέργεια, αλλά και ενδιάμεσα στα φυτά.

4. Γυμνοσάλιαγκες και Σαλιγκάρια

Επειδή βγαίνουν τη νύχτα, ενώ τη μέρα κρύβονται στη σκιά, κάτω από πέτρες ή ξύλα, τους βάζουμε για παγίδα μισή πορτοκαλόφλουδα στο έδαφος όπου και κρύβονται. Έτσι, μπορούμε να τους μαζέψουμε. Μπορούμε επίσης να βάλουμε στο χώμα σανίδι και από κάτω του λίγο μαρούλι με πίτυρο ή στάχτη όπου και παγιδεύονται. Επίσης, μπορούμε να μαζέψουμε τα σαλιγκάρια κάτω από πέτρες, στη βάση τοίχων και φρακτών ή κάτω από σανίδες, όταν ο καιρός είναι ξηρός. Αν έχουμε μεγάλο πρόβλημα, μπορούμε να προστατέψουμε τα φυτά μας ρίχνοντας γύρω τους στάχτη από ξύλα. Τα σαλιγκάρια δεν μπορούν να την περάσουν. Προσοχή να μην βραχεί.5. Άλλοι τρόποι που χρησιμοποιούνται στις Η.Π.Α.

1) Καμφορά. Απωθεί τα έντομα. Αν την ανακατέψουμε με αλκοόλ γίνεται πιο αποτελεσματική. Αν αλείψουμε με βαμβάκι είναι το πιο ισχυρό δηλητήριο για τα έντομα.

2) Σκόνη από τσόφλια αυγών. Απωθεί τα μυρμήγκια.

3) Κόλλα διαλυμένη σε νερό: Ραντίζουμε κάθε 7-10 μέρες. Καταπολεμά όλα τα έντομα το καλοκαίρι. 4) Κρεμμύδι – σκόρδο – ρεπάνι – καυτερή πιπεριά – μέντα: Κόβουμε όλα τα φυτά σε μικρά κομμάτια και τα βάζουμε μέσα σε δοχείο με νερό σε αναλογία περίπου μισό-μισό. Αν υποστεί ζύμωση γίνεται πιο ισχυρό. Το αφήνουμε αρκετές μέρες ανακατεύοντας το λίγο. Προσθέτουμε λίγο πράσινο σαπούνι και αφού το αραιώσουμε (η εμπειρία μας θα δείξει πόοο), ραντίζουμε με αρκετή ποσότητα εναντίον των εντόμων.

5) Πηλός: Αραιώνουμε πηλό σε νερό και ραντίζουμε. Καταοτρέφει-σκοτώνει τα έντομα.

6) Οι Αμερικανοί λένε ότι το πύρεθρο αναισθητοποιεί τα έντομα και πρέπει μετά να τα μαζέψουμε και να τα σκοτώσουμε.

7) Σαπούνι: Αραιώνουμε μαλακό σαπούνι σε νερό και ραντίζουμε. Το πράσινο είναι κατάλληλο, αραιωμένο σε πολύ νερό. Καταστρέφει τα έντομα.

8) Ειδικά για τα σκαθάρια υπάρχει ιός που σκοτώνει πολλά είδη από αυτά. Ονομάζεται MILKY SPORE και πωλείται στις Η.Π.Α. Είναι αβλαβές για τα άλλα έντομα, το χώμα, τον άνθρωπο και τα ζώα.

9) Τσιγάρα ή κορμούς καπνόφυτου: Τα βάζουμε σε δοχείο με νερό, τα βράζουμε και τα αφήνουμε λίγες μέρες ώστε να βγει στο νερό η νικοτίνη. Προσθέτουμε λίγο σαπούνι και ραντίζουμε. Είναι πολύ τοξικό. Αν προσθέσουμε και λίγο ασβέστη γίνεται πιο δυνατό. Μετά το σκότωμα των εντόμων, πλένουμε τα φυτά να φύγει η νικοτίνη. Πρέπει να χρησιμοποιείται σε πολύ μεγάλη ανάγκη.

10) Στις Η.Π.Α. πωλούνται στο εμπόριο παπαδίτσες, που τρώνε τις μελίγκρες.

Σημείωση: Επαναλαμβάνουμε ότι, όλα αυτά που αναφέραμε είναι κυρίως εμπειρίες άλλων χωρών. Ο κάθε βιοκαλλιεργητής λοιπόν, πρέπει να τα λάβει μεν υπόψη του, αλλά θα πρέπει να πειραματιστεί ο ίδιος, ώστε να βρει στο δικό του έδαφος, με τις δικές του ιδιαίτερες συνθήκες, ποιοι τρόποι είναι κατάλ­ληλοι και ποιες συνταγές είναι πιο αποτελεσματικές.

IV. Φυτώριο

Όταν καλλιεργούμε βιολογικά, πρέπει να αποφεύγουμε όσο είναι δυνατόν, να χρησιμοποιούμε υλικά, πρώτες ύλες, φυτά κ.λπ. που δεν παράγονται στο κτήμα μας ή στην περιοχή μας, γιατί εκτός του ότι μπορεί να μεταφέρουν διάφορες ασθένειες, είναι δυνατόν να μην είναι κατάλληλα στις δικές μας συνθήκες.

Να λάβουμε υπόψη μας ότι σίγουρα θα υπάρχουν και προβλήματα προ­σαρμογής. Η καλύτερη λύση λοιπόν, είναι να χρησιμοποιούμε σπόρους και να φτιάχνουμε μόνοι μας τα φυτά μας. Έτσι, αυτά είναι καλύτερα εγκλιματισμένα στις συνθήκες μας. Για το σκοπό αυτό πρέπει να φτιάξουμε το κατάλληλο φυτώριο.

Φτιάχνουμε ένα τελάρο κλειστό γύρω-γύρω. Η βορεινή πλευρά πρέπει να είναι υψηλότερη από τη νότια, ώστε το φυτώριο να έχει μεγαλύτερη ηλιο­φάνεια και ζέστη. Οι διαστάσεις του εξαρτώνται από την παραγωγή μας. Μπορεί να είναι ένα μικρό τελάρο 0,5 χ 0,5 μέτρο, έως πολλά τετραγωνικά μέτρα. Μπορεί επίσης, να είναι ένα μεγάλο τελάρο και μέσα να τοποθετούμε στη σειρά πολλά μικρά τελάρα.

‘Οπως κι αν το φτιάξουμε, πρέπει κάτω-κάτω να βάλουμε ένα στρώμα αλογίσια αχώνευτη κοπριά, ανακατεμένη με άχυρο πάχους 10 εκατοστών εάν πρόκειται για μικρό φυτώριο, έως 30 εκατοστά εάν πρόκειται για μεγάλο

φυτώριο. Αν δεν έχουμε αλογίσια κοπριά, βάζουμε αγελαδινή. Αυτό το κάνουμε γιατί ανεβάζει τη θερμοκρασία του φυτώριου. Όσο πιο παχύ είναι αυτό το στρώμα, τόσο πιο μεγάλη είναι η διάρκεια θέρμανσης. Αφού την πατήσουμε με τα πόδια, από πάνω βάζουμε κοπρόχωμα πάχους 15-20 εκατοστών, όπου φυτεύουμε τους σπόρους. Το κοπρόχωμα φτιάχνεται 1 χρόνο πριν τη χρήση του. Αποτελείται από 1 μέρος κοπριάς προς 2-3 μέρη ριζοχώματος ανα­κατεμένα. Εάν το χώμα είναι βαρύ -σφικτό- προσθέτουμε ψιλή άμμο. Το ανακατεύουμε τουλάχιστον μια φορά κατά τη διάρκεια της χρονιάς. Μπορεί επίσης να αποτελείται από μείγμα κομπόοτας ή φυτοχώματος με χώμα και κοπριά και αν χρειάζεται και λίγη άμμο. Το φυτώριο δεν πρέπει ποτέ να είναι ξερό, αλλά ούτε και λασπωμένο. Να στραγγίζει καλά και να μην δημιουργεί κρούστα από πάνω. Σκεπάζεται με αδιαφανές ζεστό σκέπασμα για υψηλότερη θερμοκρασία αν χρειάζεται (εξαρτάται από το σπόρο).

‘Οταν φυτρώσουν οι σπόροι ξεσκεπάζεται και σκεπάζεται με διαφανές υλικό. Την ημέρα όταν έχει ήλιο ανασηκώνουμε το σκέπασμα για να αερίζεται και να έχει την κανονική θερμοκρασία.

Το φυτό πρέπει να μένει στο σπορείο 6-10 εβδομάδες. Για καλύτερη απόδοση όταν γίνει 20-30 ημερών το μεταφυτεύουμε σε σακουλάκια και τα βάζουμε πάλι στο φυτώριο. Όσο πιο νέος είναι ο σπόρος τόσο περισσότερη φυτρωτική ικανότητα έχει. Όλα όσα αναφέραμε εξαρτώνται και από το είδος των σπόρων που σπέρνουμε.

Τέλος, πρέπει να μεριμνούμε ώστε να προστατεύονται οι σπόροι και τα φύτρα από τα πουλιά, π.χ. με ένα δίχτυ.

V. Μεταφύτευση

Όταν το φυτό γίνει 15-20 εκατοστά ψηλό και η θερμοκρασία περιβάλλοντος είναι κατάλληλη, το μεταφυτεύουμε στην τελική του θέση. Δεν πρέπει να μεγαλώσουν πολύ πριν τη μεταφύτευση γιατί μειώνεται η απόδοση τους. Προτιμάμε συννεφιασμένες μέρες ή απόγευμα για τη μεταφύτευση και αν είναι δυνατό μετά από ελαφριά βροχή. Ανοίγουμε λακκάκια και αφού τα φυτέψουμε, γεμίζουμε τα λακκάκια με χώμα και το πιέζουμε γύρω από τη ρίζα. Καλό θα είναι σε κάθε λακκάκι να βάζουμε 1-2 χούφτες φυσικό λίπασμα*. Τα νεαρά φυτά μας αν τα σκιάσουμε τις 2-3 πρώτες μέρες θα τα βοηθήσουμε αρκετά.

*Ορισμένα μποστανικά όπως πεπόνι, καρπούζι κ.λπ. τα κλαδεύουμε πριν τα φυτέψουμε στην οριστική θέση για να μπορέσουν να κλαρωσουν και να έρθουν γρήγορα σε ανθοφορία.