Διάλογοι: Βασίλης Τακτικός – Γιάννος Παπαϊωάννου
ΤΟ ΟΙΚΟΡΑΜΑ ΩΣ ΝΟΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
Βασίλης Τακτικός: Θα ξεκινήσουμε κάπως απλά. Ο άνθρωπος των
μεγαλουπόλεων ζει σε ένα ασφυκτικά δομημένο περιβάλλον, στο οποίο πολλές φορές
έχει την αίσθηση ότι δεν μπορεί να φθάσει ποτέ εκεί που θέλει. Ο καταναλωτισμός
δεν του αφήνει περιθώρια, είναι αναγκασμένος να ζει σε μια πόλη που συνεχώς
κυνηγάει στόχους, χωρίς να τους πιάνει ποτέ. Καθώς βρίσκεται διαρκώς σε μια τάση
φυγής από αυτό το ασφυκτικό περιβάλλον, μια απλή αντίδραση είναι η απόδραση
του Σαββατοκύριακου και οι διακοπές προς την ύπαιθρο.
Η άλλη βαθιά αντίθεση είναι να έχει ένα όραμα να αλλάξει τις συνθήκες, να
αντιμετωπίσει ριζικά την αβάσταχτη ασημαντότητα της καθημερινότητας. Αυτό είναι
το όραμα της βαθιάς οικολογίας, ως νοηματοδοτικό σύστημα.
Το οικοόραμα μπορεί να δώσει ένα συνολικό νόημα, φέρνοντας τον άνθρωπο
κοντά στη φύση και στις δυνατότητες που του προσφέρει. Δεδομένου, όμως, ότι η
μεμονωμένες και ατομικές ενέργειες έχουν υψηλό κόστος, η δημιουργία κοινοτήτων
φαντάζει ιδανική περίπτωση.
Για να κάνει κανείς μια οικοκοινότητα, πρέπει να έχει ένα όραμα για τη φύση,
ως περιβάλλον ανθρώπινης ζωής και δημιουργίας. Επίσης, πρέπει να έχει και ένα
όραμα για την ίδια τη φύση του ανθρώπου.
Πλέον, πολλοί άνθρωποι, έχοντας την εμπειρία της περιβαλλοντικής δράσης
και ανακαλύπτοντας την ικανότητά τους να δημιουργούν μικρά γεγονότα που
συμβάλλουν στην ποιότητα ζωής, μπορούν να κινηθούν προς μεγαλύτερους στόχους.
Μπορούν να θέσουν στόχους για τον Δήμο που κατοικούν, για την ίδια την πόλη τους
και για την οικοδημοκρατία. Έτσι μπορούν να απαιτήσουν ένα σύστημα, το οποίο να
σέβεται πάνω από όλα τις πραγματικές ανάγκες του πολίτη, καλλιεργώντας
ταυτόχρονα συνείδηση, φιλικότητα και εκπολιτίζοντας την πολιτική σύγκρουση.
Διότι, αυτό που κάνει η οικολογικοποίηση της σκέψης είναι ότι εκπολιτίζει
τελικά τη σύγκρουση μεταξύ κοινωνικών, επαγγελματικών, θρησκευτικών, πολιτικών
και άλλων διαχωρισμών, με το ενοποιητικό στοιχείο που δίνει η ίδια η πηγή της ζωής,
η ίδια η φύση.
Γιάννος Παπαϊωάννου: Στην Ελλάδα ζούμε την κρίση μιας εκπροσώπησης
των κοινωνιών, το σφετερισμό της εκπροσώπησης, όπου ο πολίτης αισθάνεται
αδύναμος και για αυτό απέχει από όλα τα κοινά.
Βασίλης Τακτικός: Πράγματι, αυτό συμβαίνει γιατί ο πολίτης ξέρει πολύ
καλά ότι και να μετέχει, δεν υπάρχει αποτέλεσμα.
Γιάννος Παπαϊωάννου: Αυτό το θέτω για να συζητήσουμε το στοιχείο της
αναδραστικότητας, που υπάρχει στις μικρές κοινότητες, και το οποίο εκπαιδεύει, κατά
κάποιο τρόπο, το άτομο ώστε να λειτουργήσει πιο διεκδικητικά ακόμη και στις
ευρύτερες κοινότητες των πόλων, στο αστικό περιβάλλον.
Βασίλης Τακτικός: Σαφέστατα, στο αστικό του περιβάλλον το άτομο
διεκδικεί με περισσότερες απαιτήσεις το πράσινο και την ποιοτική σχέση με τη φύση,
είτε δημιουργώντας κοινότητες που παράγουν περιβαλλοντική δράση, είτε
καλλιεργώντας στο μπαλκόνι του λουλούδια είτε ακόμη αναζητώντας βιολογικά
προϊόντα σε μικρές φιλικές κοινότητες.
Εξάλλου, όσο η οικολογική σκέψη και συνείδηση καλλιεργείται, τόσο οι
άνθρωποι θα κάνουν πράγματα μόνοι τους εξοικονομώντας χρόνο. Γιατί σήμερα ένα
από τα μεγάλα κόστη του ανθρώπου είναι η ακριβή επικοινωνία. Πέρα από την
τηλεόραση, που είναι μια επιφανειακή και φθηνή μορφή επικοινωνίας, οποιαδήποτε
άλλη ποιοτική μορφή παρουσιάζει υψηλό κόστος.
Το καταναλωτικό σύστημα προσφέρει στον άνθρωπο κατά κόρον φθηνές
επιλογές, όπως τα φαστ φούντ και η τηλεόραση, που ταυτίζονται με τα σκουπίδια της
τροφής και του θεάματος. Όμως, αυτές οι επιλογές είναι προσιτές στον πολλή κόσμο,
σε αντίθεση με τις ποιοτικές που είναι πολύ ακριβές.
Συνεπώς, ο μέσος άνθρωπος, εάν ενδιαφέρεται να προσεγγίσει την ποιότητα,
έχει μόνο μία επιλογή: να την παράγει ο ίδιος, να παράγει δηλαδή υγιεινό φαγητό και
να διατηρεί υγιεινό το περιβάλλον.
Συνειδητοποιώντας, λοιπόν, το κεφαλαιώδες ζήτημα της ποιότητας και του
καταναλωτισμού και τις δύο αντιτιθέμενες δυνάμεις που το προσδιορίζουν, μπορεί
κανείς να οδηγηθεί στην έννοια του οικοοράματος, που αγγίζει όλη την κοινωνία,
πλούσιους και φτωχούς. Και αυτό συμβαίνει γιατί όλες οι τάξεις αναζητούν την
ποιότητα στις ανθρώπινες σχέσεις, στη διαχείριση του χρόνου, στην επικοινωνία.
Με αυτή την έννοια η επιδίωξη του οικοοράματος μπορεί να βρει οπαδούς
παντού, πέρα από τις κομματικές και ιδεολογικές διακρίσεις της αριστεράς ή της
δεξιάς. Και βέβαια, αυτό είναι το επαναστατικό στοιχείο της υπόθεσης. Οι κοινωνίες
που θα συμφωνήσουν σε ένα οικοόραμα, μπορούν να συμπορευτούν, ανεξάρτητα
από ποια πολιτική αφετηρία έχουν ξεκινήσει. Ιδού μια προσέγγιση κοινού οράματος,
που μπορεί να λειτουργήσει και για την τοπική αυτοδιοίκηση.
Γιάννος Παπαϊωάννου: Μετά από αυτόν τον πρόλογο, μπορούμε να μπούμε
και σε λίγο πιο θεωρητικές κουβέντες, όπως ότι η οικολογικοποίηση της σκέψης
καταγράφει τη γέννηση της οικολογικής συνείδησης και την ενηλικίωση της
οικολογικής επιστήμης, καθώς και την αλληλεπίδραση ανάμεσά τους.
Η γέννηση της οικολογικής συνείδησης και η ενηλικίωση της οικολογικής
επιστήμης μπορεί να φαίνονται ότι αλληλοσυμπληρώνονται, αλλά μπορεί να είναι και
αντίθετα, όπως έχει παρατηρηθεί σε ορισμένες τεχνοκρατικές προσεγγίσεις της
επιστήμης στο παρελθόν.
Βασίλης Τακτικός: Πολλές φορές, η ευαισθησία των ατόμων και της
κοινωνίας για μια ανθρωπιστική προσέγγιση των πραγμάτων και των σχέσεων,
προσκρούει σε μια τεχνοκρατική αντίληψη ότι αυτό δεν είναι εφικτό. Επομένως, αυτό
που λέει η περιβαλλοντική και οικολογική ευαισθητοποίηση όταν συναντιέται με τη
ωριμότητα της οικοεπιστήμης, είναι ότι τελικώς η ευαισθησία της οικολογικής
αντίληψης δένει απόλυτα με την ανάγκη για προστασία της βιόσφαιρας, που
εκφράζεται από την πλευρά της επιστήμης. Έτσι, δημιουργείται ένα ισχυρότατο μίγμα
σκέψης και επιχειρημάτων που μας οδηγεί πέρα από τον τεχνοκρατισμό.
Εάν, η οικολογική σκέψη περάσει πέρα από τον ακτιβισμό και στη συνέχεια
αποκτήσει ένα βαθύτερο θεωρητικό υπόβαθρο και συνολικό όραμα, τότε μπορεί να
εξελιχθεί σε τεράστια υλική δύναμη που μπορεί να αλλάξει τα πράγματα. Και όταν
λέω υλική δύναμη, εννοώ τη δύναμη των ανθρώπινων και οικονομικών πόρων.
Ωστόσο, τα μηνύματα αυτά δεν έχουν ολοκληρωθεί ως θεωρία και
στρατηγική, ώστε να μπορέσουν περισσότεροι άνθρωποι να οδηγηθούν σε μια
συγκροτημένη πορεία. Ο κατακερματισμός της οικολογικής σκέψης και της
περιβαλλοντικής ευαισθησίας σε πάρα πολλές εκδοχές, συμβάλλει τελικά στην
αναποτελεσματικότητά της.
Γιάννος Παπαϊωάννου: Πολλές φορές, η τεχνοκρατική θεώρηση της
επιστήμης ακολουθεί μια γραμμική, ντετερμινιστική εξέλιξη, που από μόνη της μπορεί
να δημιουργήσει προβλήματα. Η οικολογική επιστήμη έχει διαφορετική θεώρηση και,
συνεπώς, αντιμετωπίζει διαφορετικά τη βιόσφαιρα και τα οικοσυστήματα.
Βασίλης Τακτικός: Πράγματι, η κατεστημένη οικονομική αντίληψη βασίζεται
στη μεγέθυνση ως το απόλυτο, σχεδόν, κριτήριο της ευημερίας. Αντιθέτως, η
οικολογική σκέψη βασίζεται στο ευ ζην που πολλές φορές συσχετίζει τη λιτότητα με
την ποιότητα. Δηλαδή, καταναλώνοντας μικρές ποιοτικές ποσότητες, από βιολογικά
προϊόντα για παράδειγμα, διεκδικούμε το ευ ζην. Το τελευταίο δεν διεκδικείται μέσα
από τη μεγέθυνση.
Επίσης, η οικολογική σκέψη υποστηρίζει ότι ένα προϊόν που μέχρι χθες ήταν
αναγκαίο, σήμερα ίσως να μην χρειάζεται να παράγεται εάν πρόκειται να καταλήγει
στη χωματερή.
Γιάννος Παπαϊωάννου: Συνεπώς, μιλάμε για μια άλλη κουλτούρα
διεπιστημονικότητας, που προσεγγίζει με οικολογική σκέψη όλες τις εκφάνσεις της
οικονομίας.
Βασίλης Τακτικός: Και όχι μόνον της οικονομίας. Αφορά και σε άλλα πεδία,
όπως της υγείας των ανθρώπων. Δηλαδή, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η οικολογία
είναι μια γενικευμένη θεραπευτική αγωγή του σύγχρονου ανθρώπου, που τον
βοηθάει να γλιτώσει από το τεράστιο κόστος χιλιάδων παθήσεων, οι οποίες
δημιουργούνται από ένα συγκεκριμένο καταναλωτικό τρόπο ζωής.
Από την άλλη πλευρά, η οικολογική σκέψη μπορεί να δημιουργήσει τόπους και
θεραπευτικές κοινότητες, κέντρα ηλικιωμένων, σπα, οικολογικά πάρκα, πάρκα
υγιεινής διατροφής κλπ, αναπτύσσοντας επιχειρηματική δραστηριότητα και
μειώνοντας, ταυτόχρονα, κόστος και τη φθορά του σύγχρονου ανθρώπου.
Γιάννος Παπαϊωάννου: Θα κλείσω αναφέροντας, ένα σχόλιο του Μορέν: «Η
ανθρώπινη σκέψη και πράξη θα πρέπει να οικολογικοποιηθούν σε όλες τις διαστάσεις
τους … Η οικολογία εμπεριέχει νέα επίπεδα νοηματοδότησης. Αποτελεί μια
επιστημονική διάσταση νέου τύπου, διεπιστημονικού χαρακτήρα, μια ένδειξη για τις
οικονομικές και κοινωνικές σχέσεις και, τέλος, συνιστά στοιχείο της ατομικής μας
υποκειμενικότητας και της προσωπικής μας ηθικής».
Βασίλης Τακτικός: Εάν θεωρήσουμε ότι στα δύο πρώτα σχόλια έχουμε
αναφερθεί παραπάνω, θα πρέπει να σταθούμε στο τρίτο, αυτό της υποκειμενικότητας
και της ηθικής.
Σαφέστατα, η οικολογικοποίηση της σκέψης βοηθάει τον άνθρωπο να
απαλλαγεί από εμμονές ανόητης συσσώρευσης που τον αναγκάζουν τελικά να
φέρεται υποκριτικά, να ψεύδεται, να κυνηγά χίμαιρες. Με άλλα λόγια, απελευθερώνει
τον άνθρωπο από το άσκοπο κυνήγι και τον βοηθά να κυνηγήσει την ουσία της ζωής,
το ευ ζην.
Αυτό τον κάνει πιο ηθικό διότι γνωρίζει, μέσα από την οικολογικοποιημένη
σκέψη, ότι προκειμένου να μπορέσει να διεκδικήσει από τους άλλους πρέπει κι
εκείνος να είναι δοτικός. Αυτή η γνώση μειώνει τη διάσταση του ανταγωνισμού στις
ανθρώπινες κοινωνίες και δημιουργεί την ηθική της συνεργατικότητας.
Γιάννος Παπαϊωάννου: Ακριβώς σε αυτό το σημείο, τα παραπάνω
ενισχύονται από την άποψη ότι η καθολικότητα της οικολογικής σκέψης μπορεί να
προτείνει ένα νέο ανθρωπισμό.
Εν ολίγης, ο στόχος της ανθρωποοικολογίας, ως ενοποιητικής καθοδηγητικής
επιστήμης, είναι να αναμετρηθεί ταυτόχρονα με το βιολογικό και το ανθρώπινο και,
ούτε λίγο ούτε πολύ, να επαναθέσει το ζήτημα των παραγωγικών δυνάμεων και των
παραγωγικών σχέσεων.
Βασίλης Τακτικός: Άρα μιλάμε για έναν νέο ανθρωπισμό, ο οποίος θέτει σε
νέες βάσεις το τι πρέπει να είναι παραγωγικό και με ποια διαδικασία.
Η άλλη διάσταση του προβληματισμού είναι το γραμμικό μοντέλο και η
πολυμορφία. Το καπιταλιστικό πρότυπο, όπως και το μαρξιστικό, στηρίζονται πάνω
στο μοντέλο της γραμμικότητας. Ακολουθούν την ίδια λογική στην οργάνωση της
εργασίας και της παραγωγής. Γι’ αυτό και το σοβιετικό σύστημα κατέληξε στον
κρατικό καπιταλισμό.
Αντιθέτως, η οικολογία φέρνει νέα σκέψη στο πώς πρέπει να παράγουμε και
εισάγει την έννοια της οικοπαραγωγής. Σύμφωνα με αυτή, μπορεί να είναι γόνιμο και
εφικτό οι άνθρωποι να παράγουν στο σπίτι τους τα αγαθά που χρειάζονται ή μαζί με
τους φίλους τους σε μια οικοκοινότητα. Επίσης, ως κοινότητα μπορούν να
προμηθεύονται από παραγωγούς της επιλογής τους τα προϊόντα που θα
καταναλώσουν, όντας οι ίδιο ελεγκτές της ποιότητάς τους.
Με αυτόν τον τρόπο μιλάμε για μια άλλη διαδικασία, οδηγούμαστε στην
πολυμορφία και την αλληλοσυσχέτιση.
Γιάννος Παπαϊωάννου: Άρα, πλέον μπαίνει το ζήτημα της καθολικότητας
και της διεπιστημονικότητας, που είναι μια άλλη ολιστική αντίληψη, σε αντίθεση με
τον δαρβινικό ανταγωνισμό.
Βασίλης Τακτικός: Ο Δαρβινισμός ενισχύει την αντίληψη της
ανταγωνιστικότητας και της σύγκρουσης, κάνοντας αναγωγή της φύσης στην
κοινωνία. Έτσι, όλες οι ανταγωνιστικές θεωρίες λένε ότι οι άνθρωποι είναι
ανταγωνιστικοί μεταξύ τους και όποιος επικρατήσει είναι ο ικανότερος. Δηλαδή, ο
Δαρβινισμός καταλήγει σήμερα να είναι ένα επιχείρημα υπέρ του νεοφιλελευθερισμού
και του ακραίου καπιταλισμού.
Αντιθέτως, η οικολογική σκέψη λέει ότι στη φύση δεν υπάρχει μόνον ο
ανταγωνισμός, αλλά και αξιοσημείωτες συνεργασίες.
Γιάννος Παπαϊωάννου: Άρα, λοιπόν, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι μια
οικονομία μπορεί να υπαχθεί σε οικολογική ρύθμιση μόνον εάν, σε συνδυασμό με το
ότι βρίσκεται στην υπηρεσία του ανθρώπου, σέβεται και την ποιότητα.
Βασίλης Τακτικός: Η φιλοσοφία είναι ότι η ίδια η φύση έχει ρυθμίσεις.
Αντιγράφοντας, κατά κάποιον τρόπο, τις ρυθμίσεις της φύσης και των ισορροπιών
που κρατούνται σε αυτήν, οι ανθρώπινες κοινωνίες μπορούν να ισορροπήσουν μέσα
τη δημιουργία κοινοτήτων. Διότι, είναι φανερό ότι η φύση έχει κοινότητες και
συνέργειες.
Γιάννος Παπαϊωάννου: Εδώ θα άξιζε να βάλουμε μια ακόμη παράμετρο και
να αναφερθούμε στον πολιτισμό και την τεχνολογική εξέλιξη που τον συνοδεύει.
Διότι, το ζήτημα δεν είναι μια άνευ όρων επιστροφή στη φύση, αλλά πώς η σύγχρονη
τεχνολογία μπορεί να προσαρμοστεί και να ενισχύσει αυτές τις τάσεις.
Βασίλης Τακτικός: Η σύγχρονη τεχνολογία μπορεί καταρχήν να ενισχύσει
τις κοινότητες, τη διάχυση της γνώσης και της σκέψης, μέσα από το διαδίκτυο. Οι
άνθρωποι μπορούν να δημιουργούν βάσεις δεδομένων, να τηλεργάζονται, να
ανταλλάσσουν πληροφορίες με μηδαμινό κόστος και να ικανοποιούν ένα μεγάλο
κομμάτι των αναγκών τους, χωρίς να χρειάζεται να ξεπουλήσουν το είναι τους. Με
την οικολογικοποίηση της σκέψης δεν είναι απαραίτητο να θυσιάσουμε ένα μεγάλο
κομμάτι από τη ζωή μας για να γίνουμε αξιωματούχοι.
Γιάννος Παπαϊωάννου: Εδώ έρχεται ο Γ. Καραμπελιάς και λέει ότι το τέλος
της ιστορίας οδηγεί σε έναν νέο ρομαντισμό, που παίρνει τη μορφή μιας
μυστικιστικής οικολογίας, σε ταύτιση με τη φύση. Η απόρριψη του τεχνολογικού
ντετερμινισμού τείνει να μεταβληθεί σε πλήρη απόρριψη του ρόλου της τεχνολογίας
και των παραγωγικών δυνάμεων.
Βασίλης Τακτικός: Σε αυτή την άποψη υπάρχει μια συντηρητική τάση στην
οικολογία, η οποία λέει να ταυτιστούμε με τη φύση, να μην επέμβουμε καθόλου σε
αυτή, απορρίπτοντας την τεχνολογία.
Όμως, γνωρίζουμε πάρα πολύ καλά ότι αυτό δε μπορεί να συμβεί. Ο
άνθρωπος για να επιβιώσει έχει ανάγκη την τεχνολογία, και τώρα ακόμη περισσότερο,
δεδομένου του βαθμού με τον οποίο μεγεθύνεται σήμερα η παγκόσμια κοινότητα.
Μια προσπάθεια επιστροφής στην άγρια φύση θα σήμαινε τον εξαφανισμό
των εννέα δέκατων του πληθυσμού της γης. Αλλά και πάλι δεν θα μπορούσαμε να
πούμε ότι θα λύναμε τα προβλήματα, αφού ως γνωστόν, και οι πρωτόγονες φυλές
είχαν τους δικούς τους ανταγωνισμούς. Άρα, ο συντηρητισμός και η επιστροφή στη
φύση δεν είναι λύση.
Λύση θα μπορούσε να είναι η αειφορική σχέση με τη φύση, κάτι που σήμερα
η τεχνολογία μπορεί να το κάνει.
Γιάννος Παπαϊωάννου: Υποστηρίζουν κάποιοι ότι η φαντασιακή θέσμιση
μεταβάλλεται, πολλές φορές, σε οικολογική και πολιτιστική αυθαιρεσία. Όμως, το
εγχείρημα του ανθρώπου σήμερα να οικοδομήσει μια κοινωνία που να σέβεται τη
βιόσφαιρα, απαιτεί την ενίσχυση της κοινωνικής φύσης του, ακριβώς για να πάψει να
καταστρέφει τη φύση. Κάθε είδος που αφήνεται ανεξέλεγκτο οδηγεί στην απειλή των
υπολοίπων ειδών, όπως γίνεται σήμερα με τους ανθρώπους.
Βασίλης Τακτικός: Καθετί που πάει να αποκτήσει την απόλυτη δύναμη και
την απόλυτη εξουσία, έχει ως συνέπεια να καταστρέφει μέρος της φύσης. Επομένως,
οποιοσδήποτε γιγαντισμός της εξουσίας πρέπει να περιοριστεί μέσα από την
ενδυνάμωση της δημοκρατίας με τη συμμετοχή του πολίτη. Γι’ αυτό είναι αναγκαία η
οικοδημοκρατία, η αποκέντρωση της εξουσίας και η συμμετοχική δημοκρατία, που
πηγάζουν από τη θεώρηση της «βαθιάς οικολογίας».
ΕΞΥΠΝΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ
Βασίλης Τακτικός: Όσο οι έννοιες εκλαϊκεύονται και κατανοούνται από το
μέσο άνθρωπο, τόσο περισσότερο δημιουργούνται οι προϋποθέσεις ενός κινήματος
που απελευθερώνει τη σκέψη και επιτρέπει τον άνθρωπο να κάνει πράξεις για την
απελευθέρωσή του. Σε αυτό το σημείο όμως χρειάζεται σχέδιο και έξυπνη οργάνωση.
Ποια είναι, όμως, η έξυπνη οργάνωση;
Οι Μ.Κ.Ο., για πρώτη φορά, έχουν καταστήσει σαφές ότι οι πολύ μικρές
ομάδες μπορούν να δράσουν και να φέρουν αποτελέσματα στην κυτταρική δομή της
κοινωνίας. Το αποτέλεσμα αυτό που παρατηρείται στην πράξη, μπορεί να
μοντελοποιηθεί και να πολλαπλασιαστεί. Μπορεί να δικτυωθεί και να γίνει
αποτελεσματικότερο. Αυτή είναι η έξυπνη οργάνωση.
Οι μεγάλες οργανώσεις δημιουργούν ανταγωνισμούς. Αντιθέτως, οι μικρές
οργανώσεις, όπως μια μικρή οικοτεχνία, μπορούν να συνδεθούν με πολλές ομοειδείς
και να παράγουν ένα τελικό προϊόν, που μπορεί να απορροφήσει η αγορά ή η
κοινότητα, χωρίς να έχουν απεμπολήσει την αυτονομία τους. Αυτή η μοντελοποίηση
των Μ.Κ.Ο. σε φιλικές ή δημιουργικές κοινότητες είναι η λύση που μπορεί να
προταθεί και που στη βάση της μπορεί να αναπτυχθεί πολλαπλασιαστικά ένα κίνημα.
Γιάννος Παπαϊωάννου: Σε αυτό το σημείο θα αναφέρω τον γιγαντισμό, που
λέει ότι εκ των πραγμάτων οι μεγάλες εταιρείες λειτουργούν ανταγωνιστικά,
προκειμένου να εκτοπίσουν από την αγορά τις μικρότερες επιχειρήσεις. Όμως, από
ένα σημείο και μετά επέρχεται η κατάρρευση, καθώς τα λειτουργικά κόστη είναι
τεράστια και δεν μπορούν να τα αντιμετωπίσουν.
Σήμερα όμως βλέπουμε ότι, εκτός από τις μεγάλες εμπορικές αλυσίδες
υπάρχουν και οι μεγάλες βιομηχανίες, που παίρνουν παραγωγικό μερίδιο από τις
βιοτεχνίες, όπως για παράδειγμα, στον τομέα παραγωγής γάλακτος. Εδώ θα πρέπει
να δούμε και το ρόλο της πολιτείας και τι μέτρα παίρνει σχετικά.
Βασίλης Τακτικός: Η συγκέντρωση κεφαλαίου σε ορισμένους τομείς της
οικονομίας, όπως οι τράπεζες, μπορεί να γίνεται. Όμως, αυτό δεν γίνεται δεκτό σε
άλλα καταναλωτικά προϊόντα και υπηρεσίες. Δηλαδή, μια τεράστια εταιρεία δεν
μπορεί να καλύψει όλα τα προβλήματα της καθημερινότητας.
Η παγκοσμιοποίηση, από τη μια μεριά, διευκολύνει κάποιες μεγάλες εταιρείες,
από την άλλη, όμως, δημιουργεί και νέες ευκαιρίες. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το
διαδίκτυο, μέσω του οποίου ο κάθε μικροπαραγωγός που έχει ένα ποιοτικό προϊόν
μπορεί να το διαφημίσει και να το προωθήσει στις αγορές. Επομένως, παρατηρείται
πλέον και στην οικονομία μια παράλληλη τάση του μικρού και του ωραίου.
Γιάννος Παπαϊωάννου: Ένα σχετικό παράδειγμα είναι ο Συνεταιρισμός των
Καλαβρύτων, που αποτελεί μια πολύ θετική πρωτοβουλία για τα συμφέροντα των
μικροπαραγωγών της περιοχής.
Βασίλης Τακτικός: Η δικτύωση είναι η απάντηση στη μεγέθυνση. Αυτό που
η μεγέθυνση είχε ως συγκριτικό πλεονέκτημα, τώρα το έχει η δικτύωση.
Με τις παλιές τεχνολογίες υπήρχε ένα πρόβλημα εσωτερικής επικοινωνίας των
συστημάτων, τα οποία έπρεπε να είναι ιεραρχικά. Με την ανάπτυξη της τεχνολογίας,
αυτό το πρόβλημα έχει λυθεί. Η επικοινωνία πλέον μπορεί να διαχέεται προς όλες τις
κατευθύνσεις και ο καθένας να έχει πρόσβαση άμεσα σε αυτή. Αυτό, βεβαίως,
συντελέστηκε επειδή μέσα από το διαδίκτυο ο καθένας μπορεί να είναι και πομπός,
εκτός από δέκτης.
Άρα, εάν υποθέσουμε ότι η ανάγκη επικοινωνίας και ενοποίησης των
συστημάτων υπήρχε πάντα, παρατηρούμε ότι δεν είναι μόνο το ιεραρχικό σύστημα
που την ικανοποιεί, αλλά το ίδιο επιτυγχάνεται και μέσω διαδικτύου.
Σήμερα, με τη βοήθεια του διαδικτύου, μπορούν άνθρωποι από διαφορετικούς
τόπους και σημεία της γης να παράγουν προϊόντα που στοχεύουν σε έναν ενιαίο
προορισμό, κάτι που δε μπορούσε να γίνει παλιά.
Γιάννος Παπαϊωάννου: Εάν θέλαμε αυτή την διάσταση να την
προσομοιώσουμε στην Ελλάδα, πως θα μπορούμε να συνθέσουμε ένα ριζοσπαστικό
οικολογικό λόγο, που θα οδηγούσε στη ζητούμενη σύνθεση;
Βασίλης Τακτικός: Είναι γεγονός ότι η οικολογικοποίηση της σκέψης
πολιτικοποιεί ξανά τον πολίτη. Αφενός, τον κάνει να σκέφτεται το όλο σε σχέση με
τη δική του ατομική πραγματικότητα, και κατ’ ανάγκη τον εκπαιδεύει ως πολιτικό όν.
Αφετέρου, η διεκδίκηση ενός καλύτερου μικρο – περιβάλλοντος, αυτομάτως τον
οδηγεί στη διεκδίκηση του όλου.
Συνεπώς, εάν έχουμε το πρώτο βήμα, ξέρουμε ότι είναι ζήτημα πολιτικής
επινόησης να έρθει και το δεύτερο. Εάν δηλαδή, στην κυτταρική δομή της κοινωνίας
έχουμε πολιτικοποίηση, συνακόλουθα θα πραγματοποιηθεί και συνολικότερη
πολιτικοποίηση και χειραφέτηση.
Επομένως, το οικοόραμα μπορεί να είναι ένα ισχυρότατο μήνυμα
επαναπολιτικοποίησης, φτάνει να υπάρχει παράλληλα και ένα ολόκληρο
νοηματοδοτικό σύστημα, καθώς και ενσαρκωτές αυτού του συστήματος.
Γιάννος Παπαϊωάννου: Πράγματι, ιδιαίτερα στις μικρές πόλεις, υπάρχουν
ζωντανά κύτταρα ακτιβισμού και οικολογικής συνείδησης, ενώ αντιθέτως τα μεγάλα
αστικά κέντρα, και ιδιαίτερα η Αθήνα, παρουσιάζουν έλλειμμα τέτοιων πολιτικών και
εκφραστών. Παλαιότερα υπήρχαν κινήματα που διεκδικούσαν περισσότερο πράσινο
κ.τ.λ. Πού πήγαν αυτές οι φωνές;
Βασίλης Τακτικός: Θεωρώ ότι το πρώτο κύμα της οικολογικής δράσης και
σκέψης ξεπεράστηκε μέσα από την ανάδειξη των δικών του αδυναμιών, όταν εκείνο
δοκιμάστηκε στην πράξη. Αποδείχθηκε ότι δεν είχε συνολική σκέψη και συγκρότηση.
Η πολιτική του συγκρότηση ήταν με δάνεια από άλλες σχολές πολιτικής σκέψης,
κυρίως από την αριστεριστική καταγωγή και παράδοση του. Από την άλλη πλευρά,
στην Ελλάδα επικρατούσαν άκρως συντηρητικές πολιτικές. Και οι δύο πολιτικές
σχολές, δεν είχαν παράδοση άμεσης δημοκρατίας.
Η οικολογικοποίηση της σκέψης πρέπει να συνδεθεί με την άμεση
δημοκρατία, διότι διαφορετικά δεν βρίσκει το μοντέλο που ταιριάζει στην οικολογία.
Όμως, η άμεση δημοκρατία είναι μια πολύπλοκη διαδικασία που πρέπει να
υποστηρίζεται και από μια φιλοσοφική σκέψη.
Όπως η Δημοκρατία στην Αρχαία Αθήνα, που αναπτύχθηκε γιατί υπήρχαν
ισχυρές φιλοσοφικές σχολές. Ο πολίτης τότε βρισκόταν σε υψηλό επίπεδο,
τηρουμένων των αναλογιών με τις άλλες πόλεις, και μπορούσε να βάλει ζητήματα
στην Εκκλησία του Δήμου.
Δηλαδή, τόσο στο οικολογικό κίνημα όσο και στην άμεση δημοκρατία, θέλεις
έναν πολίτη, ο οποίος να διαθέτει σοβαρό υπόβαθρο ενημέρωσης, ώστε να μπορεί να
αντιμετωπίσει το πανούργο κομματικό σύστημα. Η πανουργία του συστήματος και
του πολιτικού λόγου των παραδοσιακών κομμάτων δε μπορεί να αντιμετωπιστεί με
την μέτρια ποιότητα πολιτικού λόγου του οικολογικού κινήματος.
Άρα, το οικολογικό κίνημα, προκειμένου να μπορέσει να σταθεί
ανταγωνιστικά, θα πρέπει να αποκτήσει τη δική του ρητορική, που να είναι σχετική
με όλα αυτά που προαναφέραμε. Να καλλιεργήσει δηλαδή τη ρητορική της άμεσης
δημοκρατίας.
Διαβάζοντας κανείς κείμενα οικολογικής σκέψης θα διαπιστώσει πόσο
δύσπεπτες έννοιες αναπτύσσει, για τον μέσο άνθρωπο. Η ρητορική είναι για να κάνει
αυτά τα κείμενα και τις σκέψεις βατές και προσβάσιμες. Διότι, κανένα κίνημα
χειραφέτησης δε μπορεί να υπάρξει εάν δεν εκλαϊκευτεί.
Οι αντιφάσεις προθέσεων και καθημερινών δράσεων των πολιτών
Εισήγηση: Ο κάθε άνθρωπος καθημερινά, είτε ηθελημένα είτε άθελά
του, επηρεάζει με τις συναλλαγές του και επιβαρύνει το κοινωνικό σύστημα και
το οικοσύστημα που τον περιβάλλει. Ενώ, εκατομμύρια άνθρωποι σήμερα είναι
ευαισθητοποιημένοι στα περιβαλλοντικά προβλήματα και δηλώνουν δέσμευση για την
αφοσίωσή τους σε αυτό το σκοπό, εντούτοις στην πράξη προβαίνουν σε ενέργειες
που αντιστρατεύονται αυτό τον κοινό στόχο.
Απάντηση: Είναι γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι έχουν συνειδητοποιήσει τα
οικολογικά προβλήματα και δηλώνουν διατεθειμένοι να κάνουν κάτι γι’ αυτό. Ωστόσο,
η καθημερινότητα, είτε πρόκειται για την επιβίωση και τις καθημερινές υποχρεώσεις
που προκύπτουν, είτε αφορά στις κοινωνικές και φαντασιακές σημασίες και αξίες που
της δίνουν νόημα, τους αποτρέπει να κάνουν πράξη αυτό που αισθάνονται βαθύτερα
και κάνουν συνήθως αυτό που προωθείται, ελέγχεται και καθορίζεται από το
σύστημα.
Γι’ αυτό παρατηρείται αντίφαση μεταξύ της μεγάλης πλειοψηφίας του κόσμου
και εκείνων, ατόμων ή εταιριών, που έχουν άλλη άποψη για την κοινωνική και
πολιτική ζωή και είναι περισσότερο συνειδητοποιημένοι.
Ανταγωνισμός ή συνεργασία – Πραγματικό δίλημμα ή ψευδοδίλλημα;
Εισήγηση: Άραγε, οι παρεμβάσεις στο σύστημα αποσκοπούν στην
κατάργηση του ανταγωνισμού, σαν πρακτική και σαν έννοια; Αυτό το αναφέρω, γιατί
πολλοί υποστηρίζουν ότι ο ανταγωνισμός είναι ο παράγοντας που οδηγεί σε πρόοδο.
Απάντηση: Η ισορροπία μεταξύ ανταγωνισμού και συνεργασίας είναι
επιβεβλημένη και, ιδιαίτερα στην παρούσα περίοδο, είναι το μόνο πράγμα που μπορεί
να γίνει, εάν θέλουμε να μιλάμε ρεαλιστικά. Αυτό υποστηρίζεται, αφενός μεν διότι
δεν έχουν αντιμετωπιστεί τα προβλήματα και οι περιορισμοί που αφορούν στη
διανομή των αγαθών, ιδιαίτερα στον Τρίτο Κόσμο. Αφετέρου δε, επειδή ακόμη η
συνεργασία είναι απαραίτητη, προκειμένου η πρωταρχική συσσώρευση κεφαλαίου και
προϊόντων να λειτουργήσει ισορροπημένα και να αποφευχθούν οι απώλειες και οι
καταστροφές.
Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι ένα μεγάλο μέρος των ανθρώπινων πόρων
προορίζεται για καταστροφικούς σκοπούς, με χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτό των
αμυντικών δαπανών. Αλλά και ένα πολύ μεγάλο μέρος των προϊόντων πηγαίνει επίσης
στις χωματερές. Με άλλα λόγια, η Ευρώπη στέλνει τα πλεονάσματα βουτύρου και
γάλακτος στις χωματερές, ενώ στον Τρίτο Κόσμο οι άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους
από πείνα.
Επομένως, το οικονομικό σύστημα σε παγκόσμια κλίμακα έχει ανισορροπίες,
τις οποίες δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μόνο ο ανταγωνισμός. Γι’ αυτό απαιτούνται
παρεμβάσεις, είτε στο επίπεδο του κράτους είτε της κοινωνικής οικονομίας,
προκειμένου να αποσοβηθούν οι συγκρούσεις και οι ανισορροπίες που αναφέραμε.
Το μέγιστο κέρδος και το δίκαιο κέρδος
Εισήγηση: Μία «ζωντανή οικονομία» προσδιορίζεται από αυτό που
ονομάζουμε «δίκαιο κέρδος», σε αντιδιαστολή με το «μέγιστο κέρδος». Μια
επιχείρηση που ανήκει στη «ζωντανή οικονομία» μπορεί να είναι και μη
κερδοσκοπική, σε αντίθεση με την ευρεία έννοια της επιχείρησης που είναι αυτή της
«περιορισμένης ευθύνης».
Συνεπώς μια τέτοια νέα μορφή επιχείρησης δεν επιδιώκει τη μεγιστοποίηση
των κερδών, αλλά αντιθέτως, λειτουργεί σαν μια κοινωνική οντότητα που αποτελείται
από άτομα που επιδιώκουν να αναπτύξουν καλές συνθήκες διαβίωσης μέσω της
εργασίας τους.
Απάντηση: Θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι το δίκαιο κέρδος είναι
διαχρονικό, ενώ η επιδίωξη του μέγιστου κέρδους φέρνει μαζί της την κοινωνική
σύγκρουση. σε κάποια ιστορική φάση. Οι ιδιοκτησίες που φέρνουν το μέγιστο κέρδος
εγκυμονούν την πολεμική και την κοινωνική σύγκρουση. Οπότε, ιστορικά, οι
κοινωνίες δεν μπορούν να επιβιώσουν επιδιώκοντας μόνο το μέγιστο κέρδος.
Το δίκαιο κέρδος μπορεί να επιτυγχάνεται σε καθημερινά προϊόντα ποιότητας,
για παράδειγμα βιολογικά, τα οποία μπορεί να μην προσφέρουν μεγάλο κέρδος, αλλά
το κέρδος αυτό είναι συλλογικό και υπέρ της υγείας και της ευημερίας των πολιτών.
Επομένως, για να το πούμε ξεκάθαρα, η έννοια της οικοανάπτυξης βασίζεται στο
δίκαιο κέρδος.
Η απώλεια ανθρώπινων πόρων στο σημερινό σύστημα
Εισήγηση: Σήμερα, οι απώλειες σε ανθρώπινους πόρους, εκτός από μελανό
σημείο για τις οικονομικές δομές και την οικονομική πραγματικότητα, μπορούν να
είναι και θησαυρός για χρυσές ευκαιρίες. Το ίδιο μπορεί να ισχύει και για τις απώλειες
πρώτων υλών. Έχει υποστηριχθεί ότι «η απώλεια σε ύλες για την κατασκευή ενός
φορητού υπολογιστή ισοδυναμεί με τέσσερις φορές το βάρος του».
Απάντηση: Αυτό που επισημαίνεται δείχνει ότι η κατασπατάληση φυσικών
και ανθρώπινων πόρων, τελικώς δημιουργεί μια πολύ μεγάλη ανισορροπία στις
οικονομίες. Το μεγαλύτερο πρόβλημα εντοπίζεται στις μελλοντικές οικονομίες, οι
οποίες θα βρεθούν σε μια κατάσταση στενότητας φυσικών πόρων.
Επομένως, άμεσες ή μεσοπρόθεσμες συνέπειες που αντιμετωπίζουμε στο
παρόν μπορεί να κλιμακωθούν αρνητικά στο μέλλον, εάν η ανθρωπότητα δεν λάβει
εγκαίρως μέτρα, προκειμένου να ισορροπήσει τις απώλειες σε πρώτες ύλες και την
παραγωγή αγαθών. Στην προκειμένη περίπτωση, η ανακύκλωση και η λελογισμένη
χρήση των υλικών πόρων μπορεί να είναι ο μόνος δρόμος.
Εισήγηση: Έχει ειπωθεί από κάποιους αναλυτές ότι οι απώλειες ανθρώπινων
πόρων μπορεί να είναι και μεγάλη επένδυση. Επίσης, έχει υποστηριχθεί ότι οι
απολεσθέντες ανθρώπινοι πόροι θα πρέπει να θεωρούνται ως εισροή πόρων,
προκειμένου το σύστημα να βρεθεί σε ισορροπία με το κοινωνικό περιβάλλον και τα
υπάρχοντα οικοσυστήματα.
Απάντηση: Η απώλεια των ανθρώπινων πόρων είναι η πεμπτουσία του
οικονομικού προβλήματος. Εάν το δούμε σε βάθος χρόνου και από πλευράς
ποιότητας ζωής, οι εν λόγω απώλειες επιφέρουν τεράστιες επιπτώσεις στην υγεία,
στα μελλοντικά αποθέματα, στην ποιότητα των σχέσεων στις ανθρώπινες κοινωνίες.
Και αυτό ισχύει διότι, τα πάντα έχουν ταυτιστεί σε τέτοιο βαθμό με τη
μεγιστοποίηση και την εκμετάλλευση του ανθρώπινου χρόνου, ώστε ο άνθρωπος να
μην μπορεί πλέον να αυτοπροδιορίζεται ως προς τις ασχολίες του. Με άλλα λόγια,
δεδομένου ότι όλες οι αξίες και οι επικοινωνίες καθορίζονται με βάση τη
μεγιστοποίηση του κέρδους, πλέον δεχόμαστε επίθεση στον ελεύθερο χρόνο μας,
στο χρόνο μας για στοχασμό, ψυχαγωγία και διασκέδαση.
Ο «κοινωνικός Δαρβινισμός» και η εξέλιξη
Εισήγηση: Η ιδέα ότι όλοι θα πρέπει να σεβόμαστε οτιδήποτε «κοινό»
μοιραζόμαστε, όπως τους φυσικούς πόρους, φαίνεται να ωριμάζει. Γνωστοί βιολόγοι
αναφέρουν ότι στο στάδιο της ωριμότητας των ειδών υπάρχει συγκερασμός και
αρμονία των ατομικών, κοινών και οικοσυστημικών συμφερόντων. Επιπλέον, ο
μεγαλοχρηματιστής George Soros παρατηρεί ότι «υπάρχει κάτι εσφαλμένο στην
αντίληψη του να κάνουμε την επιβίωση των ισχυρότερων θεμέλιο λίθο της σημερινής
κοινωνίας. Αυτός ο κοινωνικός Δαρβινισμός βασίζεται σε μια ξεπερασμένη θεωρία
εξέλιξης».
Απάντηση: Μπορούμε να συμφωνήσουμε απόλυτα με την επισήμανση του
George Soros ότι ο κοινωνικός Δαρβινισμός έχει φτάσει σε πολλά αδιέξοδα. Τελικώς,
αυτή η θεωρία που ταυτίζεται και με τον οικονομικό Δαρβινισμό δεν αμείβει
πραγματικά τις ικανότητες, τις δεξιότητες κ.τ.λ. Σήμερα περισσότερο από ποτέ, ένα
τεράστιο ανθρώπινο δυναμικό, και ιδιαίτερα νέοι που έχουν αποκτήσει μέσα από την
εκπαίδευση δεξιότητες, μένουν άνεργοι. Επομένως. Ο κοινωνικός Δαρβινισμός φτάνει
σε αδιέξοδο.
Θα πρέπει να συμφωνήσει κανείς με την άποψη των βιολόγων που
αναφέρθηκε και να τεκμηριώσει επιστημονικά ότι, από ένα σημείο και πέρα, μόνο η
συνεργασία μπορεί να αναδείξει τις ικανότητες και την αξιοκρατία, δίνοντας ευκαιρίες
και δυνατότητες σε όλους και στη συνέχεια, μέσα από το συναγωνισμό και όχι τον
ανταγωνισμό, να αναδειχθούν οι καλύτεροι.
Όμως, σε καμία περίπτωση δε μπορούμε να αποδεχτούμε ότι οι λιγότερο
ικανοί σε μια πνευματική εργασία θα πρέπει να μένουν στο κοινωνικό περιθώριο.
Διότι, η πολυπλοκότητα της ζωής φαίνεται να χρειάζεται όλες τις ειδικότητες και όλα
τα επιτηδεύματα, προκειμένου να έχουμε μια πλήρη κοινωνία, με όλα τα αγαθά.
Άρα, ο κοινωνικός Δαρβινισμός, από φιλοσοφική και κοινωνική άποψη, είναι
εξωφρενικό να επιβάλλεται στην κοινωνική ζωή.
Δίνοντας ζωή στο εναλλακτικό σύστημα
Εισήγηση: Να θέσουμε καταρχήν το αξίωμα ότι δεν υπάρχει τρόπος να
αντιστρέψουμε την παγκοσμιοποίηση. Λένε ότι ο μόνος τρόπος να αλλάξει ένα
εμφανιζόμενο φαινόμενο, είναι με τη δημιουργία αντίρροπων φαινομένων
μεγαλύτερης ισχύος. Συνεπώς, εάν θέλουμε να προκαλέσουμε αλλαγές, θα πρέπει να
δώσουμε ζωή σε ένα εναλλακτικό σύστημα, υποκαθιστώντας το παλαιό με νέες
δράσεις και συστήματα θεώρησης, που μιμούνται ικανοποιητικά τις επιτυχημένες
διαδικασίες που βρίσκουμε στη φύση.
Απάντηση: Ξεκινώντας από το τελευταίο, θα λέγαμε ότι οπωσδήποτε
χρειάζονται νέες προσεγγίσεις στην οικονομία, στην παραγωγή και σε όλες τις
διαδικασίες. Αλλαγή χρειάζεται ακόμη και στην επικοινωνία, δεδομένου ότι πλέον έχει
αλλάξει τελείως ο χάρτης των επικοινωνιών, δίνοντας τη δυνατότητα στα άτομα να
συναλλάσσονται σε παγκόσμιο επίπεδο.
Σωστά αναφέρεται ότι αυτή η οικονομική παγκοσμιοποίηση δεν μπορεί να
αντιστραφεί και, θα λέγαμε ότι, απλά, θα πρέπει να συμπληρωθεί από την πολιτική
παγκοσμιοποίηση και την παγκοσμιοποίηση ορισμένων ιδεών, απαραίτητων για τη
βιωσιμότητα ολόκληρου του πλανήτη και των τοπικών κοινωνιών. Ιδέες, που θα
δημιουργήσουν ευρωστία στο οικονομικό και κοινωνικό σύστημα και θα προσδώσουν
ικανότητα σε μια κοινωνία για συνεχή δημιουργία και ευημερία.
Χρειάζεται, λοιπόν, μια άλλη φιλοσοφία ζωής, η οποία είναι κατ’ ανάγκη
εναλλακτική σε όλες τις ιδέες, τις μεθόδους παραγωγής, τις αξίες και σε σχέση με όλα
τα πρότυπα που περιλαμβάνει, π.χ. τα καταναλωτικά κ.τ.λ. Διότι, η υπερκατανάλωση
αιχμαλωτίζει τελικά τους ανθρώπους και τις κοινωνίες σε μια ενεργητικότητα χωρίς
διέξοδο, χωρίς στόχο και χωρίς δημιουργικότητα. Μια ενεργητικότητα που
περιγράφεται στη φράση «Η συσσώρευση για τη συσσώρευση – η μεγέθυνση για τη
μεγέθυνση». Φτάνουμε δηλαδή σε ένα παραλογισμό του συστήματος που βάζει τους
ανθρώπους σε μια διαδικασία, να αναλώνονται χωρίς νόημα. Τελικά, εναλλακτικό
σύστημα θεώρησης σημαίνει ότι δίνουμε ένα νόημα στο σύγχρονο άνθρωπο. Αυτό
από μόνο του μπορεί να είναι η εναλλακτική παγκοσμιοποίηση.
Χτίζοντας τη ζωντανή οικονομία στον τομέα των ειδών διατροφής
Εισήγηση: Πολλοί πιστεύουν ότι ο πρώτος τομέας στον οποίο θα πρέπει να
επικεντρωθούν οι ενέργειες για το χτίσιμο της «ζωντανής οικονομίας» είναι ο τομέας
των ειδών διατροφής. Και αυτό λόγω της παγκοσμιοποιημένης έκφανσης που έχει
πάρει η συγκεκριμένη αγορά αγαθών. Με λίγα λόγια, το απλό καθημερινό μας
συσσίτιο επιφέρει παγκόσμιους κοινωνικούς και οικονομικούς μετασχηματισμούς,
συμβάλλοντας τα μέγιστα στην καταστροφή φυσικών αγροτικών καλλιεργειών και
επιταχύνοντας της ερήμωση της υπαίθρου.
Απάντηση: Ξεκινώντας από τη συνειδητοποίηση των καταναλωτών και των
ίδιων των παραγωγών, θα μπορούσαμε να δώσουμε τον τίτλο «Η ποιότητα στην
καθημερινή διατροφή – Μια θεμελιώδης αξία για ένα εναλλακτικό παγκόσμιο
οικονομικό σύστημα». Η αφοσίωση των παραγωγών σε έναν κοινό στόχο μπορεί να
είναι αποτέλεσμα συνδιαμόρφωσης μιας κουλτούρας των βιοκαταναλωτών και των
ενημερωμένων και φιλοσοφημένων πολιτών για την ποιότητα της ίδιας τους της
ζωής, οι οποίοι αναλαμβάνουν αυτόνομες πρωτοβουλίες σύστασης δημιουργικών
κοινοτήτων – οικοκοινοτήτων κ.τ.λ.
Είναι γεγονός ότι παρεμβαίνοντας στην ποιότητα της διατροφής και στην
οικολογική ισορροπία, ολόκληρη η οικονομία θα κατευθυνθεί σε άλλες σχέσεις. Για
παράδειγμα, θα περιορίσει τις μεγάλες αλυσίδες ταχυφαγείων και υπεραγορών και θα
δώσει τη δυνατότητα να αναπτυχθούν άλλες αγορές, όπως λαϊκές αγορές, θεματικά
πάρκα με βιολογικά προϊόντα και πολλές άλλες μορφές παραγωγής και διάθεσης
προϊόντων. Οι παραπάνω αλλαγές θα αλλάξουν και τη μορφή της παγκόσμιας
διατροφικής και αγροτικής οικονομίας, και έμμεσα και την πολιτική σε αυτό τον
τομέα, μέσα από την ενίσχυση της φωνής των Μ.Κ.Ο. και των άλλων σχετικών
οργανώσεων.
Οικολογία – Μόδα για τους λίγους ή ανάγκη για τους πολλούς;
Εισήγηση: Σε αντίθεση με την αντίληψη για τα οικολογικά κινήματα το 1970,
ότι δηλαδή η οικολογία είναι μία μόδα για τους ολίγους, σήμερα βλέπουμε ότι ο
σχεδιασμός οικολογικών περιοχών και η καλλιέργεια προτύπων αρμονικής σχέσης με
το περιβάλλον είναι μια διαρκώς αναγνωριζόμενη ανάγκη για τις σημερινές κοινωνίες.
Απάντηση: Πράγματι, η οικολογία μπορεί να γίνει δράση για τους πολλούς,
βοηθούμενη από την τεχνολογία και ειδικότερα την πληροφορική. Ένας από τους
βασικός λόγος συγκεντροποίησης του εμπορίου ήταν ότι οι άνθρωποι από
απομακρυσμένα μέρη του πλανήτη, δε μπορούσαν να έχουν τις απαιτούμενες
πληροφορίες και να παραγγείλουν απευθείας στον παραγωγό τα προϊόντα της
αρεσκείας τους.
Σήμερα, με το ηλεκτρονικό εμπόριο και με όλες τις άλλες δυνατότητες
πληροφόρησης που παρέχονται μέσω διαδικτύου, ο ικανός χρήστης – πολίτης –
καταναλωτής βρίσκει εύκολα και γρήγορα αυτό που θέλει, χωρίς τη διαμεσολάβηση
του μεγάλου εισαγωγικού και εξαγωγικού εμπορίου, για ένα ευρύ φάσμα
καταναλωτικών προϊόντων.
Σε αυτό το περιβάλλον, η σύνδεση βιοκαταναλωτών και παραγωγών
βιολογικών προϊόντων μπορεί να αλλάξει ριζικά τις σχέσεις στις συναλλαγές και να
συμβάλλει ώστε η οικολογία και η πράσινη επιχειρηματικότητα να γίνει μόδα και
ανάγκη.
Η λύση των οικοχωριών
Εισήγηση: Υπάρχουν κάποια προβλήματα που συντελούν στην αύξηση της
αβεβαιότητας σχετικά με τη βιωσιμότητα του πλανήτη στο μέλλον. Ειδικότερα,
αναφερόμαστε σε φαινόμενα όπως εξάντληση των φυσικών και ενεργειακών πόρων,
υπερθέρμανση του πλανήτη, μόλυνση κλπ. Για όλα τα παραπάνω, η συμμετοχή και
ενεργοποίηση των πολιτών είναι υποτυπώδης.
Μπορείτε να μας πείτε πώς τα οικοχωριά αποτελούν μια ικανοποιητική
απάντηση σε αυτά τα φαινόμενα και τα αδιέξοδα πάνω στα οποία κινούμαστε στο
παρόν;
Απάντηση: Πιστεύω ότι εφόσον δημιουργηθούν οι αναγκαίες προϋποθέσεις
και βαδίσουμε, ως κοινωνίες, με περισσότερη συνείδηση προς την ποιότητα της
διατροφής, τις βιολογικές καλλιέργειες και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας,
αυτομάτως θα δημιουργηθεί και η ανάγκη για περισσότερη δημοκρατικότητα και
συμμετοχικότητα των πολιτών στη λήψη αποφάσεων για τα ανωτέρω θέματα.
Με άλλα λόγια, αυτή η παραγωγική διαδικασία επιβάλλει από μόνη της την
ανάγκη της συμμετοχής και των πρωτοβουλιών των πολιτών. Διότι, αυτή η πορεία
δημιουργεί προϋποθέσεις ώστε οι πολίτες να μην καθορίζονται από ένα
ετεροπροσδιορισμένο περιβάλλον, αλλά να αυτοπροσδιορίζονται σε σχέση με το
περιβάλλον.
Συνεπώς, η συμμετοχικότητα ως ενέργεια και ως κουλτούρα είναι η
προϋπόθεση για να μπορέσουν οι πολίτες να πάρουν ολοένα και περισσότερες
πρωτοβουλίες σχετικά με την ίδρυση οικοχωριών και παρόμοιων κοινοτήτων.
Τελικώς, τα οικοχωριά και οι οικοπόλεις ίσως είναι η εφικτή λύση στο τεράστιο
πρόβλημα βιωσιμότητας που αντιμετωπίζει ο πλανήτη μας.
