ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το Λειβάρτζι είναι το μεγαλύτερο παραδοσιακό κεφαλοχώρι του ∆ήμου Αροανίας, χτισμένο σε υψόμετρο 850 μ. περίπου και είναι  το ποθετημένο ανάμεσα στις νότιες διακλαδώσεις του όρους Ερύμανθος, από τη μία και την άλλη πλευρά του   Ερυμάνθου ποταμού, και στους ανατολι-κούς πρόποδες της λεγόμενης Υψηλής Κορυφής. Συνορεύει βόρεια με τη Βλασία, ανατολικά με το Λεχούρι, νότια με τις Σειρές, νοτιοδυτικά με τα Τριπόταμα και δυτικά με τον Αστρά και την Πλάκα. Το έδαφός του είναι κατεξοχήν ορεινό, ενώ   το πεδινό τμήμα   του αποτελεί συνέχεια και προεξοχή του Αρκαδικού οροπεδίου. Τα όρη και οι βουνοσειρές του αποτελούν παραφυάδες του   Ερυμάνθου, ενώ το ποτάμι που διασχίζει το χωριό είναι ο Λειβαρτζινός Ερύ- μάνθος, που πηγάζει από την περιοχή Σκουτέλι. Η πηγή του ονομάζεται Κρουσταλλός και τα άφθονα νερά της επαρκούν και για την ύδρευση ολόκληρου του χωριού. Εντός του χωριού, ο Λειβαρτζινός Ερύμανθος δέ- χαίρεται τα νερά του Αγ. Βασιλείου και στη συνέχεια άλλων μικρών πηγών   που είναι διάσπαρτες µέσα στο χωριό. Η περιοχή “Βαρικά” καλύπτεται α- πό πανύψηλα δέντρα. Το κλίμα γενικά είναι εύκρατο, γι’αυτό και στην περιοχή ευδοκιμούν,σχεδόν, όλα τα φυτά των εύκρατων κλιμάτων, πλην των εσπεριδοειδών και της σταφίδας. Σύμφωνα με την απογραφή του έτους 1991, οι κάτοικοι ανέρχο- νται στους 350 και ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία, την κτηνοτροφία, αλλά και   κάποιες οικοδομικές εργασίες. Οι μόνιμοι κάτοικοι χρόνο με το χρόνο   μειώνονται, όπως εξάλλου συμβαίνει και σε όλα τα γύρω χωριά. Αυ- τό αποδεικνύουν οι απογραφές που έγιναν μετά το ’40. Έτσι έχουμε το ‘40 οι κάτοικοι να φθάνουν τους 932, το   ’51 ήσαν 809, το ’61 ήσαν 779, το ’71, 596 και  το  ‘81  , 473 γίνεται φανερή Λοιπόν η σταδιακή συρρίκνωση του μόνιμου πληθυσμού. Όσον αφορά την προέλευση της ονομασίας του χωριού, η λέξη Λειβάρτζι λέγεται ότι είναι ελληνική, προερχόμενη από τη λέξη  Λειβάδι. Το Λειβάδι ήταν αγροτικός συνοικισμός της Αρχαίας Ψωφίδας. Γύρω στα 250 μ.Χ. μετονομάζεται σε “Κατάκρη”. Η σημερινή περιοχή Κατάκρη κα- τά τους Βυζαντινούς χρόνους ήταν μια μικρή συνοικία του Λειβαδιού, που ονομαζόταν Λειβαδίτσιον. Αργότερα το δ τράπηκε σε ρ και έτσι προέκυψε το Λειβάρτσι. Το τσ συγχωνεύτηκε με το   ζ και προφέρεται πλέον ως Λει- βάρζι (< Λειβάρτζι). Ειδικότερα, η λέξη Λειβάδι προέρχεται από το ρήμα λείβω, που στα αρχαία ελληνικά σημαίνει ρέω, σταλάζω και κατ’επέκτα- ση, πηγάζω νερό. Και πράγματι, αυτό αποδεικνύεται από τις διάσπαρτες πηγές που υπάρχουν σε όλη σχεδόν την περιοχή

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΙΣΗ

Το Λειβάρτζι έχει πλούσια και μακρά ιστορία που συνδέεται με την ιστορία της αρχαίας Ψωφίδας, ξεκινά από τη φυλή Σημ με τους Λέλεγες και   τον Πελασγό (μυθικό γενάρχη του πολεμικού φύλου των Πελασγών), περνάει στον Αρκάδα (μυθικό πατέρα της ομώνυμης φυλής), τον Αρίστα, το Φηγέα, τον Ερύμανθο συνοικιστή της Αρχαίας Ψωφίδας, και φθάνει στην κόρη του την Ψωφίδα, βασίλισσα της Αρχαίας  Ψωφίδας πλησίον της   περιοχής. Το Λειβάρτζι λόγω των ιστορικών του καταβολών, της άνθησής του στα χρόνια μετά την Επανάσταση, αλλά και αργότερα το 1886, που ι- δρύεται ο δήμος Ψωφίδος με έδρα το Λειβάρτζι, αλλά και η ίδια η κοινό- τητα του Λειβαρτζίου, μετά την κατάργηση των ∆ήμων. Έχει να προσφέρει πλούσια σε αρχιτεκτονική και ανθρώπινο δυναμικό, ιστορία. Ως ∆ήμος Ψωφίδας , αλλά και ως κοινότητα είχε ως   σφραγίδα το έμβλημα του; Ηρα- κλή με τον Ερυμάνθιο κάπρο.

Το χωριό σήμερα χωρίζεται σε πέντε συνοικίες: τον Αϊ- Γιάννη, την Ανατολική και ∆υτική Απανάκρη, τους Περιτσαίους και το Μεσοχώρι ή Μισοχώρι. Στο χωριό, επίσης , ανήκουν και οι συνοικισμοί Λειβάδι και   Λει- βαρτζινό. Η συνοικία Λειβάδι είναι ίσως η αρχαιότερη περιοχή του χωριού και αυτό μας το δηλώνουν τα ευρήματα ερειπίων αρχαϊκών τάφν και υδρευτικών έργων, τα οποία πιθανόν να είχαν κατασκευαστεί για τη συλ- λογή των υδάτων που χρησίμευαν για το υδραγωγείο της περιοχής ή ενί- σχυαν το αντίστοιχο της Ψωφίδας. Τα ευρήματα αυτά ήταν κατασκευασμέ- να από κεραμικές πλάκες ίσων διαστάσεων.

Η περιοχή Κατάκρη βρίσκεται κατά μήκος της κοιλάδας του Λει- βαρτζινού Ερυμάνθου ποταμού, νοτιοδυτικά, παρά τους πρόποδες ενός κωνοειδούς λόφου, που ονομάζεται Κάστρο και που αποτελούσε την Α- κρόπολη του Λειβαδιού. Επί της κορυφής του σώζονται ίχνη τείχους,

Λέγεται μάλιστα ,ότι μετά την πτώση του Βυζάντιου έφθασαν κυ- νηγημένοι από το Μυστρά εποικιστές κουβαλώντας μαζί τους τις τέχνες, τον προσανατολισμό προς τη βιοτεχνική παραγωγή και το εμπόριο. Το ση- μαντικό αυτό γεγονός σε συνδυασμό με το ότι στο Λειβάρτζι κατοικούσαν κυρίως Έλληνες συνέβαλε σημαντικά στην πολιτιστική άνθιση του χω- ριού, η οποίων σημειωτέον δεν ανακόπηκε στα χρόνια της τουρκικής σκλα- βιάς, φθάνοντας έως τον 19ο αιώνα και κληροδοτώντας τους νεώτερους με μια πλούσια πολιτιστική παράδοση, για την οποία οι σημερινοί κάτοικοι του χωριού αισθάνονται περήφανοι.

Το Λειβάρτζι, όπως προκύπτει από την απογραφή του Grimmani, το 1700 ,ήταν ο πέμπτος σε μέγεθος οικισμός του “Territorio” των Καλα- βρύτων, γεγονός που αποδεικνύει ότι ήταν ήδη ένα σημαντικό Κεφαλοχώ- ρι της περιοχής. Αυτός θα μπορούσε να θεωρηθεί και ο ” χρυσός αιώνας “ για το Λειβάρτζι, καθώς χαρακτηρίζεται από ευημερία των ανθρώπων σε όλους σχεδόν τους τομείς. Συγκεκριμένα, το Λειβάρτζι εκείνη την εποχή διέθετε ένα μοναστήρι με 20 καλόγερους, Κρυφό Σχολειό , σηροτροφία, βυρσοδεψία, υποδηματοποιία, ταμπακοβιομηχανία με πέντε ταμπακόμυ- λους και εξαγωγές ταμπάκου στην Ευρώπη ( στη Γερμανία ” Τambak Livartzi” είναι ξεχωριστή ποικιλία, γνωστή και σήμερα).

Έτσι, δικαίως το Λειβάρτζι γίνεται πρωτεύουσα του ” Σεμπτίου” με 32 χωριά, υπαγόμενο στο “βιλαέτι” (επαρχία) Καλαβρύτων, αφού υ- πήρξε η μεγαλύτερη και πλουσιότερη περιοχή σε σχέση με τα υπόλοιπα χωριά. Η παρακμή αρχίζει με την έναρξη της βιομηχανικής επανάστασης στην Ελλάδα. Οι Λειβαρτζινοί, ακολουθώντας την , ξενιτεύονται και δια- πρέπουν στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, αλλά το Λειβάρτζι … φθίνει. Είναι η εποχή που –από την άλλη όψη- συγκεντρώνονται οι άνθρωποι στις μεγαλουπόλεις, αναζητώντας μια καλύτερη ποιότητα ζωής,ενώ η επαρχία οδηγείται σε αναπόφευκτο οικονομικό μαρασμό.

ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ’21

Στη διάρκεια της επανάστασης του ’21, η πολύκαρπος κοιλάδα της Σέλιτσας, μέρος  της   οποίας ανήκει στο Λειβάρτζι, τροφοδοτούσε με τα προϊόντα της τους μαχητές. Αυτό βεβαιώνουν οι εκεί ερειπωμένες “αποθή- κες του Κολοκοτρώνη”. Σε επιστολή του ο γενναίος Κολοκοτρώνης “προς άπαντας τους διαβαίνοντας από: εκεί πολιτικούς και στρατιωτικούς” γράφει: “ Επειδή το μαγαζί είναι ενοικιασμένο παρ’εμού και έχω τα γεννήματα μέσα σ’αυτό , παρακαλείσθε άπαντες να μείνει απείραγον και ανενόχλητον εις το παραμικρόν.”

Λειβαρτζινοί, όπως οι αδερφοί Γιαννακόπουλοι και ο ∆ημήτριος Ινταρές υπήρξαν από τα πρώτα μέλη της Φιλικής Εταιρίας. Ινταρές, Τομα- ράς, Καπετάνος, Παπαδόπουλος Λεχουρίτης, Πλιάκας, Οικονομόπουλος πρωτοστάτησαν στην αποτίναξη του τουρκικού ζυγού . Ο πρώτος Τούρκος λέγεται ότι έπεσε το 1814 από “Λειβαρζινό” καριοφίλι στο Αγιαννίτικο κα- ταράχι.

Για την ίδια σχεδόν περίοδο τα δημοτικά τραγούδια περιγράφουν γλαφυρά και το ειδύλλιο και   το   “κλέψιμο” της Ελένης, κόρης του Χριστό- δούλου Παπαδόπουλου, Μωραγιάννη του Λειβαρτζίου περί το 1800 από τον μεγαλοτσιφλικά της   Μοστενίτσας Ελμάζ-Αγά, κοινώς Λιμάζαγα και στη συνέχεια την εκδίκαση της υπόθεσης, από τον κατή της Τρίπολης, στης Αρκαδιάς (στα Τριπόταμα!) το διάσελο. Γεγονός που αποδεικνύει την ισχύ του Κυρ-Χριστόδουλου.

Η απελευθέρωση βρίσκει τους Λειβαρτζινούς να ξενιτεύονται δίχως- ωστόσο , να ξεχνούν την ιδιαίτερη πατρίδα τους. Χαρακτηριστική είναι η προσφορά τους μέσα από ένα πλήθος δωρεών, αρχής γενομένης από το Σπυρίδωνα Σακελλαρίου που δώρισε το 1856 το ποσό των 160.000 δρχ. για την ανέγερση σχολείου, που διατηρείται και στις μέρες μας κοσμώντας όχι μόνο το χωριό μας αλλά ολόκληρο το νομό μας. Παράλληλα, άφησε κληροδότημα για τη λειτουργία ελληνικού σχολείου και Σχολαρχείου, ό- πως και υποτροφία να σπουδάζει στην Αθήνα ο καλύτερος Λειβαρτζινός µαθητής. Το κληροδότημα αυτό ισχύει και σήμερα, για να θυμίζει στους ν- εώτερους το σημαντικό αυτό ευεργέτη του χωριού. Η γενναιόδωρη αυτή χειρονομία σήμανε την έναρξη μιας νέας πνευματικής άνθισης του

Λειβαρτζίου καθώς συνοδεύτηκε από ανάλογες ενέργειες και από άλλους Λει- βαρτζινούς μαικές, που με τη σειρά τους μπόλιασαν στις ψυχές των κα- τοίκων τη δίψα για μάθηση και πρόοδο και προέβαλαν το Λειβάρτζι και τις εξέχουσες πνευματικές φυσιογνωμίες του σε εθνική κλίμακα.

ΤΟ ΛΕΙΒΑΡΤΖΙ ΑΠΟ ΤΟ ΧΤΕΣ ΣΤΟ ΣΗΜΕΡΑ

Στο Λειβάρτζι υπάρχουν σήμερα ένα Μοναστήρι και δώδεκα εκ- κλησίες.

Η Μονή της Αγ. Τριάδος, που σήμερα έχει χαρακτηριστεί ι- στορικό διατηρητέο μνημείο, έχει μακρά ιστορία, που ξεκινά από την πρώ- τη μονή, που είναι κτισμένη στη θέση “Θουγέικα” της συνοικίας Μεσοχω- ρίου και η ανέγερσή της πιθανολογείται γύρω στα 1599. Κατά την παρά- δοση πρέπει να προηγήθηκε της δημιουργίας του κοντινού συνοικισμού “Μεσοχώρι”. Την περίοδο αυτή ,είχε 5-6 μοναχούς και οι γύρω από τη μο- νή χώροι χρησίμευαν ως κελιά τους. Μετά τη συνοίκιση του Μεσοχωρίου, επειδή οι μοναχοί έπρεπε να μένουν μακριά από τα εγκόσμια και πιθα- νόν ύστερα από κάποιο δυνατό σεισμό που έπληξε την περιοχή, συνεπώς και τη μονή, σκέφτηκαν να τη μεταφέρουν στη θέση Κατάκρη, στους πρό- ποδές του Κούρου, περιοχή με ιδιαίτερο κάλλος και ευρύχωρη, αλλά και

απομακρυσμέ– νη από κατοι- κημένη συνοι κία,η οποίων ε π έτρ ε πε στους 20 περίπου μοναχούς να αφιερωθούν στην προσευχή και στο μοναστικό βίοανενόχλητοι. Η μεταφορά της έγινε γύρω

στα 1698, πράγμα που αποδεικνύεται από δύο στοιχεία: πρώτον, από την εικόνα της Αγ. Τριάδος, που φέρει τη χρονολογία ΑΧΖΗ (1698) και δεύτε- ρον, από τη νεοευρεθείσα σφραγίδα της Μονής, με χρονολογία επίσης 1698. Η σφραγίδα αυτή βρέθηκε πρόσφατα στην Ιερά Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους, και συγκεκριμένα στις 18 Αυγούστου του 1996, από το συ- μπατριώτη μας Καμενιανίτη, μοναχό πάτερα, Μάξιμο Νικολόπουλο (Ιβη- ρίτη), αποδεικνύοντας περίτρανα τη μεγάλη ιστορία του Μοναστηριού, την αίγλη του, αλλά και την ευημερία των κατοίκων της τότε κωμόπολης Λειβαρτζίου.

 Η σφραγίδα φυλάσσεται στο Σκευοφυλάκιο της Ιεράς Μονής Ιβήρων, η οποία αποτελεί την τρίτη σε μέγεθος

και πρωτεία Μονή του Αγίου Όρους, με πλούσιο Σκευοφυλάκιο με διάφορα βυ- ζαντινά και μεταγενέστερα κειμήλια, πλούσιο αρχείο και βιβλιοθήκη με σπάνια χειρόγραφα (έβδομη στον κό- σμο). Εικάζεται ότι μοναχός ή μονάδα-

χοί της Αγ. Τριάδος, µετά τη διάλυση της Μονής µετέφεραν κάποια κειµή- λια προς διάσωση, στη Μονή Ιβήρων. Η δε σφραγίδα φαίνεται να έχει σπουδαία καλλιτεχνική κατασκευή. Είναι μεταλλί κή, με καμπύλη επιφάνεια, βάρους 34 γρ. και

διαμέτρου 55 χιλ. Στο κέντρο ακριβώς, μέσα σε κυκλίκό εγκόλπιο υπάρχει η παράσταση των τριών Αγγέλων (συμβολική της Α- γίας Τριάδος), ενώ παράλληλα εικονίζεται κυκλική τράπεζα γύρω από την οποία κάθονται τρεις άγγελοι, κυκλικά δε της κεντρικής παράστασης δια- κρίνονται έξι μικρά κυκλικά εγκόλπια σε τύπο αμπέλου με κλήματα, όπου υπάρχει η παράσταση ισαρίθμων αγίων ή μεγάλων προφητών. Στην περί- μέτρο της σφραγίδας αναγράφονται με κεφαλαία γράμματα τα εξής: “+ (ΣΦ)ΡΑΓΙΣ ΜΟΝΗΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑ∆ΟΣ ΕΓΓΥΗΣ ΛΕΙΒΑΡΤΖΙΟΥ

ΙCXΣ ΕΤΟΣ 1698 ΤΡΙΤΩΡΗΟ ΚΑΛΑΒΡΥΤΟΥ”. Οι πληροφορίες αυτές έγιναν γνωστές στους λειβαρτζινούς από τον πατέρα Μάξιμο Ιβηρίτη, σχε- δόν αμέσως μετά την ανεύρεση της σφραγίδας, σε ειδική συγκέντρωση,που οργάνωσε ο σύλλογος Λειβαρτζινών Αθήνας.

Η χρονολογική κατασκευή της σφραγίδας συμπίπτει με τη χρονο- λογία αγιογράφησης της εικόνας της Αγ. Τριάδος, γεγονός που αποδεικνύει– ότι η Μονή πρέπει να μεταφέρθηκε πριν το 1698. Η μεταφορά της Μο- νήσης αυτήν την περίοδο δικαιολογείται και από το γεγονός ότι η Επαρχία εί– χε περάσει στα χέρια Ενετών, που επέτρεπαν την ανέγερση ναών, σε αντί- θεση με τους Τούρκους. Στη Μονή ιδρύεται αργότερα (1707) Ανώτερο Σχολείο από το Σοπωτινό ιερομόναχο Λεόντιο Σκάρμα, ο οποίος είχε σπουδάσει στη Βενετία το 1695, ελληνικά και λατινικά. Για τον εξοπλισμό της Μονής, ο Ιερομόναχος Λεόντιος Σκάρμας ζήτησε τη συνδρομή Ελλή– νων φίλων του από τη Βενετία, και πραγματικά του έδωσαν χίλια δουκάτα και μια πλούσια βιβλιοθήκη από Έλληνες και Λατίνους συγγραφείς για τη μόρφωση των κατοίκων.

Το Σχολείο διατηρήθηκε και μετά το 1715, όταν οι Τούρκοι ανα- κατέλαβαν την Πελοπόννησο, σαν “ κρυφό σχολειό“, αλλά στερήθηκε του ικανού αυτού διδασκάλου, τον οποίο διαδέχθηκε ο ηγούμενος Ιωακείμ Πλανήτερος, μαθητής του. Η βιβλιοθήκη διατηρήθηκε σχεδόν ανέπαφη μέχρι την επανάσταση, όπου χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή φισε- κιών. Όσα βιβλία απέμειναν, διηρπάγησαν μετά την απελευθέρωση από ξένους δασκάλους. ∆ύο μάλιστα τόμοι με την αφιέρωση “στη Μονή Αγ. Τριάδος Λειβαρτζίου” βρίσκονται στη βιβλιοθήκη του άλλοτε “Ημιγυμνα- σίου” Σοπωτού.

Το 1750, ο ηγούμενος της Μονής Ιωακείμ Πλανήτερος, από το Μεσοχώρι Λειβαρτζίου, ιδία δαπάνη αγιογραφεί το μοναστήρι. Αγιογρά- γράφος ήταν ο εκ Νεζερών Αντώνιος, ο οποίος μένει πλέον στο Λειβάρτζι και γίνεται ιερέας. Αυτό είναι γνωστό από τις αγιογραφίες των Αγ. Θεοδώρων, όπου αναγράφεται ως Παπαντώνης. Πάνω από την εσωτερική είσοδο του ναού αναγράφονται τα εξής: “Ανιστορήθη εκ βάθρων γης ο πάνσεπτος και

θείος ναός της Oμοουσίου και Aγίας και Aδιαιρέτου Τριάδος και εζωγραφί- σθη δια συνδρομής, κόπου και δαπάνης παρά του πανοσιωτάτου αγίου κα- θηγουμένου κ. Ιωακείμ Ιερομονάχου Πλανητέρου εκ κώμης Λειβαρτζίου με- τά των συνευρεθέντων αγίων πατέρων κ. Φιλοθέου προηγουμένου και κ. Ιε- ρομονάχου Συμεών και των εντιμοτάτων επιτρόπων της αγίας μονής ταύτης κ.κ. ∆ηµ. και Κων. Παπαδοπούλου. Έτη από ενσάρκου Χριστού γεννήσεως 1750 εν μηνί Απριλίου 3 και δια χειρός εμού Αντωνίου εκ κώμης Νεζερού των Καλαβρύτων. Εύχεσθε οι εντυγχάνοντες. ” Οι αγιογραφίες είναι βυζα- ντινού ρυθμού και έχουν μεγάλη ιστορική αξία ως έργα τέχνης Οι ευεργέτες της Μονής υπήρξαν πολλοί ,από τα πρώτα χρόνια της ανέγερσής της μέχρι σήμερα. Ανακαίνιση του μοναστηριού έγινε πρόσφα- τα και οφείλεται εξ’ολοκλήρου στο συμπατριώτη μας και ευεργέτη του χω- ριού και της περιοχής, κ. Ιωάννη Ανδρόπουλο. Το Μοναστήρι σχεδόν πλή- ρως ανακαινισμένο αποτελεί πρώτα απ’όλα μνημείο πνευματικής ανύψω- Σης του τόπου, αλλά μπορεί να ενταχθεί και σ’ένα γενικότερο τουριστικό- θρησκευτικό πλαίσιο με μια προοπτική επαναλειτουργίας. Μετά την αρχαιοτάτη Μονή της Αγίας Τριάδος Θουγέικων, όπου φαίνεται ότι εκκλησιάζονταν οι πρώτοι οικιστές, ανεγέρθηκε ο Ναός του Αγίου Θεοδώρου Τύρωνος σε ανάμνηση του πρώτου Αγίου Θεοδώ– ρου που υπήρχε, στη συνοικία Λειβάδι. Ο ναός κτίστηκε γύρω στα 1680- 1700, μετά τη μεταφορά της Αγίας Τριάδος και χωρούσε περίπου 15 – 20 άτομα. Η εκκλησία αγιογραφήθηκε από τον Αντώνιο από τα Νεζερά,τον α- γιογράφο της Αγίας Τριάδος, που εν τω μεταξύ είχε γίνει ιερέας. Στο εσω- τερικό του ναού διαβάζουμε: “Ανιστορήθη εκ βάθρων γης ο πάνσεπτος ού- και θείος ναός του Αγ. Μεγαλομάρτυρος ενδόξου Θεοδοσίου του Τύρω- νος και εζωγραφίσθη δια συνδρομής των εντιμοτάτων κ.κ. Χρυσανθάκη και Σταύρου εις ψυχικήν τους σωτηρίαν. 1756, Μαρτίου 27 και δια χειρός εμού Αντωνίου ιερέως.” Το έργο είναι βυζαντινού ρυθμούκαι έχει μεγάλη καλ- λιτεχνικής αξία.

 Ο Ναός του Αγίου Γεωργίου είναι σήμερα η Μητρόπολη του χωριού. Ανεγέρθηκε και εγκαινιάσθηκε το 1768, όπως μαρτυρείται από τα γραφόμενα σε Μηναίον: “Ούτος ο ιερός ναός εκτίσθη το 1768. Οκτωβρίου 9 Λειβάρτζι, ημέρα Σάββατον εγκαινιάσαμεν τον Αγ. Μεγαλομάρτυρα και Τροπαιοφόρον Γεώργιον, παρά του Πανιερωτάτου και θεοπροβλήτου Αγ. Αρχιεπισκόπου της Ανωτάτης Αρχιεπισκοπής Ωλένης κ. Θεοδοσίου μετά των πανοσιωτάτων Αγίων πατέρων Κυρ. Παχωμίου καθηγουμένου από Αγ. θεο- δώρους και Παρθενίου και Παϊσίου με τους αιδεσιμωτάτους ιερείς ∆ημ. Οι- κονόμου, Πέτρου ιερέως, Αθανασίου ιερέως, Αναστασίου, Ευσταθίου, Πα- ναγιώτου, Αντρέα, Αγαπίου Ιερομόναχου.” Η ανοικοδόμηση του ναού, αν και βρήκε την αντίδραση από τους Τούρκους, ωστόσο επετεύχθη με τεχνά- σώματα. Έτσι, άρχισε η κρυφή ανοικοδόµηση καθώς οι Λειβαρτζινοί εργα- ζόµενοι νυχθηµε-

ρόν λάξευαν τους λίθους κατ’οίκον. Η ανέγερση του ναού έφθασε στ’αυτιά του βοε– βόδα Καλαβρύ– των (Τούρκος υ- πάλληλος), ο ο– ποίος θέλησε να εξακριβώσει τα λεχθέντα. Τότε οι Λειβαρτζινοί, οι οι οποίοι δεν είχαν ακόμη αποπερα- τώσει το ναό, συ- σκέφθηκαν και έσπευσαν να υποδεχθούν την αποστολή με τους Τούρκους στην περιοχή ∆εσινό, φέρνοντας μαζί τους δώρα. Στην τούρκικη αποστολή έδειξαν μια κτιζόμενη εκεί οικί- α, αντί για το Ναό του Λειβαρτζίου. Τελικά η αποστολή αρκέστηκε στα δώρα και επέστρεψε στα Καλάβρυτα βεβαιώνοντας το βοεβόδα ότι κτιζό- ταν μια οικία. Το 1783, ο αγιογράφος Παπαντώνης αγιογραφεί τη μεσαία κόγχη του Αγίου Γεωργίου. Πρόσφατα αγιογραφήθηκε όλος σχεδόν ο να- ός από το Λειβαρτζινό καλλιτέχνη Αντώνη Κων/νου Φράγκο, οι σπουδές του οποίου στη ζωγραφική και αγιογραφία ολοκληρώθηκαν στην Academia Di belle Arte της Νάπολης και στη Γερμανία. Ο συνδυασμός δε, του απόλυτου θαυμασμού του στον Κρήτα Θεοφάνη (16ος αιώνας) και της εσωτερικής φωνής που τον καθοδηγεί σε μια “ασκητική” ερμηνεία της Ορ- θόδοξης αγιογραφίας, κατατάσσουν το έργο του μεταξύ των σημαντικότερων της τελευταίας γενιάς.

 Στη κεντρικότερη συνοικία του χωριού, στους Περιτσαίους (που ο- νομάστηκε έτσι από τη μεγάλη οικογένεια των Περίτσηδων, το οποίο ως επώνυμο δεν υφίσταται πια στο χωριό) βρίσκεται ο Ναός της Αγίας Παρασκευής. Για το χρόνο της ανέγερσης της στα εκκλησιαστικά βιβλί- α γράφονται τα ακόλουθα: “1823 Οκτωβρίου 4, ημέρα Πέμπτη εγκαινιάσα- με την αγίαν οσιομάρτυρα Παρασκευήν υπό του Αγιοτάτου Επισκόπου και Αρχιερέως Επαρχίας Ωλένης κ. Κυρίλλου, του από Λαρίσης Αρχιεπισκόπου, από κόπου και εξόδου τίποτε Παπαναστασίου Παπανδριοπούλου. Το αυτό έ- τος εφτιάσθη δια ενθύμιση , και όποιος το χαλάσει να τον χαλάσει ο θεός. Και ταις της Αγίας Παρα-

σκευής πρεσβείας ο θεός ελέησον ημάς.”

Ο Ναός των Ταξιαρχών βρίσκεται στη συνοικία Απανάκρη. Η ονομασία της συνοικί- ας προέκυψε ως αντιδια- στολή προς το συνοικι- σμό Κατάκρη. Πρώτοι οι- κιστές φέρονται δύο α- δελφοί ονόματι Ξαντέοι μετονομασθέντες αργότε- ρα Χρυσανθόπουλοι. Η περιοχή της Απανάκρης ήταν δασώδης και την κατοικούσαν κάποιοι βοσκοί, οι οποίοι είχαν κτίσει ένα ναϊσκο του προστά- των ποιμένων και προβάτων, Αι – Μάμα. Ο πρώτος Ναός των Ταξιαρ– χών κτίστηκε γύρω στο 1750 και αρχικά ήταν σε άλλο σημείο, στη θέση “Κοτρώνα”. Αργότερα, το έτος 1830 μεταφέρθηκε εκεί που είναι σήμερα, από φόβο μήπως παρασυρθεί από το σχηματισμένο χείμαρρο. Ο τρούλος του Ναού αφαιρέθηκε το 1890 επειδή είχε καταστεί ετοιμόρροπος. Στα αριστερά του Ναού βρίσκεται το νεώτερο εκκλησάκι του Αγίου Χαραλάμπους. Ο Ναός του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου βρίσκεται στην ομώνυμη συνοικία – Αι Γιάννη – η οπ οία κατέχει περίο- πτη θέση. Από εκεί έχει κανείς την ευκαιρία να αγναντεύσει ολόκληρο το χωριό. Ο Ναός α– νεγέρθηκε στα 1835 και διαθέ– τει ένα κομψό, από πελεκητή πέτρα κωδωνοστάσιο, το οποί– ο ανεγέρθηκε το 1857 και στοίχισε 2000 δρχ. Από καλλι- τεχνική απόψεως αποτελεί α– ριστούργημα και δίκαια θεω- ρείται ο “Παρθενώνας” του Λειβαρτζίου. Η εκκλησία είναι φωτεινή από λατομημένες πέτρες, με έξοχα σκαλίσματα και στολίζεται με λαμπρές εικόνες. Ο πρώτος Ναός κτίστηκε το 1835, αποτεφρώθηκε από τυ- χαία πυρκαγιά και ανοικοδο- μήθηκε πάλι το 1873. Το 1882

φιλοτεχνήθηκε το περικαλλές χειροποίητο τέµπλο. Ο Ναός του Αγίου Ιωάννη του Προδρόµου στο Μισοχώρι, χτιστηκε πάνω σε µεγάλη πηγή στα 1842 και έχει κωδωνοστάσιο όπως και τέµπλο εφάµιλο του Αϊγιαννίτικου (του Θεολόγου), δωρεά της Οµογενούς εκ Τεργέστης Αικατερίνης Μέγαρη, όπως και εικόνα δωρεά του τότε πρω- θυπουργού της Ελλάδας Ι. Κωλέτη.

Εκτός από τους παραπάνω ναούς, υπάρχουν ακόµη ο προαναφερ- θεις ναός της πρώτης µονής Αγίας Τριάδος Θουγεϊκων και οι ναοί Αγ. Κωνσταντίνου, Αγίου Αθανασίου, Αγίων Αναργύρων και Αγίου Βλασίου.

Το Λειβάρτζι εκτός από τον φυσικό πλούτο και την οµορφιά που διαθέτει έχει να επιδείξει ένα επίσης πλούσιο σε δραστηριότητες και αν- θρώπινο δυναµικό, από τα πρώτα χρόνια της ακµής του µέχρι σήµερα. Πολλοί Λειβαρτζινοί έκαναν και κάνουν λαµπρή σταδιοδροµία σαν Βουλευτές, Καθηγητές Πανεπιστηµίου, ∆ηµόσιοι Υπάλληλοι, ∆ικαστικοί, Γιατροί, ∆ικηγόροι, Μηχανικοί, ∆άσκαλοι, Βιοµήχανοι, Επιχειρηµατίες ,Έ- µποροι, Καλλιτέχνες κλπ. τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό. Πρώτον αναφέρουµε τον Σπυρίδωνα Σακελλαρίου ή “Σπηλιωτάκη” που όπως προαναφέραµε σταδιοδρόµησε στην Τεργέστη και ευεργέτησε ολό- κληρο το χωριό µε την κολοσσιαία προσφορά του. Στο σχολείο που προείπαµε ο µεγάλος αυτός ευεργέτης, δίδαξαν σηµαντικοί για την εποχή τους ∆άσκαλοι, όπως ο Λαρισσαίος, ο ∆ουδούµης, ο Ζήσης (δάσκαλος των βασιλέων Γεωργίου και Φρειδερίκης), ο Θούας, ο Λέλος,ο παπαδόπουλος κ.α. Επίσης, Σχολάρχες και Καθηγητές όπως ο Χρυσανθόπουλος, ο Σαγιάς, ο Αργυρόπουλος, ο Παπαϊωάνου, ο Κωνσταντίνου -αναφέρουµε µόνο εκλιπόντες. Όλοι αυτοί έδωσαν την ψυχή τους για την πρόοδο των Λειβαρτζινών

 µαθητών και αξιοποίησαν τις γενναίες προσφορές που έκαναν απλόχερα Λειβαρτζινοί µαικήνες, όπως ο Γ. Σταµάτης, ο Π. ∆ουδούµης, ο Θ. Μιχαλόπουλος, ο Κ. Κωνσταντίνου κ.α. Επίσης πολλοί ήταν και είναι αυτοί που διέπρεψαν και διαπρέπουν στο χώρο των επιχειρήσεων. Αναφέ- ρουµε χαρακτηριστικά ορισµένες από τις µεγαλύτερες επιχειρήσεις σε ε- θνική κλίµακα:

› Τα χρωµατουργεία Πειραιώς “ΧΡΩΠΕΙ”, Σ.Α. Οικονοµίδης και ΣΙΑ. Μια επιχείρηση που χαρακτηρίστηκε από τους Γερµανούς ως η ΒΑΥΕR της Ανατολής.

› Το Ξενοδοχείο “ΜΕΓΑΛΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ”. Ιδρυτής του οποίου ήταν ο Λειβαρτζινός Ευστάθιος Λάµψας. Ένα ξενοδοχείο που ήταν ουσιαστικά η επιτοµή του εκδυτικισµού, µε αρχιτεκτονική όψη που παραπέµπει σε αντί- στοιχα µέγαρα της νότιας Γαλλίας και της Ιταλίας. Γι’αυτό το ξενοδοχείο υπήρξε αφιέρωµα στο ένθετο “Επτά Ηµέρες” της Καθηµερινής (8/10/2000). Ο Ε. Λάµψας το 1888 γίνεται µοναδικός ιδιοκτήτης του ονο- µαστού ακόµη και σήµερα ξενοδοχείου και εξελίχθηκε σε ισχυρή παρου- σία µε κύρος στην αναπτυσσόµενη πρωτεύουσα. Νεαρός εργάστηκε στην κουζίνα των ανακτόρων και διακρίθηκε για το ταλέντο του στη γευσιγνωσία.

Έτσι, με έξοδα του παλατιού πηγαίνει στο Παρίσι για να τελειοποιημένη- θεί, όπου εκεί γνωρίζει και την Παλμύρα Παλφρουά. Με δωρεά τους λίγο αργότερα θα κτιστεί επί της λεωφόρου Κηφισίας το Γηροκομείο Αθηνών.

› ΤΣΑΒΛΗΡΗΣ Α. Ε, επιχείρηση ναυαγοσωστικών, γνωστή από την πρόσφατη ανέλκυση της Πυραυλακάτου Κωστάκος Προτομή του “γενάρχη“ των επιχειρήσεων Θεόδωρου Τσαβλίρη (1850-1921) βρίσκεται στην κεντρική πλατεία του χωριού. Ο Θ. Τσαβλίρης μεταβαίνοντας στην Αθήνα εργάστηκε αρχικά ως υπάλληλος, ενώ πολύ σύντομα αναδείχθηκε σε με- γάλο επιχειρηματικό πνεύμα και αναμίχθηκε σε μεταλλευτικές επιχειρήσεις- αποκτώντας έτσι μεγάλη περιουσία.

› “Ο ΠΛΑΤΩΝ”. Λύκειο του Πειραιά από τα παλαιότερα και τα πιο ο- νομαστά. Ιδρυτές του ήταν ο Παλαιολόγος Παπαϊωάννου και ο ∆ημήτριος Ζήσης.

› “ΑΡΧΙΜΗ∆ΗΣ” ΑΤΕ. Η µεγαλύτερη και πρωτοποριακή τεχνική ε- ταιρία µε ιδρυτή το µεγαλοφυή Λειβαρτζινό, µηχανικό-λιµενιολόγο Κων- σταντίνο Β. Κωνσταντίνου µεγάλο ευεργέτη του χωριού.

› Όµιλος τεχνικών εταιριών “ΑΡΧΙΡΟ∆ΟΝ”, “ΑΘΗΝΑ”, µε µέτοχο, Γενικό ∆ιευθυντή και Αντιπρόεδρο του οµίλου τον Λειβαρτζινό µηχανικό Ιωάννη Σ. Ανδρόπουλο, επίσης µεγάλο ευεργέτη του χωριού.

Ωστόσο, δεν θα πρέπει να ξεχνάµε την προσφορά ανθρώπων που έζησαν και έδρασαν στον µικρό ορίζοντα του χωριού µας ( ένα κόσκινο ου- ρανό”!!!). Ένας απ’αυτούς ήταν και ο γιατρός Γεώργιος Θούας που αφιέ- ρωσε όλη του τη ζωή στο λειτούργηµα του. Η φήµη του απλώθηκε σ’όλη την Πελοπόννησο και υπάρχουν ακόµη και σήµερα άνθρωποι που µένουν µακριά από την περιοχή και τον θυµούνται µε δέος κι αυτόν! και το Λει- βάρτζι. ∆ιατηρούσε στο χωριό κλινική εφαρµόζοντας πρωτοποριακές για

την εποχή διαγνωστικές και θεραπευτικές μεθόδους και κατάφερνε να σώ- ζει ζωές που σε διαφορετική περίπτωση θα χάνονταν. Ο γιος του, Αρίστος Θούας ήταν ένας από τους καλύτερους καλύτερους χειρούργους και επί χρόνια συνερ- γάτης του γνωστού Πέτρου Κόκκαλη στον “Ευαγγελισμό” μα για κακή μοίρα και δική του και του χωριού, χάθηκε πριν τα σαράντα του και δεν συνέχισε το έργο και τη δόξα του πατέρα του, ο οποίος πέθανε λίγα χρόνια αργότερα το 1953. Τα τελευταία χρόνια με τη βοήθεια των Συλλόγων Λειβαρτζινών Αθήνας, Πάτρας και Αμερικής και κυρίως με την οικονομική στήριξη των μεγάλων ευεργετών Κωνσταντίνου Κωνσταντίνου και Ιωάννη Ανδρόπου- λου έγιναν επιτυχείς παρεμβάσεις για την διατήρηση και ανάδειξη του φυ– σικού και αρχιτεκτονικού πλούτου του χωριού. Σήμερα αρχιτεκτονικό εν- διαφέρον παρουσιάζουν το διδακτήριο του χωριού (1856) και τα δύο αρ- χοντόσπιτα: του Οικονομίδη, που έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο και ο Πύργος του Καπετάνου, που επίσης έχει προταθεί να ανακηρυχθεί διατη- ρητέος. Επιπλέον, ανακαινίστηκε το Μοναστήρι της Αγίας Τριάδος και

ανακατασκευάστηκε η κεντρική πλατεία στη μαγευτική τοποθεσία του Αγί- ου Βασιλείου, ενώ κατασκευάστηκε και είναι στολίδι του χωριού, το “∆ιοι- κητήριο”, τριώροφο κτίριο στο κέντρο του χωριού.

Κατόπιν όλων αυτών των προσπαθειών και των γενναίων δωρεών

μέρος των οποίων μόνο αναφέραμε– το Λειβάρτζι, επάξια χαρακτηρίζε- ται ως χωριό Πνευματικών Ανθρώπων και Μεγάλων Ευεργετών. Κι αυτό καταδεικνύει και η προηγηθείσα ιστορική θεώρηση σύμφωνα με την οποί- α το Λειβάρτζι εμφανίζεται ακμάζον ακόμη και στα χρόνια της τουρκοκρα- τίας με σημαντικό πληθυσμό . Ποιος ήταν ο λόγος αυτής της ακμής; Μα φυσικά το ελληνικό στοιχείο με τη διαρκή παρουσία του και η άνθιση των γραμμ άτων και των τεχνών.Εξάλλου δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι για μια περίοδο 20 και πλέον χρόνων,από το 1960 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’80 λειτουργούσε μονοθέσιο ∆ημοτικό σχολείο στο συνοικισμό λειβαρτζινόκαι αριθμούσε πάνω από 40 παιδιά. Πρόσφατα με την εφαρμο- γή του σχεδίου “Καποδίστριας” (12ος \ ’97) η κοινότητα Λειβαρτζίου έγι- νε ∆ημοτικό ∆ιαμέρισμα και ανήκει στον καινούριο ∆ήμο Αροανίας, όντας το μεγαλύτερο σε έκταση απ’όλα τα χωριά του ∆ήμου και φθάνοντας τα 25,6 χιλ. στρέμματα. Η εξέλιξη αυτή ανοίγει νέες προοππκές για την ανάανάπτυξη και ανάδειξη των θελγήτρων του Λειβαρτζίου. Η ιστορική αναδρο- μή μπορεί να μας διδάξει πολλά για τις σημερινές δυνατότητες ανάπτυξης στη μεταβιομηχανική εποχή, αφού αυτή εξαρτάται ξανά από τις ανθρώπι- νες δεξιότητες, την καλλιέργεια των γραμμάτων αλλά και σε ανώτερο επί- πεδίο από την προβιομηχανική εποχή. Η βιομηχανική εποχή συγκέντρωσε τους ανθρώπους στις πόλεις, η μεταβιομηχανική μπορεί να λειτουργήσει υ- πέρ της αποκέντρωσης αλλά και της ανάπτυξης των ορεινών περιοχών.

Κλείνοντας συνοψίζουμε, το Λειβάρτζι είναι ένα γραφικό χωριό στις ορεινές περιοχές της πατρίδας μας, που διακρίνεται για το υγιεινό του κλίμα και τις πλούσιες φυσικές ομορφίες του, όπως τα πολλά δάση του, με αειθαλή και φυλοβόλα δένδρα και οι πολλές πηγές του.

Είναι όμως προικισμένο και με αρκετά άλλα ενδιαφέροντα, για όσους το ζήσουν απο κοντά….

Έτσι, εκτός από τα όσα προαναφέρουμε, το μάτι μας τραβούν και τα εξής: Τα χαρακτηριστικά πετρόχτιστα σπίτια του, που κανένα δεν είναι ισόγειο, όπως σε άλλα χωριά, πολλά δε απ’αυτά,κτίστικαν στα χρόνια του λεγόμενου “ορεινού εποικισμού”, και αντιπροσωπεύουν την κοσμική αρχιτεκτονική του Λειβαρτζίου.

Ακόμη, ο τεράστιος πλατανεώνας, που πιάνει όλη τη χαράδρα του χωριού! Οι αλλεπάλληλοι στη σειρά νερόμυλοι, που μέχρι τελευταία ήσαν έξι! Τα χαρακτηριστικά αλώνια-πλατίες σε κάθε μαχαλά, για ομαδικές εκδηλώσεις, καθένα μ’ένα µεγαλοπρεπρή πλάτανο στα κέντρο του! Οι γραφικοί τόποι περιπάτου, δίπλα από το ποτάμι, με το ασταμάτητο μουρμούρισμά του!

Αυτά και πολλά άλλα, δίνουν στο Λειβάρτζι, ξεχωριστό χρώμα. Αν δε προσθέσουμε και την ονομαστική φιλοξενία των κατοίκων του, αλλά και τις σημερινές ευκολίες της ζωής, τότε σίγουρα, είναι ένας προκλητικός πόλος έλξης για επισκέπτες και παραθεριστές, αλλά και για μόνιμους ή – έτσω– ημιμόνιμους κατοίκους.

Επιμέλεια: Χάιδω Μπάρκουλα

 

ΠΗΓΕΣ

1. u ∆ουδούμης Περικλής, Ιστορία της Κωμοπόλεως Λειβαρτζίου των Καλαβρύτων, Αθήνα
   1. u Λέλος θ. Αθανάσιος, Ιστορία Αρχαίας Ψηφίδας και Λειβαρτζΐου,

Αθήνα να 1953.

1. u Παπαμικρός Χαράλαμπος, “Λειβάρτζι την εποχή της ακμής του και η πολιτιστική του παράδοση” σε εφ. “ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ”, αρθ.