Δυο λόγια για το ξωκλήσι και τον Άγιο Νικόλαο
(Αφήγηση της Χοζοβίτισσας γιαγιάς μου, Αθανασίας
Τριανταφυλλοπούλου-Παπακωνσταντοπούλου, 1887-
1971).
Πολύ κοντά από εκεί που είναι σήμερα το ξωκλήσι του
«Αϊ-Νικόλα» (του Αγίου Νικολάου του νέου, του εξ
Ανατολής), στην «Απάνου Χόζοβα», υπήρχε παλαιότερα
πολύ μεγάλο μοναστήρι του Αγίου (ανατολικά-νοτιανατολικά).
Ήταν τόσο πλούσιοι που οι καλόγεροι
άδειαζαν τα λεφτά από το ένα τσουβάλι στο άλλο με το
φτυάρι!
Κάποτε ένα καλογεροπαίδι ζήτησε να του βγάλει ένα
μικρό μερίδιο κι εκείνοι του φερθήκανε άσχημα. Όχι
μόνο δεν του δώσανε, αλλά το μαλώσανε, μπορεί και να
το βαρέσανε. Εκείνο στενοχωρήθηκε πολύ και έφυγε
κλαίγοντας, λέγοντάς τους πως πάει στο Λειβάρτζι, που
ήταν η τοπική τουρκική αρχή να τους μαρτυρήσει και να
πει ότι το μοναστήρι έχει πολλά λεφτά και χρυσάφι.


Τότε  ένας καλόγερος το κυνήγησε με το γκρα και πριν
σκαπετήκει5 στο διάσελο, να πέσει στα Λειβαρτζινά
μπουνά το πρόκαμε, του έριξε και το σκότωσε. Από τότε
εκείνο το διάσελο το λένε «Φονισκοδιάσελο»6.
Ενώ ήτανε ξαστεριά και καλοκαιρία, αμέσως μετά το
κακό που έκαμε ο καλόγερος συννέφιασε και σκοτείνιασ’
ο τόπος. Ένα κατάμαυρο σύννεφο ήρθε κι έκατσε πάνω
από το μοναστήρι. Από τα μπουμπουνιχτιά έτρεμε η γης
και έπιασε μια καταιγίδα, που σταματώ δεν είχε.
Κανείς δεν ξέρει πόσες μέρες κράτησε εκείνο το κακό.
Από την πολλή και μεγάλη βροχή, το μοναστήρι
μπούλιαξε ολόκληρο, όπως ήτανε, και κανένας από τους
καλογέρους δεν πρόκαμε να σωθεί. Μόλις έγινε η
καταστροφή7, πάλι αμέσως ξαστέρωσε και ο ήλιος
έκαιγε, όπως και πρώτα. Το χωριό, που ήτανε
παρακάτου, δεν πρέπει να έπαθε τίποτα. Λέγανε μάλιστα
ο κόσμος τότε, πως σαράντα μέρες μέσα στα βουλιάματα
ακουγότανε να λαλεί ένας κόκορας!!!
Το μοναστήρι είχε μεγάλο όνομα για τα θαύματα που
έκανε Άγιος και ερχόσαντε όλο το χρόνο κι από πολύ
μακριά, για να προσκυνήσουνε στη χάρη του.
Περπατάγανε για πολλά ημερόνυχτα. Αλλά και στη «νέα
εκκλησία» που χτίστηκε μετά ερχόσαντε πολλοί για
προσκύνημα. Το τι γινότανε όμως κάθε 9 Μάη, δε
λέγεται! Μάζευε τόσο κόσμος, μπορεί και πολλές
χιλιάδες, «που δεν είχαν πού να δέσουν τα ζα τους».
Αργότερα, (ίσως μετά το 1900) το χωριό «κατέβηκε»
χαμπηλότερα, κοντά στην ποταμία και το ονομάσανε
Ζοριά (τα). Ψηλά, που ήταν παλιά, μείνανε μόνο τα
μαντριά και ανεβαίνουν με τα ζωντανά και
ξεκαλοκαιριάζουνε.
Αφήγηση εν ζωή μόνιμων κατοίκων του χωριού
διαφοροποιείται κάπως, από την αφήγηση της γιαγιάς
μου:
Μιλώντας στον γράφοντα ο κ. Δημοσθένης Μάντης
72χρονος σήμερα και ο πάνω-κάτω συνομηλικός του, ο
… Σ., είπαν πως το παιδί που σκότωσε ο διάκος (και όχι ο
καλόγερος), δεν ήταν καλογεροπαίδι, αλλά κάποιο
παιδάκι (από τον γειτονικό Αστρά, ίσως), που πέρναγε
να πάει στο σχολείο, στο Λειβάρτζι. Είδε τους
καλογέρους να «λυχνάνε» τα λεφτά με το φτυάρι και
τους είπε να του δώσουνε για να βρει λίγο ψωμάκι να
φάει. Εκείνοι όχι μόνο δεν του δώσανε, αλλά το βρίσανε
και του είπανε να φύγει. Τότε εκείνο πήγε πιο πέρα ​​και
τους φώναξε ότι μόλις πάει στο Λειβάρτζι θα τους
μαρτυρήσει.
Τέσσερις ακόμα λεπτομέρειες από τους σύγχρονους
αφηγητές: Η πρώτη είναι πως το παιδί το θάψανε εκεί
που το σκότωσε ο διάκος και βάλανε μια «όρθια» πέτρα
πάνω στον τάφο του, που μπορεί και να υπάρχει ακόμα.
Η δεύτερη, πως ο διάκος του «έριξε» και το σκότωσε από
τη θέση «Διακόπι». Η τρίτη, πως πριν το κακό η εικόνα
του Αγίου έφυγε και πήγε στον Άγιο Νικόλαο του Σπάτα.
Η τέταρτη, δια στόματος κ. Δημοσθένη Μάντη: Ο ίδιος
θυμάται την πύλη του μοναστηριού «να στέκει ακόμα»
στα παιδικά του χρόνια και έδειξε το σημείο (βλ.
φωτογραφία).
Ο Άγιος Νικόλαος ο νέος, ο εξ Ανατολής, προερχόμενος
από τα μέρη της Ανατολής, ασκήτεψε στην περιοχή της
Βουνένης της Θεσσαλίας, όπου και μαρτύρησε σε πολύ
νέα υλικία, πιθανότατα τον 7ο αιώνα. Σήμερα, κοντά στο
χωριό Βούνενα της Θεσσαλίας, μισή ώρα έξω από τη
Λάρισα, υπάρχει Ναός εντός του οποίου βρίσκεται και ο
τάφος του Αγίου, η δε αγία θαυματουργός Κάρα του,
καθώς και κάποιο τεμάχιο του Λειψάνου του, βρίσκονται
στην Ιερά Μονή του Αγίου Νικολάου στο νησί της
Άνδρου, κοντά στο χωριό Ώρες.
1 Ο τοπικός πολιτιστικός Σύλλογος, με την ονομασία
«Ερυκίνη Αφροδίτη» επαναδραστηριοποιήθηκε τον
τελευταίο καιρό, με εξαιρετικά ενθαρρυντικά «δείγματα
γραφής»!
2 Έπαινοι, παινέματα.
3 Κουλούρα: Είδος γλυκού αρτοσκευάσματος, που
παρασκευάζεται, κυρίως, όταν γιορτάζουν ξωκλήσια ή
μοναστήρια. Συνήθως είναι έπαθλο «αγωνιστών» (βλ.
φωτογραφία) ή «μπαίνει» σε λαχειοφόρο για την
οικονομική ενίσχυση της εκκλησίας.
4 Ξαναφαίνω: Ερχόμενος, γίνομαι ορατός από σημείο
πίσω από το οποίο δεν φαίνονται πριν (π.χ. από το
καταράχι ή από τον ορίζοντα).
5 Σκαπετάω ή σκαπετάου (το ουσιαστικό: «σκαπέτημα»):
«Χάνομαι» φεύγοντας (π.χ. στον ορίζοντα). Το αντίθετο:
ξαναφαίνω.
6 «Φονισκοδιάσελο» (και όχι «Φονικοδιάσελο») η
ονομασία του.

7 Το γεγονός πρέπει να συνέβη τον 16ου αιώνα.

Κείμενο του Νίκου Παπακωνσταντόπουλου