Η αρχαία πόλη Θέλπουσα βρισκόταν στην αριστερή όχθη του κάτω
ρου του Λάδωνα, στα βορειοδυτικά του σχεδόν εγκαταλειµµένου
σήµερα χωριού Βάναινα, αρκετά δυτικότερα της σηµερινής κωµόπολης
Τρόπαια και του χωριού Βυζίκι. Στις επιγραφές αναφέρεται ως
Τρόπαια και του χωριού Βυζίκι. Στις επιγραφές αναφέρεται ως
Θέλφουσα και Τέλφουσα. Λένε πως πήρε το όνοµά της από τη νύµφη
Θέλπουσα, κόρη του Λάδωνα.
Η περιοχή της αρχαίας Θέλπουσας ήταν σχετικά εκτεταµένη.
Βόρειο όριο της ήταν το τµήµα του Λάδωνα στην Κλειτορία, βορειοδυτικό
η Ψωφίδα, δυτικό ο Ερύµανθος, νότιο ο ποταµός Τουθόα, ενώ
η Ψωφίδα, δυτικό ο Ερύµανθος, νότιο ο ποταµός Τουθόα, ενώ
το νοτιοανατολικό όριο της είναι άγνωστο. Η θέση της πόλης έχει
σήµερα εντοπιστεί µε βάση τη περιγραφή του Παυσανία και έχει επιβεβαιωθεί
και επιγραφικά. Υπάρχουν λείψανα του οχυρωµατικού περιβόλου της Θέλπουσας
ενώ παλαιότεροι περιηγητές περιέγραφα
και επιγραφικά. Υπάρχουν λείψανα του οχυρωµατικού περιβόλου της Θέλπουσας
ενώ παλαιότεροι περιηγητές περιέγραφα
σπονδύλους κιόνων και θεµέλια οικοδοµηµάτων κοντά στο Λάδωνα.
Επίσης διατηρούνται και λείψανα µιας δεξαµενής για νερό και ερείπια
πλινθόκτιστου οικοδοµήµατος ρωµαϊκών χρόνων. Την εποχή που την
επισκέφτηκε ο Παυσανίας (170 µ.Χ) ήταν σχεδόν έρηµη και µισοεγκαταλειµένη.
Παρ’ όλα αυτά άργησε να γνωρίσει την πλήρη ερήµωση.
Παρ’ όλα αυτά άργησε να γνωρίσει την πλήρη ερήµωση.
Στην περιοχή της βρέθηκε κοµµάτι του λεγόµενου “αγορανοµικού διατάγµατος”
του ∆ιοκλητιανού που σκόπευε να προφυλάξει τον πληθυσµό
του ∆ιοκλητιανού που σκόπευε να προφυλάξει τον πληθυσµό
από τις κερδοσκοπικές ανατιµήσεις των ειδών, µετά τη νοµισµατική µεταρρύθµιση
του 296 µ.Χ. η οποία είχε ελαττώσει το βάρος και
του 296 µ.Χ. η οποία είχε ελαττώσει το βάρος και
εποµένως την αξία του µετάλλου που χρησιµοποιούνταν για το νόµισµα.
Το διάταγµα αυτό εξεδόθη από τον ∆ιοκλητιανό το 301 µ.Χ.
Επο- µένως ο πληθυσµός της Θέλπουσας στην αρχή του 4ου αιώνα
π.Χ. ήταν ακόµα αξιόλογος.
Μέσα στα όρια της υπήρχαν αρκετά ιερά. Ένα από τα πιο γνωστά ήταν της ελευσίνιας ∆ήµητρας.
Ο Leake το αναγνώριζε στη δεξιά
Ο Leake το αναγνώριζε στη δεξιά
όχθη του Λάδωνα, κοντά στη γέφυρα του χωριού Σπάθαρι. Μέσα σε
αυτό το ιερό, σύµφωνα µε τον Παυσανία, υπήρχαν τα λίθινα αγάλµατα της ∆ήµητρας,
της Κόρης της και του ∆ιονύσου. Στη περιοχή του
της Κόρης της και του ∆ιονύσου. Στη περιοχή του
Ογκείου που παρουσιάζεται από τον Παυσανία ως τµήµα της Θέλπουσας
υπήρχε το ιερό της ερινύος ή λούσιας ∆ήµητρας. Ήταν τοπική θε-
υπήρχε το ιερό της ερινύος ή λούσιας ∆ήµητρας. Ήταν τοπική θε-
ά του κάτω κόσµου και ιππόµορφη. Οι Θελπούσιοι της έδωσαν δύο ονόµατα
γιατί σύµφωνα µε το µύθο όταν η ∆ήµητρα περιπλανώνταν αναζητώντας τη κόρη της,
την ακολούθησε ο Ποσειδώνας και µεταµορφωµένος συνευρέθηκε µαζί της.
Η ∆ήµητρα αγανάκτησε µε το
γιατί σύµφωνα µε το µύθο όταν η ∆ήµητρα περιπλανώνταν αναζητώντας τη κόρη της,
την ακολούθησε ο Ποσειδώνας και µεταµορφωµένος συνευρέθηκε µαζί της.
Η ∆ήµητρα αγανάκτησε µε το
συµβάν (ερινύς) ενώ αργότερα αφού της πέρασε η οργή, θέλησε να
λουστεί στον Λάδωνα (λουσία). Στην ίδια περιοχή υπήρχε ναός και
του ογκαιάτου Απόλλωνος και στην απέναντι δεξιά όχθη ιερό του
Ασκλη- πιού παιδός, µε το µνήµα της τροφού του Τρυγόνος. Ο
Παυσανείας – δε έναν ναό του Ασκληπιού, τον οποίο ο Curtious
τοποθέτησε στο πα- ρεκκλήσιο του Αγίου Ιωάννη και ένα ιερό των
δώδεκα θεών, το οποί- ο είχε σχεδόν καταρρεύσει επί των ηµερών
του.
Για την ιστορία της πόλης υπάρχουν ελάχιστες µαρτυρίες. Φαίνεται ότι
ήταν ανεξάρτητη και διαδραµάτισε παρόµοιο ρόλο µε κείνο
ήταν ανεξάρτητη και διαδραµάτισε παρόµοιο ρόλο µε κείνο
των υπόλοιπων αρκαδικών πόλεων. Στις αφηγήσεις των πολεµικών γεγονότων
αναφέρεται περιστασιακά, γιατί ο δρόµος από τη Ψωφίδα
αναφέρεται περιστασιακά, γιατί ο δρόµος από τη Ψωφίδα
στην Ηραία, η δυτικότερη από το Βορρά προς το Νότο σύνδεση της
Αρκαδίας, περνούσε από τη περιοχή της. Ο ∆ιόδωρος αναφέρει µια νίκη
των Θελπουσίων κατά των Λακεδαιµονίων στα 352 π.Χ., η οποία
των Θελπουσίων κατά των Λακεδαιµονίων στα 352 π.Χ., η οποία
συσχετίζεται µε ένα ενεπίγραφο βάθρο, που διατηρείται σε πολύ καλή
κατάσταση, ενός τιµητικού µνηµείου των Θελπουσίων στηµένο κοντά
στη πόλη τους. Οι τιµώµενοι Θελπούσιοι νεκροί νίκησαν και σκότωσαν
πολλούς εχθρούς που είχαν πατήσει νύχτα τα τείχη της πόλης τους
πολλούς εχθρούς που είχαν πατήσει νύχτα τα τείχη της πόλης τους
και ανάγκασαν τους επιτιθέµενους να εγκαταλείψουν τη Θέλπουσα.
Στο τέλος του 3ου αι. και στο πρώτο µισό του 2ου αι. η Θέλπουσα ήταν
µέλος της αχαϊκής συµπολιτείας σύµφωνα µε τα νοµίσµατά της
µέλος της αχαϊκής συµπολιτείας σύµφωνα µε τα νοµίσµατά της
που είχαν την επιγραφή “αχαιών θελπουσίων”. Στην αχαϊκή συµµαχία
εισήλθε είτε ταυτόχρονα µε τη Μεγαλόπολη (235 π.Χ) είτε λίγα χρόνια νωρίτερα.
Την ίδια εποχή ο τίτλος του δελφικού προξένου είχε α πονεµηθεί
πολλές σε Θελπουσίους, ενώ την πόλη είχαν επισκεφθεί ξένες αντιπροσωπείες.
Ένας Θελπούσιος ήταν µαθητής του Αρκεσιλάου.
εισήλθε είτε ταυτόχρονα µε τη Μεγαλόπολη (235 π.Χ) είτε λίγα χρόνια νωρίτερα.
Την ίδια εποχή ο τίτλος του δελφικού προξένου είχε α πονεµηθεί
πολλές σε Θελπουσίους, ενώ την πόλη είχαν επισκεφθεί ξένες αντιπροσωπείες.
Ένας Θελπούσιος ήταν µαθητής του Αρκεσιλάου.
Τα πρώτα νοµίσµατα χρονολογούνται τον 3ο αι.π.Χ. και τα τελευταία
τον 3ο αι.µ.Χ. Τον 4ο αι. η πόλη έκοψε νοµίσµατα µε παραστάσεις της
∆ήµητρας και του γιου της από τον Ποσειδώνα, του αλόγου Αρείονα.
Τέλος, η Θέλπουσα συγκαταλέγεται στις λίγες αρκαδικές πόλεις, που
αναφέρει ο “Συνέκδηµος” του Ιεροκλέους. Αναφορά στην ονοµασία
της απαντά και τον 7ο αι.µ.Χ.
Απόσπασμα από το βιβλίο “Τα χωριά νοτίως του Ερυμάνθου” του Βασίλη Τακτικού