Γράφει ο Αθανάσιος Κόκκοτος

Διαχειριστής Περιβάλλοντος – Περιβαλλοντολόγος

ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

Οι οικονομικές μεταβολές στην περιφέρεια κατά τη μεταπολεμική περίοδο οδήγησαν μεγάλο μέρος του πληθυσμού των αγροτικών περιοχών προς τα δύο μεγάλα αστικά κέντρα Αθήνας και Θεσσαλονίκης. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από τη μείωση του πρωτογενούς τομέα, αύξηση του δευτερογενούς και στη συνέχεια του τριτογενούς τομέα, τη μαζική μετακίνηση πληθυσμού από τις αγροτικές προς τις αστικές περιοχές και τη θεαματική αύξηση της αστικοποίησης.

Η οικονομική αυτή πόλωση ευνόησε, κυρίως, τα δύο μεγάλα αστικά κέντρα, την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, που αύξησαν τον πληθυσμό τους σε σχέση με την περιφέρεια. Συγκεκριμένα, την περίοδο 1961-2001, ο πληθυσμός τους αυξήθηκε κατά 82% και 93% αντίστοιχα. Η Αθήνα συγκέντρωνε το 35% του πληθυσμού της χώρας σύμφωνα με την απογραφή του 2001, ενώ υπολογίζεται ότι ο πραγματικός αριθμός μπορεί να ξεπερνά το 40% του συνολικού πληθυσμού και το 42% του αστικού πληθυσμού. Πρόκειται για φαινόμενο που δεν παρατηρείται σε άλλη χώρα στην Ευρώπη.^[3]

ΑΣΤΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ

Η υπερβολική συγκέντρωση του Ελληνικού πληθυσμού σε αυτά τα δύο μεγάλα αστικά κέντρα (Αθήνα – Θεσσαλονίκη) και ο βιαστικός και πρόχειρος σχεδιασμός τους είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία δύο σύγχρονων μεγαλουπόλεων όπου η ποιότητα ζωής αντί να βελτιωθεί υποβαθμίστηκε και φτάσαμε σήμερα να μιλάμε για προβλήματα και να ψάχνουμε λύσεις για την καλυτέρευση της ποιότητας της ζωής μας. Ένα από αυτά τα προβλήματα που χρήζει άμεσης λύσης είναι η περιβαλλοντική υποβάθμιση των αστικών κέντρων και συγκεκριμένα η ρύπανση του αστικού περιβάλλοντος από επικίνδυνους ρύπους. Οι ρύποι αποτελούν την κυριότερη αιτία υποβάθμισης της ζωής μας στην πόλη και αυτό γιατί κυρίως υπονομεύουν την ανθρώπινη υγεία και έχουν ευρύτερες κοινωνικές επιπτώσεις.

 ΕΙΔΗ ΑΣΤΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ

Τα είδη των αστικών ρύπων είναι τα εξής:

α) Στερεά απορρίμματα

β) Υγρά απορρίμματα

γ) Αέρια απορρίμματα

δ) Ηχορύπανση

ε) Αισθητική ρύπανση

στ) Φωτορύπανση

ζ) Ρύπανση εσωτερικών χώρων 

 Α. ΣΤΕΡΕΑ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΑ

Τι είναι στερεά απορρίμματα

Ορίζονται ως στερεά απορρίμματα ή στερεά απόβλητα οποιοδήποτε υλικό είναι ανεπιθύμητο και από το οποίο ο κάτοχός του θέλει ή υποχρεούται να απαλλαγεί και δεν είναι σε αέρια ή υγρή φάση. Η ταξινόμησή τους μπορεί να γίνει είτε ως προς την πηγή προέλευσής τους είτε ως προς τη φύση τους (τα υλικά που περιέχουν).

Κατηγορίες στερεών απορριμμάτων

Με βάση την πηγή προέλευσής τους διακρίνονται σε:

• Οικιακά. Προέρχονται από την οικιακή δραστηριότητα. Είναι τρόφιμα και υπολείμματά τους, υλικά συσκευασίας και μικροαντικείμενα, τα οποία για οποιαδήποτε λόγο θεωρούνται ότι έχουν κλείσει το χρόνο ζωής τους. Στα οικιακά στερεά απόβλητα συγκαταλέγονται και όσα στερεά απόβλητα βιοτεχνικών δραστηριοτήτων συλλέγονται με τα κατά τόπους κεντρικά συστήματα συλλογής και διακομιδής απορριμμάτων.

  
  

  Η συλλογή τους γίνεται είτε με ατομική πρωτοβουλία, σε απομακρυσμένες περιοχές ή σε μικρούς οικισμούς είτε με κεντρικό σύστημα (απορριμματοφόρα). Η διάθεσή τους γίνεται (κατά αύξουσα σειρά περιβαλλοντικής επιβάρυνσης):
  

  • σε ειδικά σχεδιασμένο χώρο υγειονομικής ταφής (Χ.Υ.Τ.Α.) 
  • σε χώρο απόθεσης και ταφής 
  • σε χώρο απόθεσης 
  • σε τυχαία σημεία

• Βιομηχανικά. Στερεά απόβλητα (επικίνδυνα ή όχι) παράγονται, σε περιορισμένα ποσά, σχεδόν σε όλες τις βιομηχανικές δραστηριότητες. Υπάρχουν λίγα στοιχεία σχετικά με την παραγωγή τέτοιων αποβλήτων. Είναι συνήθως:
  

  • Παραπροϊόντα της παραγωγικής διαδικασίας 
  • Ακαθαρσίες της πρώτης ύλης (εμφανέστερη περίπτωση αυτή των μεταλλευτικών δραστηριοτήτων) 
  • Λάσπες που παράγονται σε κάποιο σημείο της διεργασίας (για παράδειγμα η λάσπη κατά την πρωτοβάθμια καθίζηση ή την κροκίδωση λυμάτων) 

   

Σημαντική πηγή δημιουργίας τους είναι οι διαρροές και τα ατυχήματα (μικρής κλίμακας), όπου τα επικίνδυνα υγρά απόβλητα αντιμετωπίζονται είτε με προσθήκη κάποιου προσροφητικού (συνήθως πριονίδι) είτε διατίθενται στο έδαφος. Σε αυτή την περίπτωση το πριονίδι και το έδαφος πρέπει να αντιμετωπίζονται πλέον ως επικίνδυνα στερεά απόβλητα.

Με βάση ως προς τη φύση τους, τα στερεά απορρίμματα χωρίζονται σε:

• Συμβατικά. Τα συμβατικά στερεά απόβλητα διακρίνονται σε:
  
  • Υπόλοιπα τροφίμων: Προέρχονται από όλα τα στάδια προετοιμασίας τροφής. Είναι ζωικά και φυτικά υπόλοιπα. 
  • Στερεά υπόλοιπα εκτός τροφίμων ή άλλων υλικών που μπορούν να υποστούν σήψη: Είναι χαρτιά, πλαστικά, υφάσματα, ελαστικά, ξύλα, δέρματα, γυαλί, κεραμικά, μεταλλικά κουτιά, μέταλλα κ.τ.λ. 
  • Στάχτες και κατάλοιπα καύσης: Αποτελούνται από σκόνες, στάχτες, κάρβουνα και μικρά κομμάτια μερικώς καμένων υλικών. Τα κατάλοιπα των μονάδων παραγωγής ενέργειας δεν ταξινομούνται εδώ. 
  • Υλικά οικοδομών: Περιλαμβάνουν σκόνη, πέτρες, τούβλα, τσιμέντο, γύψο, ξυλεία, στέγες, υδραυλικό και ηλεκτρολογικό εξοπλισμό. 
  • Διάφορα απόβλητα: Εγκαταλελειμμένα αυτοκίνητα, σκουπίδια από δρόμους, από χαντάκια κ.τ.λ. 
  • Στερεά απόβλητα από εγκαταστάσεις επεξεργασίας αποβλήτων: Εδώ ταξινομούνται όλα τα στερεά και ημιστερεά (λάσπες) από τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας νερού, αστικών και βιομηχανικών αποβλήτων.

• Τοξικά. Τα τοξικά στερεά απόβλητα διακρίνονται σε:
  

  • Ραδιενεργά
  • Χημικά (τοξικά, ευκόλως αντιδρώντα, διαβρωτικά) 
  • Βιολογικά 
  • Εύφλεκτα
  •  Εκρηκτικά

Τοξικά απόβλητα παράγονται καθημερινά σε μεγάλες ποσότητες ως αποτέλεσμα βιομηχανικής δραστηριότητας αλλά και σε μικρές ποσότητες σε επίπεδο νοικοκυριού, από τη διάθεση άδειων (ή μισοάδειων) συσκευασιών προϊόντων καθαρισμού (απολυμαντικά, καθαριστικά μπάνιου, κουζίνας, τζαμιών, δαπέδων, χλώριο και αμμωνία, διαλυτικά καθαρισμού, καθαριστικά λεκέδων, καθαριστικά αποχέτευσης), προϊόντων οικιακών επισκευών (γαλακτώματα και βαφές, αραιωτικά, διαλυτικά χρωμάτων, λακ και βερνίκια, συντηρητικά ξύλου, οξέα για απομάκρυνση σκουριάς, πίσσα και λοιπά στεγανωτικά οροφής), υλικών κηπουρικής (ζιζανιοκτόνα, εντομοκτόνα, παρασιτοκτόνα), προϊόντων αυτοκινήτου (βενζίνη, χρησιμοποιημένα λάδια, αντιψυκτικό, οξέα μπαταρίας, διαλύτες, υγρά φρένων, αντισκουριακά) καθώς και προϊόντων γενικής φύσης (μπαταρίες, μπογιές, μελάνες και χρώματα, κόλλες).^[1]

Πολιτικές ορθής διαχείρισης

• Καλύτερη χάραξη των δρομολογίων των απορριμματοφόρων για τη σωστή συλλογή των στερεών απορριμμάτων με το μικρότερο κόστος και τη μέγιστη απόδοση συλλογής.
• Ενημέρωση του κοινού από το δήμο για τη λειτουργία των προγραμμάτων ανακύκλωσης και τη σωστή συμμετοχή του σε αυτά. Καθώς και την ενθάρρυνσή του κοινού σε δικές του ανακυκλωτικές δράσεις, όπως η δημιουργία κομπόστ στο σπίτι του.
• Προσπάθεια σχεδιασμού χωριστών κάδων για το κάθε υλικό (χαρτί, πλαστικό, γυαλί, αλουμίνιο). Το σημερινό σύστημα που ακολουθείται (μπλε κάδος) κρατάει τα προγράμματα ανακύκλωσης σε χαμηλά επίπεδα απόδοσης. Ο διαχωρισμός των υλικών στην πηγή αυξάνει την απόδοση της ανακύκλωσης. Βέβαια, δεν είναι δυνατό να μπουν πολλοί κάδοι σε μια περιοχή αν παρουσιάζει έλλειψη χώρου, γι’ αυτό προτείνεται η ύπαρξη του μπλε κάδου σε αυτούς τους χώρους και οι χωριστοί κάδοι σε πιο ευρύτερες περιοχές.
• Το σωστό σχεδιασμό των κάδων ανακύκλωσης. Οι σημερινοί μπλε κάδοι παραμένουν με ανοιχτό καπάκι όλη μέρα και τις μέρες των βροχών πλημμυρίζουν με νερό καθιστώντας την χαρτομάζα άχρηστη προς ανακύκλωση.
• Την πώληση των ανακυκλωμένων στερεών απορριμμάτων στην αγορά ως πρώτης ύλης για την παραπέρα ενίσχυση και βιωσιμότητα των προγραμμάτων ανακύκλωσης. Αυτό σημαίνει την απαίτηση για βελτιστοποίηση των διαδικασιών των μονάδων ανακύκλωσης για την παραγωγή υψηλών προδιαγραφών πρώτης ύλης.
• Τη δημιουργία ειδικών δρομολογίων συλλογής των επικίνδυνων νοσοκομειακών απορριμμάτων.
• Τη δημιουργία νέων Χώρων Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (Χ.Υ.Τ.Α.) αφού για την περίπτωση της Αθήνας ο Χ.Υ.Τ.Α. των άνω Λιοσίων έχει ήδη κορεσθεί. Το κλείσιμο και την κατάργηση κάθε παράνομης χωματερής καθώς και η σωστή ενημέρωση του κοινού των περιοχών που πρόκειται να δημιουργηθεί ο Χ.Υ.Τ.Α. για την αποδοχή του (περίπτωση Κερατέας).
• Δημιουργία μονάδων αποτέφρωσης στερεών απορριμμάτων που θα δέχονται τα επικίνδυνα βιολογικά απορρίμματα των νοσοκομειακών μονάδων.
• Δημιουργία ξεχωριστών χώρων απόθεσης και συλλογής τοξικών στερεών αποβλήτων καθώς και ειδικές μονάδες επεξεργασίας για τη διάθεσή τους.

Β. ΥΓΡΑ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΑ

Τι είναι υγρά απορρίμματα

Υγρά απορρίμματα ή υγρά απόβλητα ή λύματα καλούνται όλα εκείνα τα υγρά που προέρχονται από τις χρήσεις μιας κοινότητας. Το 99% της μάζας τους αποτελείται από υγρά, ενώ το υπόλοιπο 1% αποτελείται από επιπλέοντα στερεά (εναιώρημα), χαρακτηρίζονται από τον όγκο, τη ροή, τις φυσικοχημικές τους ιδιότητες, τη χημική τους σύσταση και το είδος των μικροοργανισμών που εμπεριέχουν.

Κατηγορίες υγρών απορριμμάτων

Ανάλογα με την προέλευσή τους κατηγοριοποιούνται σε οικιακά, νοσοκομειακά, εμπορικά, βιομηχανικά και επιφανειακής απορροής.

• Οικιακά. Εδώ υπάγονται τα υγρά απόβλητα που προέρχονται από το ανθρώπινο σώμα, τις οικιακές πλύσεις και της προετοιμασίας του φαγητού. Εδώ συμπεριλαμβάνονται και όσα προέρχονται από ιδρύματα (Πανεπιστήμια, φυλακές κ.τ.λ.).

• Νοσοκομειακά. Εδώ υπάγονται τα υγρά απόβλητα που προέρχονται από το ανθρώπινο σώμα, τις νοσοκομειακές πλύσεις και της απόρριψης χημικών (κυρίως υγρών φαρμάκων).

• Εμπορικά.  Προέρχονται από χρήσεις του νερού σε εστιατόρια, ξενοδοχεία, καταστήματα κ.τ.λ.

• Βιομηχανικά.  Είναι τα απόβλητα που προέρχονται από την χρήση του νερού σε βιομηχανικές μονάδες για την παραγωγή και συσκευασία αγαθών.

• Επιφανειακής απορροής.  Είναι τα υγρά εκείνα τα οποία προέρχονται συνήθως από καταιγίδες και τα οποία δεν απορροφώνται από το έδαφος με αποτέλεσμα να ρέουν ελεύθερα εκπλένοντας το έδαφος και συμπαρασύροντας μαζί τους ρύπους που έχουν επικαθήσει στην επιφάνεια του εδάφους.

Τα αστικά λύματα κατηγοριοποιούνται επίσης με βάση τα φυσικά, χημικά και βιολογικά χαρακτηριστικά τους:

• Φυσικά χαρακτηριστικά. Εδώ τα κριτήρια κατηγοριοποίησης τους είναι οι φυσικές τους ιδιότητες, όπως το χρώμα τους, η οσμή τους, το ποσοστό σε στερεά που περιέχουν και η θερμοκρασία τους.

• Χημικά χαρακτηριστικά. Εδώ τα κριτήρια κατηγοριοποίησης τους είναι τα χημικά συστατικά τους, όπως:
  
  • Οργανικά συστατικά (υδρογονάνθρακες, λίπη και έλαια, φυτοφάρμακα, φαινόλες, πρωτεΐνες, επιφανειοδραστικές ενώσεις και πτητικά οργανικά συστατικά).
  • Ανόργανα συστατικά (αλκαλικότητα, χλωρίδια, βαρέα μέταλλα, άζωτο, pH, φώσφορο και θείο).
  • Το είδος των αερίων που περιέχουν και εκπέμπουν (υδρόθειο, μεθάνιο και οξυγόνο).

• Βιολογικά χαρακτηριστικά. Εδώ τα κριτήρια επιλογής τους είναι ανάλογα με το είδος των μικροοργανισμών που περιέχουν (παθογόνοι ή μη).

Ρύποι λυμάτων με ιδιαίτερο ενδιαφέρον

Οι ρύποι, όμως, εκείνοι οι οποίοι παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον κατά την επεξεργασία των λυμάτων από τις Μονάδες Επεξεργασίας Λυμάτων (Μ.Ε.Λ.) είναι οι εξής:

• Αιωρούμενα στερεά. Τα αιωρούμενα στερεά οδηγούν στην ανάπτυξη αποθεμάτων λάσπης και αναερόβιων συνθηκών, όταν ανεπεξέργαστα υγρά απόβλητα απορρίπτονται σε υδατικό περιβάλλον.

• Βιοαποδομήσιμα οργανικά. Αποτελούνται κυρίως από πρωτεΐνες, υδατάνθρακες και λιπαρά. Αν τα απόβλητα διατεθούν ανεπεξέργαστα στο περιβάλλον, η βιολογική τους σταθεροποίηση θα οδηγήσει στην εξάντληση του οξυγόνου και στην ανάπτυξη σηπτικών συνθηκών στα οικοσυστήματα.

• Παθογόνοι μικροοργανισμοί. Μεταδοτικές ασθένειες μπορεί να μεταδοθούν από παθογόνους μικροοργανισμούς στα υγρά απόβλητα.

• Θρεπτικά. Το άζωτο και ο φώσφορος, μαζί με τον άνθρακα, είναι ουσιαστικά θρεπτικά για ανάπτυξη. Όταν απορρίπτονται σε υδατικό περιβάλλον, τα θρεπτικά αυτά οδηγούν στην ανάπτυξη ανεπιθύμητης υδατικής ζωής (ευτροφισμός). Όταν απορρίπτονται σε υπερβολικές ποσότητες στο έδαφος, ρυπαίνουν το υπόγειο νερό.

• Επιλεκτικοί ρύποι (υψηλής προτεραιότητας). Οργανικές και ανόργανες ενώσεις με βάση τις πληροφορίες που υπάρχουν για την καρκινογένεση, τη μεταλλακτική ικανότητα και την τερατογένεση που προκαλούν ή την υψηλή τους τοξικότητα. Πολλές από αυτές τις ενώσεις απαντώνται στα υγρά απόβλητα.

• Μη αποδομήσιμα οργανικά. Αυτά τα οργανικά ανθίσταται στις συμβατικές μεθόδους επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων. Τυπικά παραδείγματα είναι οι επιφανειοδραστικές ενώσεις και οι φαινόλες.

• Βαρέα Μέταλλα. Τα βαρέα μέταλλα προέρχονται στα υγρά απόβλητα κυρίως από εμπορικές και βιομηχανικές δραστηριότητες και πρέπει να απομακρυνθούν από το απόβλητο όταν αυτό πρόκειται να επαναχρησιμοποιηθεί.

• Διαλυτοποιημένα ανόργανα. Ανόργανα συστατικά όπως ασβέστιο, νάτριο και θειικά προστίθενται στο αρχικό οικιακό νερό τροφοδοσίας σαν αποτέλεσμα της χρήσης του νερού και πρέπει να απομακρυνθούν πριν την επαναχρησιμοποίηση του νερού.^[2]

  Πολιτικές ορθής διαχείρισης

• Δημιουργία χωριστού δικτύου μεταφοράς των βιομηχανικών και βιοτεχνικών λυμάτων για επεξεργασία σε ξεχωριστές Μ.Ε.Λ. τριτοβάθμιας επεξεργασίας από αυτές των αστικών λυμάτων. Συγκεκριμένα προτείνεται η απομάκρυνση όλων των βιοτεχνιών και βιομηχανιών που ακόμη λειτουργούν εντος της πόλεως, σε ξεχωριστές περιοχές ΒΙ.ΠΕ. (βιομηχανικές περιοχές) εκτός πόλεως, και σύνδεση αυτών των περιοχών μέσω υπόγειου αποχετευτικού δικτύου με Μ.Ε.Λ. τριτοβάθμιας επεξεργασίας βιομηχανικών λυμάτων. Όσον αφορά τις επιχειρήσεις που δε μπορούν να απομακρυνθούν από την πόλη (συνεργεία αυτοκινήτων κ.τ.λ.) προτείνεται η σύνδεσή τους με ξεχωριστό δίκτυο, όσο αυτό είναι εφικτό, ή ειδικά οχήματα του δήμου που να συλλέγουν τα υγρά τοξικά τους απόβλητα και να τα διαθέτουν προς επεξεργασία σε ειδικούς χώρους.
• Συντήρηση και ανακαίνιση του υπάρχοντος παλαιού αποχετευτικού δικτύου της πόλης το οποίο επιτρέπει διαρροές λυμάτων από τις σωληνώσεις του με αποτέλεσμα την απορροή αυτών των λυμάτων στο υπέδαφος και τη ρύπανση του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα.
• Σωστή συντήρηση (καθαρισμός φραγμένων αποχετεύσεων από φύλλα, χώματα κ.τ.λ.) των αποχετεύσεων συλλογής όμβριων υδάτων (βρόχινο νερό) και οδήγησή τους μέσω του αποχετευτικού δικτύου στις Μ.Ε.Λ. προς επεξεργασία τους εφόσον λόγω της έκπλυσης των οδών μεταφέρουν σημαντικό ρυπαντικό φορτίο.
• Σύνδεση όλων των δήμων της Αθήνας με το αστικό αποχετευτικό δίκτυο (περίπτωση δήμου Γέρακα που η μεταφορά των λυμάτων γίνεται ακόμη με τα βυτιοφόρα).
• Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού για την ορθή χρήση του νερού και περιορισμό της αλόγιστης σπατάλης που έχει ως συνέπεια όχι μόνο τη μείωση των αποθεμάτων του νερού αλλά και την υπερφόρτωση των αποχετευτικών δικτύων στην είσοδο των Μ.Ε.Λ.
• Επαναχρησιμοποίηση του επεξεργασμένου λύματος (όχι για πόση) στις οικίες, για πότισμα πάρκων στους δήμους, καθαρισμό πόλης, κοινόχρηστους χώρους πολυκατοικιών κ.τ.λ. για τη μείωση του όγκου κατανάλωσης του νερού.
• Σύνδεση όλων των αποχετευτικών δικτύων με Μονάδες Επεξεργασίας Λυμάτων (Μ.Ε.Λ.).

 Γ. ΑΕΡΙΑ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΑ

Τι είναι αέρια απορρίμματα 

Αέρια απορρίμματα ή αέρια λύματα ή αέριοι ρύποι είναι οι ρύποι εκείνοι που βρίσκονται σε αέρια φάση και ο χώρος απόρριψής τους είναι η ατμόσφαιρα.

Κατηγορίες αέριων απορριμμάτων

Κατηγοριοποιούνται σε δύο μεγάλες κατηγορίες ανάλογα με την πηγή εκπομπής τους:

• Φυσικές διεργασίες (βιολογικές δραστηριότητες, ηφαίστεια, πυρκαγιές, κ.ά.) 

• Ανθρωπογενείς δραστηριότητες (βιομηχανία, παραγωγή ενέργειας, θέρμανση, αυτοκίνητα, κ.ά.)

Πίνακας 1. Διεργασίες που προκαλούν την ανθρωπογενή ρύπανση στην ατμόσφαιρα.^[4]

Σε παγκόσμια κλίμακα, οι εκπομπές ορισμένων αερίων από την ίδια την φύση είναι μεγαλύτερες από τις αντίστοιχες που προέρχονται από ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Επειδή, όμως, οι ανθρωπογενείς εκπομπές ρύπων συγκεντρώνονται στις αστικές και βιομηχανικές περιοχές, οι συγκεντρώσεις των ρύπων στις περιοχές αυτές είναι πολλές φορές μεγαλύτερες από τα επιτρεπτά όρια.

Ένα άλλο κριτήριο κατηγοριοποίησης τους είναι ο τρόπος με τον οποίο εκπέμπονται στην ατμόσφαιρα από τις πηγές εκπομπής τους. Έτσι, διακρίνονται σε:

• Πρωτογενείς. Είναι οι αέριοι ρύποι που εκπέμπονται απευθείας στην ατμόσφαιρα από τις πηγές. 

• Δευτερογενείς. Είναι οι αέριοι ρύποι που σχηματίζονται στην ατμόσφαιρα ως αποτέλεσμα χημικού μετασχηματισμού πρωτογενών ρύπων ή σαν προϊόντα διάφορων χημικών αντιδράσεων των πρωτογενών αυτών ρύπων με τα συστατικά της ατμόσφαιρας (οξυγόνο κ.λπ.), την ηλιακή ακτινοβολία ή και ακόμα με άλλους ρύπους.

Μορφές αέριων ρύπων

Οι ρύποι βρίσκονται στην ατμόσφαιρα είτε στην αέρια κατάσταση (με την μορφή αερίων ή ατμών), είτε στη στερεή φυσική κατάσταση (με τη μορφή αιωρούμενων στερεών σωματιδίων ή σταγονιδίων). Αντίστοιχα, ονομάζονται αέριοι ή σωματιδιακοί ρύποι. Οι κυριότερες μορφές ατμοσφαιρικών ρύπων είναι οι εξής:

• Αέριοι ρύποι:
  
  1. Αέρια: Ουσίες οι οποίες σε φυσική κατάσταση διαχέονται και καταλαμβάνουν το χώρο μέσα στο οποίο περικλείονται. Σε συνήθεις συνθήκες δεν βρίσκονται σε υγρή ή στερεή κατάσταση. 
  2. Ατμοί: Αέριες μορφές ουσιών που σε συνήθεις συνθήκες βρίσκονται σε υγρή ή στερεή κατάσταση.

• Σωματιδιακοί ρύποι:
  

  1. Κόνεις (σκόνες): Στερεά σωματίδια μεγάλου σχετικού μεγέθους (μέχρι και 200μm) που σχηματίζονται ως αποτέλεσμα διάβρωσης ή κατακερματισμού στερεών υλικών (π.χ. σκόνη εδάφους. σωματίδια φυτών, κ.ά.).
  2. Καπνός: Λεπτότατα σωματίδια που σχηματίζονται κατά την ατελή καύση ουσιών που περιέχουν άνθρακα.
  3. Ιπτάμενη τέφρα: Λεπτόκοκκα σωματίδια τέφρας στερεών καυσίμων που παρασύρονται με τα καυσαέρια. 
  4. Κάπνα: Στερεά σωματίδια που σχηματίζονται δευτερογενώς στην ατμόσφαιρα από συμπύκνωση ουσιών που βρέθηκαν λόγω ειδικών συνθηκών στην αέρια φάση. 
  5. Ομίχλη: Ορατά σταγονίδια σε διασπορά στην ατμόσφαιρα. Ο όρος χρησιμοποιείται κυρίως στη μετεωρολογία, όπου η ουσία που βρίσκεται σε διασπορά είναι το νερό. 
  6. Αχλής: Σταγονίδια αιωρούμενα στην ατμόσφαιρα, που σχηματίζονται από μηχανικές δράσεις ή από συμπύκνωση αερίων.

Για τα σωματίδια και σταγονίδια που βρίσκονται σε διασπορά στην ατμόσφαιρα χρησιμοποιείται πολύ συχνά ο γενικός όρος αιωρούμενα σωματίδια, ενώ τα κολλοειδούς μεγέθους σωματίδια ονομάζονται και αεροζόλ.^[4]

Είδη αέριων ρύπων που εκπέμπονται από τις αστικές και βιομηχανικές πηγές

• Παραγωγή ενέργειας: Μονοξείδιο του άνθρακα (CO), Διοξείδιο του άνθρακα (CO₂), Διοξείδιο του θείου (SO₂), Οξείδια του αζώτου (NOx), Υδρογονάνθρακες (HC), Οργανικές Πτητικές Ενώσεις (VOCs), Σωματίδια (τέφρα, βαρέα μέταλλα).

• Μεταφορές: Μονοξείδιο του άνθρακα (CO), Διοξείδιο του άνθρακα (CO₂), Διοξείδιο του θείου (SO₂), Οξείδια του αζώτου (NOx), Υδρογονάνθρακες (HC), Οργανικές Πτητικές Ενώσεις (VOCs), Σωματίδια(τέφρα, βαρέα μέταλλα).

• Βιομηχανίες: Διοξείδιο του άνθρακα (CO₂), Οξείδια του αζώτου (NOx), Οργανικές Πτητικές Ενώσεις (VOCs), Διοξείδιο του θείου (SO₂), Σωματίδια (τέφρα, βαρέα μέταλλα), Χλωροφθοράνθρακες (CFC).  

• Διαδικασίες καύσεων: Μονοξείδιο του άνθρακα (CO), Διοξείδιο του άνθρακα (CO₂), Διοξείδιο του θείου (SO₂), Οξείδια του αζώτου (NOx), Υδρογονάνθρακες (HC), Οργανικές Πτητικές Ενώσεις (VOCs), Σωματίδια (τέφρα, βαρέα μέταλλα).

• Στερεά και υγρά απορρίμματα: Μονοξείδιο του άνθρακα (CO), Διοξείδιο του άνθρακα (CO₂),  Υδρόθειο (H₂S), Αμμωνία (NH₃₎, Μεθάνιο (CH₄ ), Σωματίδια.

• Κατασκευαστικά έργα: Μονοξείδιο του άνθρακα (CO), Διοξείδιο του άνθρακα (CO₂), Οξείδια του αζώτου (NOx), Υδρογονάνθρακες (HC), Οργανικές Πτητικές Ενώσεις (VOCs), Σωματίδια, Σκόνη. 

Πολιτικές ορθής διαχείρισης

• Επιβολή φόρου σε κατόχους παλαιών οχημάτων και σε ιδιοκτήτες οχημάτων υψηλού κυβισμού (αρχή ο ρυπαίνων πληρώνει) ώστε να εξωθούν στην απόσυρσή τους, καθώς και υλοποίηση προγραμμάτων απόσυρσης από το δήμο. Επιδότηση για την αγορά περιβαλλοντικά νέου οχήματος (υβριδικό, με καταλύτη) κυρίως στους οικονομικά ασθενέστερους.
• Δημιουργία περισσότερων πράσινων δακτυλίων εντός των οποίων θα κινούνται οχήματα χαμηλών ρύπων.
• Επέκταση της ενεργειακής πιστοποίησης όλων των κατοικιών όχι μόνο των προς ενοικίαση και πώληση αλλά και αυτών που είναι προς ιδιοκατοίκηση για την πλήρη εικόνα των σπιτιών που χρησιμοποιούν ακόμα λέβητες πετρελαίου, τζάκια ή ξυλόσομπες για την θέρμανσή τους.
• Αύξηση πεζοδρομήσεων και συστημάτων WOONERF (μικτοί πεζόδρομοι όπου περαστικοί και αυτοκίνητα κινούνται μαζί με αποτέλεσμα την περιορισμένη κίνηση των οχημάτων εντός αυτών, ενώ παράλληλα περιορίζει τα ατυχήματα εντός πόλεως λόγω της μικρής ταχύτητας με την οποία αναγκάζονται να κινούνται τα οχήματα). (Η Ολλανδία το χρησιμοποιεί ήδη με μεγάλη επιτυχία εδώ και 35 χρόνια).
• Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού για την ορθή χρήση και συντήρηση των λεβήτων τους, τζακιών τους και των σομπών τους. Σε Α’ φάση, προώθηση και επιδότηση σε όσους προτιμήσουν εναλλακτικούς τρόπους θέρμανσης (φυσικό αέριο, pellets κ.τ.λ.) ενώ επιβολή φόρου σύμφωνα με την αρχή ο ρυπαίνων πληρώνει για αυτούς που θα παραμείνουν με τους λέβητες, τα τζάκια ή τις σόμπες. Σε Β’ φάση, αν κάποιοι π.χ. λόγω μη ύπαρξης δικτύου φυσικού αερίου στην περιοχή τους δε μπορούν να εφαρμόσουν εναλλακτικούς τρόπους θέρμανσης, τότε μπορεί να γίνει προώθηση και ενημέρωση για την εφαρμογή αντιρρυπαντικών τεχνολογιών όπως π.χ. η τοποθέτηση κυκλώνων στις εξόδους των καμινάδων για τον περιορισμό των αιωρούμενων σωματιδίων.
• Εφαρμογή της αρχής ο ρυπαίνων πληρώνει σε βιομηχανίες και επιχειρήσεις. Αυτά τα χρήματα που θα εισπράττονται μπορούν να χρησιμοποιηθούν για περιβαλλοντικές επιδοτήσεις, όπως οι παραπάνω.
• Δημιουργία περισσότερων πάρκων και χώρων πρασίνου καθώς, επίσης, και αρκετές δεντροφυτεύσεις οι οποίες βοηθάνε στον καθαρισμό της ατμόσφαιρας.
• Βελτίωση, διαφήμιση και προώθηση των περιβαλλοντικά φιλικών αστικών συγκοινωνιών.
• Δημιουργία δικτύου ποδηλατοδρόμων και η προώθηση της χρήσης του ποδηλάτου με την αύξηση των εκδηλώσεων υπέρ της χρήσης του και την καθιέρωση περισσότερων ημερών χωρίς αυτοκίνητο.
• Ανάπτυξη δικτύου συλλογής και ανακύκλωσης στερεών απορριμμάτων που εμπεριέχουν επικίνδυνες πτητικές τοξικές χημικές ενώσεις, όπως τα ψυγεία και τα κλιματιστικά που περιέχουν φρεον που είναι επιβλαβές για το όζον.
• Συντήρηση αποχετευτικών δικτύων ώστε να μην εκπέμπουν πτητικές οργανικές ενώσεις (VOCs) κυρίως το καλοκαίρι που γίνονται αισθητές από τις οσμές τους υποβαθμίζοντας επιπλέον την περιοχή όπου λαμβάνει χώρα η εν λόγω διαρροή.
• Η Αθήνα έχει μεγάλο στόλο ταξί που ρυπαίνει πολύ την πόλη. Προτείνεται περιορισμός των αδειών και όχι άνοιγμα του συγκεκριμένου επαγγέλματος, ενώ επιδοτήσεις θα πρέπει να δοθούν σε πολλούς οδηγούς ταξί για να αλλάξουν το αυτοκίνητο σε υβριδικό. Εναλλακτικά, να ανοίξει το επάγγελμα αλλά να δίνεται η άδεια μόνο σε αυτούς που θα συμμετάσχουν με υβριδικό αυτοκίνητο.
• Απομάκρυνση όλων των συνεργείων αυτοκινήτων και πρατηρίων βενζίνης που με βάση παλιότερους νόμους είχαν δημιουργηθεί κάτω από σπίτια. Εγκατάσταση αυτόνομών τέτοιων μονάδων σε ανοιχτές και συγκεκριμένες περιοχές.
• Τέλος, προτείνεται η σύσταση από το κράτος του Σώματος των Επιθεωρητών Περιβάλλοντος (Σ.Ε.Π.) για τον έλεγχο του περιβάλλοντος μέσω της χορήγησης προστίμων και επιδοτήσεων.  

Βιβλιογραφία που χρησιμοποιήθηκε:

1. http:www.environ-develop.ntua.gruploadsk_2.pdf
2. Διαχείριση υγρών αποβλήτων, Δημήτριος Β. Βαγενάς, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, 2003
3. Περιφερειακή Ανάπτυξη, Σεραφείμ Πολύζος, εκδόσεις: Κριτική, 2011
4. Χημεία περιβάλλοντος, Κουγιουμτζή, Φυτιάνου, Σαμαρά-Κωνσταντίνου, University Studio Press, σελ. 48