Γράφει η Αναστασία Πρίφτη

Κοινωνική Ανθρωπολόγος

Χαρισματικές προσωπικότητες, όπως αυτή του μεγάλου Έλληνα ανθρωπολόγου Δρα Άρη Ν. Πουλιανού, διδάσκουν σε όλους μια βασική αλήθεια, ότι χωρίς επιμονή, σκληρή εργασία, θάρρος και αγωνιστικότητα τίποτα καλό δε γίνεται από μόνο του, τυχαία. Το καλό που προσέφερε ο Δρ. Άρης Ν. Πουλιανός, όχι μόνο στην ανθρωπολογία, αλλά σε όλη την ανθρωπότητα και ιδιαίτερα στη χώρα του, την Ελλάδα, δε μπορεί να περιγραφεί επαρκώς στο πλαίσιο αυτού του κειμένου.

Ωστόσο, η ευκαιρία της γνωριμίας -μέσα από το χώρο αυτό- με έναν τόσο σημαντικό άνθρωπο δε μπορεί να πάει χαμένη, ακόμη κι αν περιοριστεί το έργο του σε λίγες μόνο παραγράφους. Αφορμή για τη σύντομη αυτή παρουσίαση του Δρα Άρη Ν. Πουλιανού στάθηκε το αναρτημένο στο δικτυακό τόπο www.aee.gr βιογραφικό του, καθώς και το 575 σελίδων βιβλίο «Άρης Ν. Πουλιανός – Ανατροπές – Από τη ζωή και το έργο του» (2006), στο οποίο συγκεντρώνεται η βιογραφία του, γραμμένη από τη σύζυγό του, Δάφνη Πουλιανού

Η Ανθρωπολογική Εταιρεία Ελλάδος (Α.Ε.Ε.), η οποία παρουσιάστηκε στο προηγούμενο άρθρο, είναι μία μόνο από τις σημαντικές δράσεις και πρωτοβουλίες που ανέπτυξε ο Άρης Πουλιανός. Άνθρωπος με αγωνιστική δράση, εργατικός, ακούραστος, επίμονος, ανατρεπτικός, επαναστάτης. Όπως σημειώνει και η σύζυγός του στη σελ. 11 της βιογραφίας του «… τη μεγαλύτερη επανάσταση έκανε ο Άρης Ν. Πουλιανός στην επιστήμη της Ανθρωπολογίας. Ανήσυχο πνεύμα. Μελετάει σε βάθος και άλλους κλάδους, που τον βοήθησαν στη λύση των ανθρωπολογικών προβλημάτων. Άνθρωπος με πλατειά μόρφωση».

Ο Άρης Πουλιανός, όπως μπορεί κανείς να διαβάσει στο σύντομο βιογραφικό του, γεννήθηκε στον Εύδηλο Ικαρίας στις 23 Ιουλίου 1924. Πολέμησε το 1942-1943 ενάντια στους ξένους εισβολείς μέσα από τις τάξεις του Ε.Λ.Α.Σ. και το 1948-1949 του Δ.Σ.Ε. σπούδασε Βιολογία στις Η.Π.Α. (Queen’s College, Ν.Υ.) και Ανθρωπολογία στη Σοβιετική Ένωση, όπου και υπερασπίστηκε το 1961 τη διδακτορική του διατριβή (PhD) με θέμα: «Η Προέλευση των Ελλήνων». Το 1956 απέκτησε το γιο του Νίκο, ο οποίος έγινε και αυτός Δρ. Ανθρωπολογίας. Μέχρι σήμερα έχει εκδώσει 5 βιβλία ανθρωπολογικού περιεχομένου, 13 τόμους του επιστημονικού περιοδικού «Άνθρωπος» και έχει δημοσιεύσει πάνω από 150 εργασίες. Εντύπωση, πάντως, προκαλεί πως ένα τόσο πλούσιο επιστημονικά έργο δεν έχει προωθηθεί επαρκώς στην Ελλάδα και ειδικά στα Πανεπιστήμια. Είναι, τελικά, θλιβερή η αλήθεια που καταθέτει η Δάφνη Πουλιανού όταν γράφει ότι «Δεν προωθήθηκε το έργο του. Εσκεμμένα; Μερικοί αντίπαλοι καθηγητές Πανεπιστημίου, μη ανθρωπολόγοι, δίνουν μάχη εναντίον του Πουλιανού και τις νέες επιστημονικές θέσεις του».

Εντυπωσιακό είναι, επίσης, και το γεγονός ότι στην Ελλάδα, που γεννήθηκε η Ανθρωπολογία ως επιστήμη από τον Αριστοτέλη πριν από 24 αιώνες, δεν υπήρχε ούτε έδρα, ούτε ανθρωπολογικό μουσείο εν ενεργεία. Η επιθυμία, το όνειρό του Δρα Άρη Ν. Πουλιανού, όπως διαβάζουμε στη σελ. 327 της βιογραφίας του, ήταν να οργανώσει ανάλογα ιδρύματα στη χώρα μας. Η εμπειρία άλλωστε που είχε αποκομίσει γύρω από ανθρωπολογικά θέματα ήταν πολύτιμη για την προώθηση τέτοιου είδους δράσεων.

Έως το 1965 εργάστηκε στο τμήμα Ανθρωπολογίας της Σοβιετικής Ακαδημίας, διδάσκοντας παράλληλα ως καθηγητής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας. Κατά τα πρώτα αυτά έτη της 10ετίας του ’60 διατέλεσε, επίσης, διευθυντής αρχαιολογικών και κυρίως ανθρωπολογικών ερευνητικών αποστολών στη Ρωσία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Γιουγκοσλαβία, Γεωργία-Καύκασο, Καζακστάν, Τουρκμενιστάν και Ουζμπεκιστάν. Από το 1965 οπότε και επαναπατρίστηκε, συνεχίζει με νεότερες ανθρωπολογικές μελέτες τόσο στην Ελλάδα (Κρήτη, Αιγαίο, Ιόνιο, Πίνδο, Θράκη, Μακεδονία) όσο και στο εξωτερικό (Αϊνού Ιαπωνίας, Βάσκους Ισπανίας κ.ά.). Οι μελέτες αυτές ρίχνουν φως στην καταγωγή όχι μόνο των βαλκανικών λαών, αλλά τουλάχιστον και της υπόλοιπης Ευρασίας.

Ο Άρης Πουλιανός, ο οποίος μελέτησε σε βάθος ανθρωπολογικά τόσους διαφορετικούς ανθρώπους διατυπώνει την πλέον αντιρατσιστική άποψη, σε μία συνοπτική έκδοση της Α.Ε.Ε. το 2000, στην οποία λέει ότι: «Από όλες τις βιολογικές επιστήμες -μοριακή βιολογία έως παλαιοντολογία- είναι γνωστό ότι δεν υπάρχουν ανώτερα και κατώτερα όντα, αλλά ευνοϊκές ή δυσμενείς γι’ αυτά συνθήκες προσαρμογής στο περιβάλλον. Η εξέλιξή τους επηρεάζεται από τη φυσική επιλογή, στην προσπάθεια προσαρμογής τους σε νέες κλιματικές, γεωγραφικές και βιοκοινωνικές συνθήκες. Η ανωτερότητα και η κατωτερότητα είναι μία εφεύρεση με οικονομικά ελατήρια κυρίως ορισμένων Δυτικοευρωπαίων, για να δικαιολογήσουν τα εγκλήματα που έχουν διαπράξει στη διάρκεια της ιστορίας κατά άλλων φυλών, αλλά και άλλων Λευκών. Όπως και παλαιότερα έτσι και σήμερα οι ρατσιστές είναι εγκλωβισμένοι στην πράξη και στη σκέψη από το πώς μπορούν να εξουσιάζουν άλλους ανθρώπους, και για την ειρωνεία του πράγματος αναπαράγουν το ίδιο είδος σχέσεων και μεταξύ τους. Χρέος μας είναι να γίνει κατανοητό ότι η ανθρωπότητα έχει απόλυτη ανάγκη σήμερα τη συνεργασία και τη συμβολή όλων των ανθρώπινων ομάδων για να αντιμετωπιστούν τα φλέγοντα οικολογικά και βιοκοινωνικά προβλήματα του πλανήτη, σε μία εντελώς νέα αντίληψη αλληλοσεβασμού και αλληλοκατανόησης μεταξύ των ανθρώπων». Όμως, όπως υπογραμμίζει η Δάφνη Πουλιανού στη βιογραφία του (σελ. 331), «Μερικοί δυσκολεύονταν να αφομοιώσουν τις νέες θέσεις. Κυρίως ό, τι αφορά τη βιολογική συνέχεια μεταξύ αρχαίων και σύγχρονων Ελλήνων, η οποία ενοχλεί ορισμένους, όχι γιατί αποδεικνύει καμιά ανωτερότητα, αλλά γιατί δεν εξυπηρετεί τις θεωρίες τους περί κατωτερότητας».

Εκτός από τις εθνογενετικές έρευνες των σύγχρονων πληθυσμών, ο Άρης Πουλιανός ασχολείται συστηματικά και με τις παλαιοανθρωπολογικές ανασκαφές του Σπηλαίου των Αρχανθρώπων στα Πετράλωνα Χαλκιδικής, της ανοικτής θέσης Τρίγλιας Χαλκιδικής, καθώς και του προϊστορικού ελέφαντα στον Περδίκκα Πτολεμαΐδας. Στις 16 Σεπτεμβρίου 1960, στο σπήλαιο Πετραλώνων Χαλκιδικής βρέθηκε ένα απολιθωμένο ανθρώπινο κρανίο παλαιολιθικής εποχής. Ήταν μία σημαντική επιστημονική είδηση, η οποία έκανε μεγάλη εντύπωση σε ανθρωπολόγους και μη, διεθνώς.

Το 1965, ο Άρης Πουλιανός προσλαμβάνεται ως επιστημονικός συνεργάτης του υπουργείου Συντονισμού και το 1966 διατελεί μέλος της Διοικούσας Επιτροπής του Πανεπιστημίου Πατρών και Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας. Λόγω της προηγούμενης ανάμειξής του σε δημοκρατικά – αντιφασιστικά κινήματα, το ξενοκίνητο δικτατορικό καθεστώς του 1967 τον απολύει από το Δημόσιο, τον φυλακίζει και τον εξορίζει. Ο διωγμός αυτός του Άρη Πουλιανού οδήγησε δημοκρατικούς ανθρωπολόγους από διάφορες χώρες, όπως τη Γαλλία, τις Η.Π.Α., τη Γερμανία κ.ά., να ζητήσουν με επιστολές την αποκατάστασή του τόσο στην κοινωνική ζωή, όσο και τις επιστημονικές δραστηριότητες. Παρόλο που οι διαμαρτυρίες αυτές οδήγησαν στην απελευθέρωσή του (αποφυλακίστηκε ύστερα από πεντέμισι μήνες), όσον αφορά την επιστημονική του καριέρα, δεν υπήρξε παρομοίως αίσια κατάληξη, καθώς αποκλείστηκε έως το 1976 από κάθε κρατική θέση. Το 1968 εκλέγεται Αντιπρόεδρος του 8ου Παγκοσμίου Συνεδρίου Ανθρωπολογίας στο Τόκιο, το 1971 ιδρύει την Ανθρωπολογική Εταιρεία Ελλάδος και το 1977 την Υπηρεσία Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας του Υπουργείου Πολιτισμού. Το 1978, ο Άρης Πουλιανός χτίζει με δικά του έξοδα το Ανθρωπολογικό Μουσείο Πετραλώνων Χαλκιδικής.

Το 1979, εκλέγεται στην Τσεχία Πρόεδρος του 3ου Πανευρωπαϊκού Συνεδρίου Ανθρωπολογίας, το οποίο πραγματοποίησε τις εργασίες του στο Ανθρωπολογικό Μουσείο Πετραλώνων Χαλκιδικής το 1982. Από το 1983 δέχεται ξανά λυσσαλέες επιθέσεις από οργανωμένα αντιεπιστημονικά και ανθελληνικά κυκλώματα, τα οποία δρουν κυρίως μέσω κρατικών οργάνων. Προσφεύγει αμυνόμενος στην ελληνική Δικαιοσύνη και αποκρούει με επιτυχία τους επιτιθέμενους. Επί δεκαετίες διατελεί μέλος του Μονίμου Διεθνούς Συμβουλίου Ανθρωπολογικών και Εθνολογικών Επιστημών της UNESCO και από το 1987 συμπεριλαμβάνεται ανάμεσα στα μέλη της Ακαδημίας Επιστημών της Νέας Υόρκης. Αρθρογραφεί από το 1947 και συμμετέχει σε αντιρατσιστικές ομάδες εργασίας της ΟΥΝΕΣΚΟ από το 1964 ενάντια κάθε φυλετικής διάκρισης.

Σήμερα, ο Άρης Πουλιανός συνεχίζει, παρά την πολεμική που δέχεται, να βρίσκεται δίπλα στο Σπήλαιο των Πετραλώνων, στο χώρο ανασκαφής του, στο χώρο που βρέθηκε το Κρανίο του Αρχανθρώπου. Μελετά και συνεχίζει να γράφει και να δημοσιοποιεί το έργο και τις ανακαλύψεις του, γεγονός που του χαρίζει μεγάλη ικανοποίηση. Με μεγάλη χαρά δέχεται να μιλήσει για το Σπήλαιο και τις ανασκαφές σε κάθε ενδιαφερόμενο επισκέπτη. Τέλος, δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι ο Δρ. Άρης Ν. Πουλιανός, με τη ζωή και το έργο του, αποτελεί ένα σύγχρονο πρότυπο ικανό να στηρίξει όλους όσους αγωνίζονται, για μία καλύτερη Ελλάδα.