Γράφει ο Φώτης Παπαϊωάννου

Κοινωνιολόγος

Η τεράστια εξέλιξη και οι νέες μορφές της τεχνολογίας των πληροφοριακών συστημάτων και τηλεπικοινωνιών έχουν προωθήσει σημαντικές εξελίξεις στην οργάνωση της κοινωνίας και οικονομίας γενικότερα, δημιουργώντας καθημερινά καινούργιες απαιτήσεις για την βελτίωσή τους, την διαχείριση της οργανωτικής αλλαγής και της γνώσης, καθώς και την διάχυσή τους, όπως και την διασύνδεσή τους με το ανθρώπινο δυναμικό.

Για τις υπηρεσίες υγείας, ειδικότερα, οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν –εκτός από αυτές που απορρέουν από την ιδιαίτερη φύση του «αγαθού της υγείας» –οφείλονται στις μεγάλες δημογραφικές (π.χ. στην αύξηση των ηλικιωμένων), οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές, στην αύξηση του κόστους, στην ολοένα και μεγαλύτερη διεκδίκηση επιλογών στην παροχή φροντίδας υγείας από τους χρήστες υπηρεσιών, στην ανάγκη παροχής υπηρεσιών αποτελεσματικών, ποιοτικών, επικεντρωμένων στον ασθενή, με συγκράτηση του κόστους, -πολλοί στόχοι δηλαδή-.

Στις μέρες μας, στην λεγόμενη «Κοινωνία της Γνώσης», είναι φανερό και παγκοσμίως αναγνωρισμένο, ότι όχι μόνο η διαχείριση της γνώσης μέσω των νέων τεχνολογιών, αλλά η ανάπτυξη ενός ολόκληρου περιβάλλοντος οργανωτικής και ποιοτικής διαχείρισης της επικοινωνίας («η σωστή πληροφορία στο σωστό άτομο την κατάλληλη στιγμή»), που σημαίνει αποδοτική χρήση των διαθέσιμων πόρων είναι κρίσιμη.

Για να προχωρήσουμε προς ένα τέτοιο «όραμα», χρειάζεται πρώτιστα η ύπαρξη στρατηγικής προώθησης της πληροφορίας προς τους ασθενείς, τους επαγγελματίες υγείας και όλη την κοινωνία μέσω αναμόρφωσης των λειτουργιών, του θεσμικού πλαισίου, δεσμεύσεων σε όλα τα επίπεδα (υπηρεσίες, φορείς, επαγγελματίες, δημιουργία δεδομένων πρωτογενών και διάχυσής τους κ.α.). Αυτή θεωρείται ότι πρέπει να περιέχει στοιχεία όπως:

-ηλεκτρονικό ολοκληρωμένο φάκελο υγείας για κάθε ασθενή, ο οποίος περιλαμβάνοντας την βάση του ιατρικού ιστορικού του κάθε ασθενή (που θα τροφοδοτείται συνεχώς), θα λειτουργεί σαν βάση στην στήριξη της ανάγκης πληροφόρησης των επαγγελματιών υγείας, των προμηθευτών, των χρηστών, νοσοκομείων, εταιρειών, κ.α. Θα υποστηρίζει την ιατρική έρευνα, εκπαίδευση, την επαγγελματική αξιολόγηση, την μέτρηση της αποδοτικότητας, τις αποφάσεις, τον έλεγχο απόκλισης από τους στόχους και την απόδοση ευθυνών (ηθικά, υλικά και νομικά).

Τελικά, η επιδίωξη για ολοκληρωμένα συστήματα υγείας αναφέρεται στην ολοκληρωτική διαχείριση περιστατικών –από την αρχική επαφή με κάποιο φορέα ή επαγγελματία παροχής φροντίδας υγείας λόγω ιατρικού επεισοδίου, έως την έξοδο από το σύστημα. Ξεκινά από την παραπομπή του ασθενούς, την καταγραφή του, την αξιολόγηση της κατάστασής του, την παροχή φροντίδας βάση πρωτοκόλλων, την αξιολόγηση της δράσης με βάση πάλι πρωτόκολλα φροντίδας.

Ακόμη δίνει βάρος στην ανταλλαγή πληροφοριών με αντίστοιχα συστήματα και φορείς για αντιμετώπιση, αξιολόγηση περιστατικών, προστασία δεδομένων, στην διαχείριση λιστών αναμονής και διασύνδεσης υπαρχόντων πόρων (ανθρωπίνων, τεχνικών, οικονομικών, κ.α.), μέτρηση αποδοτικότητας προμηθευτών και του συστήματος στο σύνολό του.

-συνέχεια στην παροχή φροντίδας υγείας σε κάθε επίπεδο και υπηρεσία του συστήματος υγείας (σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα)

-άμεση, εύκολη πρόσβαση στην πληροφορία για επαγγελματίες υγείας και ασθενείς με on–line υπηρεσίες τηλεϊατρικής, τηλεπικοινωνιών, τηλεφροντίδας και τηλεβοήθειας, βάσεις δεδομένων, στήριξης της πρωτοβάθμιας φροντίδας και της φροντίδας στο σπίτι (κυρίως για άτομα με χρόνιες ή ειδικές παθήσεις, ή ηλικιωμένα ή με μοναχικό τρόπο ζωής)

– η καθιέρωση περιβάλλοντος συνεργασίας με ανταλλαγή πληροφοριών και πληροφοριακές υπηρεσίες για τους πολίτες, καθώς και διαμόρφωσης ενοτήτων δεδομένων προσβάσιμων σε όλους (επαγγελματίες υγείας, προμηθευτές, ασθενείς, βιομηχανίες, οργανισμούς, κ.α.).

-οι υπηρεσίες να βασίζονται στην θεμελιωμένη γνώση, στην επανάληψη στη βάση αναμενόμενων-επαναλαμβανόμενων αποτελεσμάτων

-ισότητα στην «πρόσβαση» στην πληροφόρηση για ασθενείς, επαγγελματίες υγείας πέρα από εμπόδια (γεωγραφικά, οικονομικά, κοινωνικά, κ.α.).

-λειτουργία με βάση την συνολική διαχείριση των διαθέσιμων πόρων κάθε μορφής

-ενθάρρυνση και ενίσχυση (υλική, νομική και ηθική) ασθενών και πολιτών για να μπορούν να επιλέγουν τον τρόπο, τον χρόνο, τον τόπο παροχής υπηρεσιών και ενημέρωση, κατάρτιση και ανάπτυξη στην υποστήριξη της επιστημονικής εξέλιξης των επαγγελματιών υγείας.

Κάποιες διαστάσεις αυτής της οργανωτικής αντίληψης για την πληροφόρηση είναι – η επέκταση του «κάθετου ελέγχου» (μείωση στα επίπεδα ιεραρχίας)

– η μείωση στον όγκο του οργανισμού (κυρίως διοικητικού προσωπικού και ενδιάμεσων επίπεδων διοίκησης)

– o οριζόντιος συντονισμός μεταξύ υπηρεσιών και τομέων

– το διαμοίρασμα σε «πακέτα υπηρεσιών» του τελικού προϊόντος

-η αντικατάσταση της γραφειοκρατίας από την επικοινωνία, την κατανόηση και το «κοινό όραμα»

– οι συμμαχίες με τρίτους για επιμέρους διαδικασίες ή η σταδιακή παραχώρηση σε αυτούς ολόκληρων διαδικασιών και ελέγχου λειτουργιών, ή οι συμμαχίες με βάση στρατηγικά συμφέροντα μεταξύ οργανισμών ή επιχειρήσεων

– νέες μορφές συνεργασιών (π.χ. ηλεκτρονικές) μεταξύ μονάδων που λειτουργούσαν ξεχωριστά ή ενωμένων που ανακαλύπτουν νέες δυνατότητες οριζόντιου και κάθετου συντονισμού

– συμμαχίες σε στρατηγικό επίπεδο μεταξύ εταιρειών με κοινούς στόχους.

Τα κυριότερα προβλήματα που παρουσιάζονται διεθνώς στην εφαρμογή της οργανωτικής αλλαγής με βάση την διαχείριση της γνώσης και την χρήση νέων τεχνολογιών και σχετίζονται με προβλήματα στην υλοποίησή τους από το ανθρώπινο δυναμικό και την σωστή σε ρυθμό, τρόπο, αντιστοίχιση (fit) της εφαρμογής της οργανωτικής αλλαγής στο περιβάλλον και την καθημερινή λειτουργία του αντίστοιχου οργανισμού-φορέα ή επιχείρησης. Ειδικότερα, παρουσιάζεται η τάση ανάδειξης κάθε μεμονωμένης διαχειριστικής ή χρηστικής εμπειρίας σε «απόλυτο παράδειγμα, η αναζήτηση μιας διεθνούς-κοινής «φόρμουλας» για να οδηγηθεί ένας φορέας στο τέλειο επίπεδο. Αγνοούνται, ακόμη, πολλές φορές άλλοι παράγοντες (κοινωνικοί, οικονομικοί, πολιτισμικοί, κ.α.) και δίνεται απόλυτη προτεραιότητα στους οργανωτικούς, από τους επιστήμονες και τους ερευνητές της οργάνωσης-διοίκησης και τους αντίστοιχους των πληροφοριακών συστημάτων. Αγνοείται, έτσι, το απρόβλεπτο του χαρακτήρα των ανθρωπίνων οργανώσεων καθώς και η επιρροή που ασκείται σε αυτούς από διάφορες μορφές αλληλεπιδράσεων που επηρεάζουν και τις νέες δομές και τα συστήματα πληροφορικής, όπως η εξουσία, η νέα μάθηση, οι υπάρχουσες δομές, κ.α.

Στην Ελλάδα, ειδικότερα, –και στην περιφέρεια Αττικής που μας ενδιαφέρει και συγκεντρώνει ένα μεγάλο τμήμα του συστήματος υγείας– όπου η ανάπτυξη των συστημάτων πληροφορικής δεν έχει φτάσει σε υψηλά επίπεδα επέκτασης, λειτουργεί αποσπασματικά, είναι αποδοτική σπάνια και συνήθως αυτό συμβαίνει ανά μονάδες και με πολλά προβλήματα συνήθως, το επίπεδο υλοποίησής τους, όπως και η κατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού σε ζητήματα οργάνωσης, διοίκησης και τεχνολογίας-πληροφορικής, τα προβλήματα είναι μεγαλύτερα.

Είναι αναγκαία –τόσο σε επίπεδο ξεχωριστών φορέων όσο και για το εθνικό σύστημα υγείας συνολικά– η εκπόνηση στρατηγικής που θα ενσωματώνει στην εφαρμογή της νέας γνώσης και των τεχνολογιών επικοινωνίας την υπάρχουσα κατάσταση γνώσεων του ανθρώπινου δυναμικού υγείας (επαγγελματίες υγείας, πληροφορικής που έρχονται σε επαφή με το χώρο), θα επενδύει σε αυτήν, θα την υποστηρίζει, θα την βελτιώνει, όπως και την διάδοσή της, καθώς και τις προσωπικές πρωτοβουλίες από χρήστες. Κάποια βήματα για να υλοποιηθούν τα παραπάνω θα μπορούσαν να είναι:

-η δημιουργία πληροφοριακών υποδομών που θα στηρίζουν την διασύνδεση μεταξύ φορέων του συστήματος υγείας, η υποστήριξη σε διαδικασίες κατάρτισης, εκπαίδευσης, ανταλλαγής πληροφοριών και διάχυσης γνώσης

– η τεχνική υποστήριξη στην εφαρμογή και στην αναδιαμόρφωση λειτουργιών και συστημάτων επικοινωνίας

-η πλήρης εφαρμογή πρακτικών που θεωρούνται «καθημερινές» για την διαχείριση ανθρωπίνων πόρων στο σύστημα (συνταγογράφηση, ραντεβού, προμήθειες υλικού, φαρμάκων, κ.α.)

-η δημιουργία ανά φορέα ομάδων εργασίας που θα ασχολούνται με την εφαρμογή νέων συστημάτων και την οργανωσιακή αλλαγή

-η εφαρμογή υπηρεσιών τηλεματικής για την προώθηση των πολιτικών υγείας, ενημέρωσης, εξυπηρέτησης ως προς την πρόσβαση και την αντιμετώπιση προβλημάτων των χρηστών, ενίσχυση των πρωτοβουλιών τους και της εξοικείωσής τους με τις νέες τεχνολογίες.

Προϋποθέσεις και βασικά ζητήματα στην εφαρμογή νέων πληροφοριακών συστημάτων είναι μερικά από τα παρακάτω:

– η γνώση και η ύπαρξη συγκατάθεσης εκ μέρους των χρηστών και των υπηρεσιών για την χρησιμοποίηση πληροφοριών υγείας, προσωπικών δεδομένων που επιδιώκεται να αναφέρονται στον τελικό ολοκληρωμένο φάκελο υγείας κάθε πολίτη

-Θέματα προστασίας ιατρικού απορρήτου, ιδιοκτησίας του φακέλου υγείας (δικαιώματα πρόσβασης ανά ενότητα πληροφοριών με βάση ύπαρξη συγκεκριμένων κριτηρίων όπως ειδικότητα, θεσμική ιδιότητα του κάθε επαγγελματία υγείας, κ.α.).

-Ασφάλεια, προστασία και διατήρηση στα στοιχεία και τα προσωπικά δεδομένα κατά την δημιουργία των βάσεων δεδομένων, ή της επεξεργασίας τους για λόγους αξιολόγησης, σχεδιασμού, ερευνών ή κατά την αξιοποίηση πιο εξελιγμένων τεχνολογιών (smart card, audit trails, κ.α.)

-Εφαρμογή προτύπων ευρωπαϊκών και διεθνών για την ταξινόμηση και κωδικοποίηση ιατρικών πράξεων, δεδομένων, όπως και των αντίστοιχων του υπόλοιπου προσωπικού και των χρηστών ώστε να υπάρχει επαρκής σύγκριση ανά φορείς, μονάδες, περιστατικά και συστήματα (περιφερειακά, εθνικά και διεθνή).

Πιο γενικά, η επιτυχία στην χρήση και εφαρμογή νέων τεχνολογιών και στην διαχείριση νέας γνώσης εξαρτάται από την δέσμευση της διοίκησης για την επιτυχία τους, με την διαμόρφωση περιβάλλοντος όπου θα ενισχύεται η συνεργασία όλων των παραγόντων, θα λαμβάνεται μέριμνα για τεχνικά, κοινωνικά και ανθρώπινα θέματα και ταυτόχρονα, την ουσιαστική συμμετοχή όλων των άμεσα εμπλεκομένων σε κάθε επιχείρηση ή υπηρεσία ειδικότερα.

Η αλλαγή πρέπει να διαχειριστεί ως κομμάτι εργασιακό που αφορά τους πάντες σε μία οργάνωση, ενώ δεν θα πρέπει να αφεθεί στην «αυθεντία» των επαγγελματιών πληροφορικής ή στην πίστη για την δύναμη της επιστήμης τους και τις γνώσεις τους μόνο, όσο αξιόλογες και σημαντικές αν είναι οι τελευταίες. Χρειάζεται να επιδιώκεται κάθε φορά ο κατάλληλος σχεδιασμός και οι όροι ώστε να συνδυάζεται η εφαρμογή των νέων τεχνολογιών πληροφορικής,τηλεματικής, τηλεϊατρικής κ.α. με τις ικανότητες-γνώσεις του ανθρώπινου δυναμικού, να ενισχύεται η δυνατότητα πρωτοβουλιών από αυτό, αλλά και η κοινή λειτουργία σε ολόκληρες ομάδες του φορέα πάνω σε κοινές πληροφορίες άμεσα και εύκολα προσβάσιμες σε αυτούς.

«Όταν η γνώση ενός ανθρώπου δεν είναι σε τάξη, όσο περισσότερη έχει τόσο μεγαλύτερη θα είναι η σύγχυσή του».

Herbert Spencer– Βρετανός φιλόσοφος

Πηγές:

-Ν.28889,ΦΕΚ 37/2.3.2001

-«Υγεία για τον Πολίτη».Σχέδιο Μ/νισης, Αθήνα 2001

-Ιnterreg II για την Δημόσια Υγεία στα Βαλκάνια-Υπουργείο Υγείας

και Πρόνοιας- Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας-Ανάπτυξη Πόρων Στον

Υγειονομικό Τομέα

-Καρούνου Βασιλική «Σύστημα Υγείας-Οργανωσιακή Αλλαγή διαμέσου των τεχνολογιών πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών»

-Makridakis S. “The Forthcoming Information Revolution, Impact on Society and Firms”

-Petsetaki E., Gitona M. (1999)” Greece, current and future health challenges, in Neighbors in the Balkans-Initiating a Dialogue for Health”